اجتهاد و اصول فقه

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه گفت: علمیه می‌بایست در تکاپوی علمی خود به دنبال ارائه راهکار و ایده برای حل مشکلات مردم باشد تا بتواند بر اساس رسالتی که دارد در حل آنها نقش آفرینی کند. با ارائه یک حرف تازه‌ای اگر بشود مشکلی از مشکلات مؤمنین حل شود که مطابق با چارچوب کلی دین و موازین شرعی بوده و منفّر نباشد، این می‌تواند تسهیل در عمل به شرع را برای مردم به دنبال داشته باشد. به گزارش شبکه اجتهاد، پنجمین مجمع عمومی انجمن اصول فقه حوزه با حضور هیئت مدیره، مسئول دبیرخانه این انجمن و اعضای آن …

مقصود ما توسعه مسائل اصول فقه است، نه توسعه مباحث. چندی پیش خدمت یکی از مراجع بودم که می‌فرمود: بعد از هدایه المسترشدین آیا در اصول فقه مسأله‌ای هست که مورد بررسی قرار گیرد؟! این نگاه غلط است، ما برای کشف نظام اقتصادی اسلام ناچاریم اصول فقه را توسعه دهیم. البته نباید بین مباحث و مسائل خلط شود، به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی‌ «روش شناسی استنباط نظام اقتصادی اسلام» به همت مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه و با همکاری انجمن اقتصاد اسلامی و انجمن فقه و حقوق حوزه علمیه، با ارائه استاد ابوالقاسم علیدوست، عضو جامعه …

شبکه اجتهاد: فایل پیش‌رو حاوی بیانات آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی در تجلیل از جایگاه علمی آیت‌الله سید ابوالقاسم خوئی(ره) است که در ۱۵ بهمن ماه ۹۷ در درس خارج اصول فقه، چند امتیاز غیرقابل انکار آیت‌الله خویی را تبیین می‌کند.

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از موضوعات اخلاقی فقهی در متون فقهی، تاکید بر مناسبات انسان‌دوستانه میان انسان‎‌ها، اعم از مسلمان و غیر مسلمان است. توجه به این موضوع از آنجا اهمیت دوچندان دارد که با توجه به وجود برخی تفاوت‌های میان حقوق افراد مسلمان و غیر مسلمان در فقه اسلامی، گمان می‌رود که به مناسبات انسانی در فقه کم توجه شده است. این در حالی است که افزون بر آنچه در متون ادله قرآنی و حدیثی آمده است، فقهاء نیز در توسعه نگاه انسانی و تاکید بر ابعاد مناسبات و پیوندهای انسان‌دوستانه در ابواب مختلفی از فقه نقش ایفا کرده …

رئیس مؤسسه فقاهت و تمدن اسلامی با بیان اینکه قرائت‌های عرفی دین و تأثر از فضای مدرنیته و انفعال در برابر آن، از آسیب‌های ناکارآمدی منطق اجتهاد در این عصر است، تکید کرد: اگر در این جامعه ضعف‌های منطق اجتهاد، اصلاح نشود و تن به تحول داده نشود، فقه در مدرنیته هضم خواهد شد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی اکبرنژاد، رئیس مؤسسه فقاهت و تمدن اسلامی، در مراسم رونمایی از نرم افزار فقاهت با اشاره به ناکارآمدی منطق فهم دین گفت: شاید این ناکارآمدی در گذشته تأثیرات خود را به وضوح نشان نمی‌داد، اما در عصر مدرن نمی‌توان …

شیخ انصاری ابتدا ساختار مباحث و شبکه مسائل را ترسیم می‌کند. این ساختار را بر اساس محل نزاع می‌چیند نه اقوال. ابتدا عنوان مسئله را ذکر می‌کند و نظرات در آن را مطرح می‌کند. سپس مقام و مسئله را می‌چیند که تفکیک بین مسائل جزئی و صورت‌بندی و پیکربندی مسئله رخ دهد. سپس محل نزاع را در هر مسئله توضیح می‌دهد. سپس اقوال را ذکر می‌کند و بعد ادله هر قول و نقد آن را مطرح می‌کند. سپس نظریه مختار را مطرح و در مرحله پایانی رد اشکالات و تجمیع شواهد را انجام می‌دهد. یکی از ابداعات مرحوم شیخ تأسیس …

طلاب دروس خارج، امسال می‌توانند با شرکت در دروس خارج فقه معاصر علاوه بر بررسی اجتهادی موضوعات جدید و مورد نیاز از امتیازات ویژه این دروس بهره‌مند گردند. به گزارش خبرنگار اجتهاد، دفتر فقه معاصر حوزه علمیه قم چندی سالی است در راستای تحقق خواست مقام معظم رهبری و مراجع عظام، اساتید و عموم طلاب، بر تحول صحیح، دقیق، به‌روز و اجتهادی حوزه، در راستای اهداف کلان «سند چشم‌انداز حوزه‌های علمیه» شروع به برگزاری دروس خارج «فقه معاصر» با رویکرد مسائل مستحدثه کرده است. با اینکه ویروس کرونا سایه‌ای بر فعالیت‌های جاری عموم طلاب و دانش‌پژوهان انداخته است، اما با …

نرم‌افزار مجموعه آثار شیخ انصاری با متن ۱۶۷ عنوان کتاب و رساله در ۳۱۶ جلد از آثار شیخ مرتضی انصاری و منابع مرتبط با آن‌ها به زبان‌ عربی و فارسی به همت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تولید شد. به گزارش شبکه اجتهاد، نرم‌افزار مجموعه آثار شیخ انصاری به‌ همت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، تولید شد و به‌ زودی در اختیار پژوهشگران قرار خواهد گرفت. در این نرم‌افزار متن ۱۶۷ عنوان کتاب و رساله در ۳۱۶ جلد از آثار شیخ مرتضی انصاری و منابع مرتبط با آن‌ها به زبان عربی و فارسی در اختیار کاربر قرار گرفته است. همچنین، …

شبکه اجتهاد: چند روزی است که صدیق مکرم و هم مباحثه‌ای معظم، آقای سید‌هاشم ‌هاشمی گلپایگانی رخ در نقاب خاک کشیده و به ملأ اعلی پیوسته است. ایشان فرزند آیت‌الله سیدمحمد‌ هاشمی و نواده فقیه و عارف بلندآوازه آیت‌الله العظمی سید جمال‌الدین ‌هاشمی گلپایگانی است. پدر ایشان از عالمان نجف اشرف بود و از بزرگ‌ترین و شناخته‌شده‌ترین ادبا و شاعران نجف و عراق؛ و جدشان از شاگردان دوره اول نابغه بزرگ اصول و فقه، مرحوم نائینی بود. مرحوم نائینی علاقه فراوانی به سید جمال‌الدین داشت و این نکته از اجازه اجتهادی که به ایشان داده است، به‌خوبی برمی‌آید. اجازه‌ای مفصل …

کتابخانه تخصصی فقه اهل بیت علیهم السلام با ارائه ۸۳۴ عنوان کتاب در پایگاه نورلایب منتشر شد. به گزارش شبکه اجتهاد، به همت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) همزمان با آغاز سال تحصیلی جدید، کتابخانه تخصصی فقه اهل بیت علیهم السلام با ارائه ۸۳۴ عنوان کتاب در پایگاه نورلایب، منتشر شد. دسترسی به متن و تصویر صفحات کتاب‌ها با قابلیت جستجو در متن و دیگر امکانات پژوهشی همچون یادداشت برداری، نمایه زنی، رنگی کردن متن و… از جمله ویژگی‌های وب سایت کتابخانه دیجیتال نور(نورلایب) می‌باشد. این گزارش می‌افزاید، پایگاه نورلایب با ۳۰ هزار و ۵۹ عنوان کتاب در بیش …

«رضای جمهور»، «شبکه‌های اجتماعی-تحلیل‌های فقهی»، «حیله‌های ربای قرضی از منظر فقه» و «طراحی ساختمان مسکونی از منظر مبانی و آداب اسلامی» آثاری هستند که به‌تازگی از سوی انتشارات حوزه علمیه خراسان چاپ و منتشر شده است. به گزارش شبکه اجتهاد، شش کتاب انتشارات حوزه علمیه خراسان که در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فضای مجازی و حکومت دینی نوشته شده است، در سومین آیین رونمایی از تازه‌های انتشارات حوزه علمیه خراسان معرفی شد. کتاب «رضای جمهور» که به موضوع رضایتمندی عمومی و جایگاه ولایت فقیه از منظر فقه سیاسی می‌پردازد توسط ‌‌‌‌حجت‌الاسلام حسین الهی پارسا تألیف شده که در ۴ فصل …

شبکه اجتهاد: نوشتار ذیل نگاهی است که مدل‌های مختلف برخورد ما با غرب، و آنچه که کتاب عصر حیرت در این میانه عرضه می‌کند. ۱- همه ما می‌دانیم در صد و پنجاه سال گذشته، گیر ما سر مفهوم مدرنیته است. البته که همه چیز تغییر کرده است. زبان عوض شده، مناسبات اجتماعی و سیاسی تغییر کرده و افکار بشدت عوض شده است. آن چیزی که اسمش مدرنیته است، به هر حال بر فرهنگ عالم غالب آمده است. حالا هر چه هست، چند جور با مدرنیته برخورد کرده ایم. ۲- عده‌‌ای از اساس آن را الحاد دانسته و خوب و بدش …

مجریان تکلیفشان مشخص است، مجریان بر اساس قانون عمل می‌کنند و باید چیزی تبدیل به قانون شود تا مجری آن را عمل کنند. نسبت به قانون گذار اما این حرف قابل تامل است. مشکلی وجود دارد و آنکه ایده‌ها و نظریاتی که در حوزه فقه حکومتی تولید می‌شود، این مسائل باید در درجه اول در قالب یک طرح جامع اداری ظهور پیدا کند. اینکه ما یک بخشی یا یک فرعی را از یک مسئله در قالب یک تحقیقی بسیار عالی در آن زمینه انجام بدهیم، به هیچ وجه این کفایت نمی‌کند که تبدیل به قانون ‌شود چون قانون علاوه بر …

استاد حوزه علمیه خراسان ابراز کرد: محصور کردن همه چیز در الزامات آموزشی مانند نمره، مدرک و حضور و غیاب، سیستم‌های آموزشی را از بسیاری از اهداف‌شان دور خواهد کرد، چراکه بسیاری از این امور قابل چارچوب بندی نیستند و انگیزه‌های تحصیل فقط محدود به نمره یا بعضی امکانات و امتیازات نمی‌شود، بنابراین تدبیر حوزه علمیه خراسان در ترویج و جدی گرفتن المپیادهای علمی درخور توجه و قابل ستایش است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی در سخنانی پیرامون «نخستین المپیاد علمی فقه و اصول حوزه علمیه مشهد»؛ با اشاره به این‌که حوزه‌های علمیه شیعه در سنت …

مقوله مولوی و ارشادی را‌ می‌توان ازجمله مباحث تأثیرگزار در مسیر استنباط احکام شرعی دانست و عالمان فقه در مجال استخراج نظر شارع با حمل نمودن برخی از دلایل بر ارشادیت به استخراج و تحلیل فروعی متفاوت از مقتضیات ظاهر حکم‌ می‌پردازند. یعنی درپاره ایی از موارد بی آنکه مکلف را به سوی اطاعت از حکم هدایت نمایند، زحمت مطّلع نمودن وی با مصالح و مفاسد حکم را به دوش‌ می‌کشند و او را در برابر این آگاهی بخشی مسئول‌ می‌دانند. به گزارش شبکه اجتهاد، جلسه دفاع پایان نامه سطح سه حجت‌الاسلام جواد دهقان با عنوان «بررسی آثار فقهی حکم …

حجت‌الاسلام والمسلمین سید هاشم هاشمی گلپایگانی؛ یکی از فقهای برجسته حوزه علمیه قم و از مهم‌ترین شاگردان و مقرران درس آیت‌الله‌ سیستانی در سن ۷۱ سالگی و پس از چند سال تحمل بیماری، صبح شنبه‌ ۲۹ شهریورماه ۹۹ در قم درگذشت. به گزارش شبکه اجتهاد، مرحوم استاد هاشمی فرزند آیت‌الله سید محمد جمال هاشمی گلپایگانی (فقیه، شاعر و ادیب برجسته نجف در دوره معاصر) و نوه مرحوم آیت‌الله سید جمال گلپایگانی (عارف و فقیه نامدار نجف در دهه‌های گذشته) بود و در چهل سال اخیر در قم به تحصیل و تدریس اشتغال داشت. وی در سال ۱۳۲۸ هجری شمسی در …

اختصاصی شبکه اجتهاد: جناب آقای سید کمال حیدری از فضلای معاصر قم، انسانی پرکار و مصمم، که دارای شبکه گسترده‏ای از سایت، کانال، موسسه علمی و شاگردان متعدد می‏‌باشند. یکی از فعالیت‏‌های ایشان، همکاری و فعالیت سابق وی در «شبکه الکوثر» بود که معارف شیعی را تبیین و به نقد وهابیت می‏‌پرداخت. از چند سال قبل (تقریبا تیر ماه ۹۲ تاکنون) اما، فایل‏‌های صوتی-تصویری (کلیپ‏های) متعددی از اظهارات ایشان در موضوعات مختلف دینی و فقهی منتشر می‌شود که بیانگر اتخاذ رویکرد و مبنایی جدید در حوزه تفکر و رفتار او است. در واقع ایشان از آن زمان تاکنون وارد فاز …

شبکه اجتهاد: امروزه در کنار فقیهان مقاصدگرای اهل سنّت همچون یوسف القرضاوی و احمد الریسونی، برخی از نواندیشان(۱) مانند محمد ارکون، محمد عابد الجابری، عبدالمجید الشرفی و شاگردانش، به سبب آن که علم اصول فقه رایج را ناکارآمد دانسته‌اند، دم از «مقاصد الشریعه» زده و علم مقاصد الشریعه را به عنوان بهترین گزینه برای جایگزینی با اصول فقه مطرح کرده‌اند.(۲) این در حالی است که تفاوت این گروه‌ها در مبانیشان گاه آنان را رو در روی یکدیگر قرار می‌دهد. البته این تقابل میان خود نواندیشان نیز قابل مشاهده است. برای نمونه محمد الطالبی که البته خود منتقد برخی آراء فقیهان …

شبکه اجتهاد: یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که طی سال‌های گذشته کتب، مقالات و پایان‌نامه‌های بسیاری درباره آن به نگارش درآمده نظریه/علم مقاصد الشریعه است که در میان اهل سنت به ویژه پس از چاپ کتاب الموافقات شاطبی توسّط محمّد عبده با اقبال فقیهان مواجه شد. در ایران و حتّی در برخی آثاری که در جهان عرب نوشته می‌شود تصوّر بر آن است که همواره نوگرایان(متجدّدان) به بحث مقاصد الشریعه توجّه نشان داده‌اند حال آن که چنین تصوّری از عدم اطّلاع نسبت به تاریخ این نظریه/علم سرچشمه می‌گیرد. مسأله مهمّ دیگر آن است که امروزه برخی پیشروان جریان نواندیشی در جهان …

شبکه اجتهاد: هر از چند گاه کلیپی از یکی از سخنرانان مذهبی پخش می‌شود که موجب استهزاء و انکار و حداقل باعث پرسش‌هایی می‌شود؛ در این موضوع توجه به نکته‌های زیر مفید است: ۱- باید منبع روایت معتبر باشد، یعنی کتابی باشد که: اولاً: انتساب کتاب به مؤلف قطعی باشد. ثانیاً: نویسنده حدیث‌شناس مورد وثوق باشد. ثالثاً: کتاب او نزد متخصصین فن دارای جایگاه والایی باشد، پس نقل روایت از هر کتابی صحیح نیست. ۲- علاوه بر اعتبار منبع باید سند روایت جداگانه از نظر علم رجال بررسی شود. ۳- آنگاه نوبت به بررسی معنای روایت می‌رسد که در این …

اختصاصی شبکه اجتهاد: شناخت موضوع، شرط موفقیت در هرگونه فعالیت درباره آن است. موفقیت در درس خارج، پیش از آن که محتاج روش‌ها و ابزارهای مناسب باشد، در گرو تصور کاملی است که از آن می‌شود. به‌مناسبت آغاز سال تحصیلی جدید حوزه‌های علمیه بر آن شدیم موضوع «درس خارج» را با نگاهی تاریخی-تحلیلی، آسیب‌شناسانه و روشی مورد بازکاوی قرار دهیم و نظر اساتید و صاحب‌نظران را در این باره جویا شویم. این پرونده شامل آثار و گفتگوهایی از اساتید: احمد مبلغی، سید منذر حکیم، حسن معلمی، سید محمدجواد علوی بروجردی، علیرضا اعرافی، سید میرتقی حسینی گرگانی، عبدالحمید واسطی، سید حسن تبادکانی، …

شبکه اجتهاد: یکی از تقسیم‌بندی‌های رایج دروس خارج مبتنی بر مکاتب یا مدارس فقهی و اصولی می‌باشد لذا برای شناخت شیوه درس خارج لازم است تا این مکاتب شناخته شوند. اگرچه بعضی منکر وجود مکاتب مختلف فقهی اصولی در حوزه علمیه می‌باشند لکن با توجه به تفاوت‌های مشهود در شیوه فقاهت و نحوه ورود و خروج در مسائل و مواجهه با ادله و تفاوت در روش تدریس و روش نگارش و حتی موضع‌گیری‌های سیاسی حداقل می‌توان از وجود مدارس فقهی اصولی در این زمینه خبر داد که براساس این مدارس فقهی اصولی سبک‌هایی در درس خارج پدید آمده است. تاریخچه …

درس‌های خارج عمومی، استادش خیلی با عظمت است، ولی چون شیوه‌اش نارساست، فایده‌ای ندارد. فقط در یک فرض می‌توان تصور کرد که در درس خارج‌های موجود کسی، موفقیت نسبی داشته باشد که در درس هزار نفری آقای وحید، شخصی شرکت کند و موضوعی را که استاد می‌خواند، خودش از قبل مطالعه، مباحثه و خلاصه‌نویسی کند و سر درس برود جلو بنشیند. آقا که درس می‌دهد، اشکال کند و اگر هم سر درس نمی‌شود اشکال کرد، بعد از درس از آقا وقت بگیرد که یک روز در هفته برود و کارهایش را با آقا بحث کند. شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین حسن …

شبکه اجتهاد: یکی از شیوه‌های رایج در حوزه تقریر یا نوشتن درس استاد است. نویسنده در این اثر به نقد و بررسی شیوه‌های مختلف تقریرنویسی و شیوه‌های درس خارج پرداخته و پیشنهاداتی جهت ارتقاء کیفیت درس خارج ارائه می‌نماید و در پایان به ریشه‌یابی توهم غلطِ «اجتهاد در عصر ما محال است» می‌پردازد. تقریر یا نوشتن درس استاد مفید است و مورد تأکید بسیاری از علمای گذشته و حال می‌باشد و اوّلین عالمی که اقدام به این کار کرد مؤلف مفتاح‌الکرامه بود که درس استادش علامه بحرالعلوم را تقریر کرد. به تدریج این کار در حوزه علمیه گسترش یافت و …

آیت‌الله نوری همدانی بر آشنایی طلاب جامعه المصطفی با فقه مقارن تاکید کرد و گفت: این عزیزان باید بتوانند در بازگشت به کشورهای خود امتیازات فقه اهل بیت(ع) را بر دیگر فقه‌‌ها بیان کنند. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله حسین نوری همدانی در مراسم آغاز سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ جامعهالمصطفی در بخشی از سخنان خود گفت: بر اساس آیات الهی از هر فرقه، طایفه و گروهی باید عده‌ای در مسیر تفقه دین قدم برداشته، اسلام را در تمام ابعاد فرا گرفته احکام اسلام را برای مردم بیان نمایند. ایشان با اشاره به این که طلاب و دانش پژوهان جامعه المصطفی باید …

داوران جشنواره طراحی سؤالات فقهی فضای مجازی در بیانیه سوالات دریافتی را دارای تنوع و روکرد فرصت نگر و واقع بیانانه دانست. به گزارش شبکه اجتهاد، هیأت داوران در پرسش‌های دریافتی شاهد نوآوری، خلاقیت و دیدگاه‌های تازه بود. تعداد معتنابهی از پرسش‌ها از کیفیت بسیار قابل توجهی برخوردار بودند و حتی در برخی ایده‌های قابل توجهی دیده می‌شود. تولید پرسش‌هایی با این سطح از کیفیت، با توجه به پیچیدگی مسائل فضای مجازی، بسیار قابل توجه است و نویدبخش آینده‌‌‌ای روشن برای جامعه‌ی فقیهان جوان‌‌ می‌باشد. هیات داوران ضمن خرسندی از مشاهده‌ پرسش‌های دریافتی، نکاتی را شایان ذکر می‌داند: ۱) تنوع …

پیش‌نیاز یک درس خارج، روش‌ تحقیق و روش تفکر است، گاه سروران و افاضل محتواهای خوبی را دارند ولی همه‌اش بصورت ناخودآگاه است و در سیر آزمون و خطا به دست آمده است و چون قدم به قدم، الگوریتمی و روشمند و خودآگاه نیست، نحوه تعمیم، نحوه انتقالش به دیگران، نحوه استفاده در حل مسئله، به نقصانها و خلاهایی دچار می‌شود. هرچه بیشتر در روش تفکّر و عملیاتی فکر کردن و یک مسئله را حل کردن، مسئله جدیدی را پیدا کردن، مهارت داشته باشند در عملیات اجتهاد و استنباط با بصیرت بیشتر و سرعت و دقت بر طبق آن شاخص‌ها …

آیت‌الله یوسف صانعی از مبارزان پیش از انقلاب و دادستان و عضو فقهای شورای نگهبان در دهه ۶۰، صبح امروز درسن ۸۳ سالگی دارفانی را وداع گفت. به گزارش خبرنگار اجتهاد، آیت‌الله یوسف صانعی از اساتید دروس خارج حوزه علمیه قم، شامگاه پنج‌شنبه، در اثر زمین خوردگی مبتلا به شکستگی لگن و استخوان دست شد که بلافاصله به بیمارستان منتقل و تحت درمان قرار گرفت، اما به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای از جمله بیماری سیروز کبد و کلیه، ساعاتی قبل در بیمارستان نکویی قم، در سن ۸۳ سالگی دار فانی را وداع گفت. حیات علمی و استادان: آیت‌الله یوسف صانعی متولد …

استاد درس خارج حوزه علمیه قم گفت: نباید در ضرورت علم اصول تردید کنیم؛ بله برخی از مباحث در محدوده کمی کاربرد دارد و برخی در محدوده زیادی کاربرد دارد ولی مسأله‌‌‌ای از مسائل علم اصول نیست که در فقه بدون اثر باشد. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد محمدجواد فاضل لنکرانی در آغاز دومین دوره درس اصول فقه خود که در مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) برگزار شد، با بیان این که دوره قبل درس اصول ۲۳ سال طول کشید، اظهار داشت: اولین دوره اصول را در تاریخ ۱۶ شهریور سال ۷۶ آغاز کردیم و تلاش شد تا به تفصیل …

استاد حوزه علمیه با ارائه پیشنهاد ایجاد نظام آموزشی دوگانه در حوزه گفت: نظام سنتی و جدید در همه جای دنیا وجود دارد و ما هم در حوزه می‌توانیم متناسب با شرایط خودمان این دو را داشته باشیم. به گزارش شبکه اجتهاد، حوزه‌های علمیه اوایل هفته جاری آیین افتتاحیه حوزه‌های علمیه برگزار شد. تحولات دنیای معاصر به ویژه پس از شیوع کرونا، ضرورت نوسازی تشکیلاتی و روزآمدسازی سیاست‌ها، نظام‌نامه‌ها و ساختارهای پژوهشی و آموزشی حوزه علمیه را دوچندان کرده است. آیت‌الله اعرافی در مراسم افتتاحیه این برنامه ضمن اشاره به ایجاد درختواره دانشی دروس حوزه در ۱۶ حوزه دانشی، از …