شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
این کتاب، مقدمه‌ای در باب شناسایی منابع علمی اسلامی در خصوص رمزارزها است. نویسندگان در این اثر کوشیده‌اند تمام آثار پژوهشی به زبان عربی و انگلیسی را ملاحظه و خلاصه‌نگاری کنند. این اثر از نقد آرای نویسندگان مقالات خودداری کرده است، اما می‌تواند گام مهمی برای پژوهش‌های فقهی تطبیقی پژوهشگران شیعه در خصوص ارزهای رمزپایه باشد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، ارتباطات عنصر مهمی در این عصر به‌شمار می‌آید و به همین دلیل، عصر امروز به «عصر ارتباطات» معروف شده است. مردم در سرتاسر جهان تصاویر، مقالات و افکار خود را در بستر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی همچون فیس‌بوک و اینستاگرام به اشتراک می‌گذارند، اما همچنان جای خالی مبادلات اقتصادی و سریع بین مردم جهان احساس می‌شود. ارزهای مجازی همچون بیت‌کوین تاکنون نتوانسته‌اند این خلأ را جبران کنند و فاصله بسیار زیادی با این نیاز بشری دارند و به‌جای آن‌که ارزی برای مبادلات اقتصادی باشند، به وسیله‌ای برای سودآوری یک‌شبه و بادآورده برخی و زیان هنگفت برخی دیگر تبدیل شده‌اند.
پیش از پرداختن به «وضعیت‌شناسی پژوهش‌های اسلامی رمزارزها در جهان»، باید به‌طور مختصر درباره ماهیت رمزارزها و فناوری بلاک‌چین توضیحی ارائه کنیم. به‌طور کلی بلاک‌چین، نوعی سیستم ثبت اطلاعات و گزارش است که با دیگر سیستم‌ها تفاوت دارد. تفاوت آن با سیستم‌های دیگر در این است که اطلاعات ذخیره شده روی این نوع سیستم، میان همه اعضای شبکه به اشتراک گذاشته می‌شود و ادعا می‌شود که با استفاده از رمزنگاری، امکان حذف و دست‌کاری اطلاعات ثبت شده تقریباً ناممکن است.
سیستم بلاک‌چین را با یک مثال می‌توان بهتر درک کرد. فردی یک تراکنش یا مسئله‌ای را در برگه‌ای ثبت می‌کند و آن برگه را در اختیار همه قرار می‌دهد تا همه با تلفن همراهشان از آن عکس بگیرند. حال اگر آن اطلاعات نابود شود یا تغییری در آن پدید آید، دیگر برای آن جمع قابل پذیرش نیست؛ چون آن‌ها یک کپی از نسخه اصلی نزد خود دارند، مگر آن‌که موبایل همه افراد مصادره و اطلاعات آن‌ها حذف شود. این جمعی که از آن صحبت کردیم، می‌تواند بیش از چندین میلیون نفر باشد که در بیت‌کوین و دیگر ارزهای بلاک‌چینی شاهد آن هستیم. اگر بلاک‌چین یک سیستم عامل باشد، بیت‌کوین نرم‌افزاری روی این سیستم عامل است. بیت‌کوین نخستین کاربرد از فناوری بلاک‌چین بود که به‌دست شخص یا گروهی ناشناس تحت نام «ساتوشی ناکاموتو» اختراع و در سال ۲۰۰۹ به‌عنوان نرم‌افزاری متن‌باز عرضه شد. هم‌اکنون بیش از دو هزار رمزارز در جهان وجود دارد. بیت‌کوین، اتریوم، تتر، لایت‌کوین، زی‌کش، ریپل و بیت‌کوین‌کش در صدر این فهرست قرار دارند و بیشترین مبادلات را به خود اختصاص داده‌اند.
کتاب «وضعیت‌شناسی پژوهش‌های اسلامی رمزارزها در جهان» به کوشش حجت‌الاسلام محمود رفیعان و سعید مهدیان که در دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی در ۳۲۶ صفحه انتشار یافته است؛ مقدمه‌ای در باب شناسایی منابع علمی اسلامی در خصوص رمزارزها است. نویسندگان در این اثر کوشیده‌اند تمام آثار پژوهشی به زبان عربی و انگلیسی را ملاحظه و خلاصه‌نگاری کنند. در این اثر از نقد آرای نویسندگان مقالات خودداری شده است، اما می‌تواند گام مهمی برای پژوهش‌های فقهی تطبیقی پژوهشگران شیعه در خصوص ارزهای رمزپایه باشد.
در باب اهمیت پژوهش حاضر می‌توان گفت: حوزه‌های علمیه که پرچم‌دار مرجعیت علمی و فقهی هستند، باید نظر خود را درباره مسائل اقتصادی مستحدثه بیان کنند و پاسخگوی سؤالات باشند. در گذشته فقیهان کتاب‌ها و ابواب بسیاری درباره تجارت و کسب‌وکار نوشته‌اند و ضوابط دینی را در خصوص آن بیان کرده‌اند. شهید اول و ثانی کتاب متاجر و شیخ انصاری کتاب مکاسب محرمه را به رشته تحریر درآوردند. امروز نیز حوزه‌های علمیه باید پس از موضوع‌شناسی و تطبیق قواعد فقهی و اصولی، احکام این نوع مبادلات اقتصادی نوپدید را بیان کنند. در این راستا، دانستن آرای علمای دیگر مذاهب اسلامی فواید بسیاری دارد. از همین روست که در گذشته شیخ طوسی کتاب خلاف و محقق کتاب معتبر و علامه حلی کتاب‌های تذکره و منتهی را نگاشتند و آرای علمای مذاهب اهل سنت را بررسی و فقهی مقارن و تطبیقی ارائه کردند. افزون بر اینکه در عصر ارتباطات، فقه مقارن که نتیجه ارتباط مذاهب با یکدیگر است، باید شکوفایی بیشتری داشته باشد.
نگارندگان در این پژوهش ابتدا کلیدواژه‌های انگلیسی و عربی مربوط به بحث را گردآوری کردند و سپس این کلیدواژه‌ها را در سایت‌ها و منابعی که به دنبال می‌آید، جست‌وجو نمودند. با توجه به اینکه پیش از این پژوهش‌های اسلامی رمزارزها در ایران در اثری مستقل بررسی شده است، مقالات فارسی مورد ارزیابی مجدد قرار نگرفت. در جست‌وجوی اولیه بیش از ۲۵۰ اثر به دست آمد و درنهایت پس از غربال‌گری، ۱۳۳ اثر پژوهشی مورد ارزیابی و مطالعه قرار گرفت که معیار انتخاب آثار «پژوهشی بودن»، «فقهی و اسلامی» و «ارتباط نزدیک با مسئله رمزارزها»؛ بوده است.
ناگفته نماند این تحقیق با موانع و محدودیت‌هایی چون: «عدم وجود پایگاه جامع منابع علمی»، «تحریم علمی ایران»، «عدم ارائه متن کامل مقالات در برخی سایت‌های مرجع» و «محدودیت قدرت جست‌وجوی سایت‌های مرجع» روبرو بوده است اما برای غلبه بر برخی از این موانع و یافتن متن کامل برخی از کتاب‌ها و مقالات از طریق سایت‌های «سای‌هاب» و «ولایب‌جن» اقدام شده است.
این کتاب از دو فصل تشکیل شده است. فصل اول: «یافته‌های مربوط به مجموع پژوهش‌ها» است که پس از جست‌وجو، گردآوری و غربال‌گری آثار، ۱۳۷ مقاله به زبان‌های انگلیسی و عربی انتخاب شده است و از مطالعه و خلاصه‌نگاری، یافته‌ها و نتایجی به‌دست آمده است. این فصل بر دو محور استوار شده است. «شاخص‌های ساختاری چون: قالب آثار، کشورها، زبان آثار، سال تولید آثار» و «شاخص‌های محتوایی چون: مذهب، طبقه‌بندی موضوعی، حکم بیت‌کوین، علت حرمت بیت‌کوین در آثار و علت جواز بیت‌کوین در آثار». همچنین فصل دوم: به «گزارش پژوهش‌های اسلامی» اختصاص یافته است که شامل مقالات، پایان‌نامه‌ها و کتاب‌ها می‌باشد و جدول پژوهش‌های اسلامی رمزارزها در خارج از ایران ضمیمه کتاب شده است و از نمودارها و جداول متعددی ترسیم شده است.
گفتنی است، این کتاب می‌تواند مرجعی برای پژوهشگران این عرصه قرار بگیرد و نقطه آغازی برای تمام محققان برای پژوهش و برگرداندن برخی از آثار تولید شده باشد.
علاقه‌مندان برای دریافت کتاب «وضعیت‌شناسی پژوهش‌های اسلامی رمزارزها در جهان» می‌توانند به صورت رایگان اینجا (کلیک) نمایند.
بسیار عالیست