شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
یکی از مسائل نوپیدا در عرصه پزشکی مسأله کرایونیک یا سرمازیستی یا انجماد انسانی است. یک استاد و محقق فقه پزشکی، با تحلیل و واکاوی ادلّه‌ی فقهی و تبیین حقیقت کرایونیک و مفهوم مرگ، بدین نتیجه می‌رسد که کرایونیک و انجماد انسان زنده‌ای که بیماری لاعلاج دارد، مصداق القای در تهلکه و ضرر به نفس است و از جهت فقهی حرام است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، یکی از مسائل نوپیدا در عرصه پزشکی مسأله کرایونیک یا سرمازیستی یا انجماد انسانی است، در کرایونیک و انجماد انسانی که غالباً در بیمارانی که دارای بیماری لاعلاج هستند انجام می‌شود فرد را با فرآیندهای خاصی منجمد کرده و در دمای ۱۹۶ درجه سانتیگراد و در کپسول‌های خاصی در نیتروژن مایع قرار می‌دهند به امید اینکه در آینده علم پیشرفت کرده و بتوان این افراد را به زندگی برگرداند و بیماری لاعلاج آن‌ها را درمان کرد، هرچند به خاطر منع قانونی در غالب موسّسات کرایونیک، این فرآیند در مورد انسانهایی که به مرگ طبیعی مرده‌اند انجام می‌شود ولی خود این موسّسات اذعان دارند که بهترین حالت این است که در زمانی که فرد هنوز زنده است این فرآیند انجام شود؛ از این رو این موسّسات پیگیر این هستند که منع قانونی را بردارند و تا حدودی موفّق شده‌اند که این منع را حداقل در بیماران لاعلاج بردارند.
این فناوری در حال حاضر در آمریکا و روسیه انجام می‌شود و فعلاً وارد کشورهای اسلامی نشده است ولی با توجّه به اینکه ممکن است این فناوری به زودی وارد کشورهای اسلامی و کشور ما نیز بشود یا شخص مسلمانی به مراکز آمریکایی یا روسی برای انجماد مراجعه کند، پاسخ به این سوال لازم است که آیا کرایو کردن و منجمد کردن بیماران لاعلاجی که زنده هستند از نظر فقه شیعه جایز است یا خیر؟
در این زمینه هرچند مقالاتی مانند مقاله «حکم تکلیفی کرایونیک بیمار لاعلاج از منظر فقه شیعه» و مقاله «کریونیک: رضایت برای ادامه حیات یا خودکشی» نوشته شده و تلاش نویسندگانشان ستودنی است ولی ادلّه‌ای که برای جواز کرایونیک در این مقالات مطرح شده اشکال دارد و مورد خدشه است؛ از این رو نتیجه‌ای که گرفته‌اند نیز صحیح نیست.
حجت‌الاسلام والمسلمین علی اسلامی‌فر در جلسه هشتادودمین «شنبه‌های فقهی» که در روزهای پایانی دی‌ماه با حضور فضلا و طلاب حوزه علمیه قم برگزار شد، با نگاه انتقادی به نوشته‌های مزبور درباره انجماد انسانی، ادلّه‌ی مجوّزان و مخالفان را مورد بازپژوهشی قرار داده است.
به باور این استاد و محقق فقه پزشکی، با تحلیل و واکاوی ادلّه‌ی فقهی و تبیین درست حقیقت کرایونیک و مفهوم مرگ، بدین نتیجه می‌رسیم که کرایونیک و انجماد انسان زنده‌ای که بیماری لاعلاج دارد، مصداق القای در تهلکه و ضرر به نفس است و از جهت فقهی حرام است. آنچه می‌خوانید خلاصه‌ای از ارائه این دانش‌آموخته مجتمع فقهی ائمه اطهار (علیهم‌السلام) است.
ابعاد انجماد سازی
انجماد در چند بعد انجام می‌شود:
۱-انجماد نطفه یعنی اسپرم که متداول است؛
۲- انجماد جنین یعنی نطفه لقاح شده در تخمک که این هم متداول است و در کشورهای مختلف انجام می‌شود؛
۳- انجماد انسان کامل به امید اینکه روزی علم پیشرفت کند و بتوانند آن را از انجماد در بیاورند و به درمان او بپردازند با این فرآیند که خون خارج می‌شود و با مایعی که در بدن قرار می‌گیرد جلوی از بین رفتن آن را می‌گیرند و اصطلاحا بدن را فریز می‌کنند که تا بحال موردی از آن در هیچ جای جهان انجام نشده است، اگر چه به صورت غیر قانونی و در لابلای قسم چهارم برخی اقدام به این کار کرده‌اند.
۴- انجماد اجساد که در سال ۱۹۶۷ میلادی اولین بار انجام شد و این انجماد به غایت و هدف اینکه روزی بتوانند این‌ها را برگردانند رخ داده است.
در غرب بهترین زمان انجماد را در زنده بودن افراد می‌دانند لکن به جهت منع قانونی این کار را فعلا در اموات و اجساد آن‌ها انجام داده‌اند، اگر چه برخی تخلفات در این موارد انجام شده است.
در بحث انجماد نطفه و جنین در اصل انجماد مشکل فقهی نداریم، اگرچه در برخی احکام پیرامونی آن ابهاماتی از حیث جواز وجود دارد.
مقالاتی که در دانشگاه در این زمینه بحث کرده‌اند عمدتاً در جواز آن نوشته شده است و حتی اگر تمسک به روایات و آیات کرده‌اند، در صدد اثبات این عمل و استدلال به ادله برای اثبات جواز بوده‌اند.
ادله مجوزین انجماد انسانی در بیماران لاعلاج
۱-آیه مَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا(۱) از باب مقدمه باید گفت، آیا به این فردی که انجماد می‌شود می‌توان میت و مرده اطلاق کرد؟
این مدعا هم مویداتی از اصطلاح فقهاء و هم موافقت با اصطلاح پزشکان دارد علاوه بر اینکه عنوان میت عرفا بر چنین شخصی صدق می‌کند الا اینکه این مرده با مردگان دیگر در قابلیت برگشت تفاوت دارد و چون گمان عقلائی به احیاء بعد از انجماد داریم پس مشمول این آیه شریفه خواهد شد.
۲- روایات منها (عَنْهُ عَنْ عَلِی بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ فُضَیلِ بْنِ یسَارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه‌السلام) قَوْلُ اللَّهِ فِی کِتَابِهِ- وَ مَنْ أَحْیاها فَکَأَنَّما أَحْیا النّاسَ جَمِیعاً قَالَ مِنْ حَرَقٍ أَوْ غَرَقٍ قُلْتُ فَمَنْ أَخْرَجَهَا مِنْ ضَلَالٍ إِلَى هُدًى فَقَالَ ذَلِکَ تَأْوِیلُهَا الْأَعْظَمُ المحاسن (للبرقی)، ج۱، ص: ۲۳۲) به همان بیانی که در آیه شریفه گذشت.
منها (حدیث لاضرر) به این بیان که حکم عدم جواز این کار، ضرر به خود فرد و اطرافیان او خواهد شد.
۳- قاعده نفی حرج به این بیان که بیماری که در آستانه مرگ است و درمانی ندارد و تحت فشار روانی است پس می‌تواند از عسر و حرج با این کار دربیاید که مشمول ادله عسر و حرچ خواهد بود.
۴- حکم عقل به این بیان که در جایی که مریض می‌داند تا چند روز آینده از دنیا می‌رود و اگر راه حلی برای تعویق مرگ باشد، عقل حکم به انجام این کار می‌کند.
۵- انجماد انسانی حفظ جان از مرضی مهلک و لاعلاج است و در مقام تزاحم با ادله حرمت بر ادله حرمت مقدم می‌شود.
ادله حرمت بعد از نقد یک‌به‌یک ادله مجوزین
۱- آیه شریفه (وَ لا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَهِ) به این بیان که این کار بالفعل خودکشی یا کشتن فرد است و مردن در این کار قبل از انجماد قطعی است در حالیکه برگشتن این فرد به عالم دنیا و زنده شدن او بعد از مدتی طولانی صرف احتمال است.
۲- آیه (نهی از قتل انفس) که شبیه آیه تهلکه استدلال می‌شود.
۳- روایت (مُحَمَّدُ بْنُ یحْیى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَینِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِیه بْنِ عَمَّارٍ عَنْ نَاجِیه قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه‌السلام) إِنَّ الْمُغِیرَه یقُولُ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَا یبْتَلَى بِالْجُذَامِ وَ لَا بِالْبَرَصِ وَ لَا بِکَذَا وَ لَا بِکَذَا فَقَالَ إِنْ کَانَ لَغَافِلًا عَنْ صَاحِبِ یاسِینَ إِنَّهُ کَانَ مُکَنَّعاً ثُمَّ رُدَّ أَصَابِعُهُ فَقَالَ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَى تَکْنِیعِهِ أَتَاهُمْ فَأَنْذَرَهُمْ ثُمَّ عَادَ إِلَیهِمْ مِنَ الْغَدِ فَقَتَلُوهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ یبْتَلَى بِکُلِّ بَلِیه وَ یمُوتُ بِکُلِّ مِیتَه إِلَّا أَنَّهُ لَا یقْتُلُ نَفْسَهُ. الکافی (ط – الإسلامیه)، ج۲، ص: ۲۵۴).
لازم به ذکر است، جلسه با سوالات حاضران و پاسخ‌های مقرر ادامه یافت و به نقد و بررسی مقاله «کرایونیک: رضایت برای ادامه حیات یا خودکشی» و مقاله «حکم تکلیفی کرایونیک بیمار لاعلاج از منظر فقه شیعه» گذشت. همچنین مقاله «بررسی ابعاد فقهی انجماد سازی بیمار لاعلاج از دیدگاه امامیه» به‌عنوان مقاله‌ی هم‌سو مورد اشاره قرار گرفت؛ و نیز سه مقاله‌ی دیگر چون: «احوال شخصیه بیماران سرمازیست»، «ملاحظات کیفری در خصوص اجرای کرایونیک» و «مطالعه تطبیقی ابعاد حقوقی انجماد انسان در حقوق ایران و آمریکا» در این موضوع قابل ملاحظه است.
شایان توجه است، حجت‌الاسلام اسلامی‌فر، مشغولِ تدوینِ پایان‌نامه‌ای با عنوان «بررسی فقهی کرایونیک از منظر فقه شیعه» با هدفِ بررسی ابعاد فقهی کرایونیکِ نطفه، انسانِ زنده و انسانِ مرده هست.
———————————————
۱- سوره مبارکه مائده، آیه ۳۲
