استفتائات جدید از رهبر انقلاب + احکام رمضانیه

جدیدترین استفتائات مطابق با فتوای رهبر معظم انقلاب از جمله «حق طلاق، خمس ابزار کسب‌ و کار، وقف سهام، محروم کردن از ارث، فروش لایک و فالوور» منتشر شد.

به گزارش شبکه اجتهاد، جدیدترین استفتائات (اسفند ۱۴۰۰ و فروردین ۱۴۰۱) مطابق با فتوای حضرت آیت‌الله خامنه‌ای منتشر شد. متن ذیل ۴۳ سؤال و جواب در موضوع عبادات و معاملات است که توسط بخش استفتائات دفتر مقام معظم رهبری پاسخ داده شده و به صورت ماهانه به‌روز رسانی می‌شود.

حق طلاق

سؤال ۱: آیا دختر می‌تواند ضمن عقد ازدواج شرط کند که در صورت ازدواج مجدد شوهر، حقّ طلاق داشته باشد؟

جواب: شرط حق طلاق برای زن، باطل است، مگر شرط شود که زن، وکیل شوهر در طلاق دادن باشد که اگر او مجددا ازدواج کرد، زن بتواند از طرف شوهر خود را طلاق دهد؛ در این صورت شرط، صحیح است.

خمس ابزار کسب‌ و کار

سؤال ۲: آیا یک بار پرداخت خمس ابزار آلات کسب ‌و کار کفایت می‌کند یا باید هر سال خمس ارزش افزوده آن را پرداخت کنیم؟

جواب: پس از پرداخت خمس آن تا زمانی که فروخته نشده خمس ندارد و پس از فروش، ارزش افزوده آن (پس از کسر تورم)، جزء درآمد سال فروش است و اگر تا سررسید سال خمسی در امور زندگی مصرف نشود، خمس دارد.

وقف سهام

سؤال ۳: نظر به فتوای مقام معظم رهبری در جواز وقف سهام، آیا تبدیل موقوفه، مانند ملک و کارخانه به سهم جایز است؟

جواب: اگر در وقف نامه مجوز فروش یا تبدیل مزبور داده شده باشد، با رعایت مصلحت وقف اشکال ندارد.

محروم کردن از ارث

سوال ۴: آیا پدر می‌تواند فرزندش را از ارث محروم کند یا به برخی از فرزندان سهم بیشتری بدهد؟

جواب: محروم کردن ورثه از ارث در شرع مقدّس اسلام باطل است؛ ولی هر کس می‌تواند قبل از فوت، اموال خود را به برخی فرزندان یا اشخاص دیگر ببخشد و به آنها تحویل دهد؛ البته نباید به گونه‌‌ای عمل کند که موجب اختلاف و دشمنی میان ورثه شود.

فروش لایک و فالوور

سؤال ۵: فروش لایک و فالوور واقعی و یا ساختگی و دروغین(فیک) چه حکمی دارد؟

جواب: اگر واقعی باشد، در مواردی که مشتمل بر مفسده نباشد، فی نفسه اشکال ندارد، ولی اگر ساختگی و دروغین باشد، جایز نیست.

خمس پول پیش

سؤال ۶: آیا پولی که مستأجر ناچار است برای اجارۀ خانه به موجر قرض (رهن) دهد، خمس دارد؟

جواب: اگر مستأجر توان پرداخت اجارۀ کامل را ندارد یا موجر نمی‌پذیرد، به مقدار پولی که برای اجارۀ مسکن مطابق شأن، باید طبق قرارداد اجاره به موجر قرض دهد، خمس تعلق نمی‌گیرد و احکام مئونه را دارد.

خمس واحدهای اضافی منزل

سؤال ۷: اگر شخصی، خانۀ کلنگی خود را تحویل دهد تا در محل آن، چند واحد آپارتمان احداث شود و در مقابل خانه، دو واحد آپارتمان دریافت کند؛ آیا واحد اضافی که مورد استفاده شخصی نیست، خمس دارد؟

جواب: اگر قصد تجارت (فروش واحد اضافی) داشته و مشتری برای خرید آن موجود باشد، مقدار افزایش قیمت پس از کسر تورم، متعلق خمس است.

اما اگر قصد فروش نداشته و تنها قصد اجاره دادن داشته باشد تا زمانی که نفروخته، خمس ندارد و پس از فروش، افزایش قیمت آن (پس از کسر اصل و مقدار تورم)، جزء درآمد سال فروش خواهد بود.

تاکسی اینترنتی

سؤال ۸: اگر از تاکسی تلفنی یا اینترنتی درخواست خودرو کنم ولی به دلیل تأخیر بیش از حدّ (حدوداً نیم ساعت) از انجام کار منصرف شوم و قبل از رسیدن خودرو، محل انتظار را ترک کرده یا درخواست را لغو کنم، آیا دینی به عهده دارم؟

جواب: اگر قرار شما، حضور خودرو در مدت خاصی بوده است یا زمان متعارفی وجود دارد، در صورتی که از زمان مقرر یا متعارف تأخیر داشته است، ضامن نیستید.

تعدد سال خمسی

سؤال ۹: آیا می‌توان علاوه بر سال خمسی ثابت، برای یکی از منافع کسب، سال خمسی جداگانه تعیین کرد؟

جواب: در صورتی که حساب دخل و خرج هر یک از درآمدها جدا و مستقل باشد، می‌تواند برای هر یک سال جدا قرار دهد.

خمس فروش هدیه و ارث

سؤال ۱۰: زمینی داشتم که هدیۀ پدرم بود و پس از مدتی آن را فروختم؛ آیا پولِ فروش زمین، خمس دارد؟

جواب: اصل زمین هنگام اهدا، خمس ندارد ولی ارزش افزودۀ آن، اگر زمین را به قصد افزایش قیمت یا خرید و فروش نگهداشته است، بنابر احتیاط واجب (پس از کسر مقدار تورم)، جزء درآمد سال فروش است که اگر تا پایان سال خمسی باقی بماند، خمس دارد؛ در غیر این صورت، ارزش افزوده نیز خمس ندارد.

معاوضه طلا با طلای دیگر

سؤال ۱۱: برای تبدیل طلا به طلای دیگر، چگونه عمل کنیم تا احیانا گرفتار ربا نشویم؟

جواب: اگر در ضمن دو معاملۀ جداگانه انجام گیرد، اشکالی پیش نمی‌آید؛ به این صورت که ابتدا یک طلا فروخته شده و سپس طلای دیگر خریداری گردد.

استفتائات فروردین ماه

حکمت روزه

۱. روزه از مهمترین برنامه‌های خودسازی در ادیان آسمانی است و بر امت‌های پیشین نیز واجب بوده است. از دستاوردهای آن، پیدایش حالت معنوی و صفای باطن، چشیدن طعم گرسنگی و تشنگی، بیداری حسّ همدردی با محرومان، تقویت اراده و خویشتن داری در برابر خواسته‌های نفس و یادآوری عطش و گرسنگی قیامت است. نقش روزه در سلامتی و تنظیم سوخت و ساز دستگاه‌‌‌‌‌‌های بدن نیز ثابت شده است. حدیث نبوی: «صوموا تصِحّوا» به همین تاثیر اشاره دارد و علاوه بر این موارد، خداوند اجر عظیمی به روزه داران خواهد داد.

از طرف دیگر، تأثیر روزه بر کاهش فشار غریزه جنسی، همچنین ورزیدگی و تمرین برای تحمل شرایط دشوار و محدودیت‌های غذایی و تربیت انسان‌های با اراده، خود ساخته، مقاوم و قانع، از برکات دیگر این عبادت به شمار می‌رود که در ماه مبارک رمضان انجام می‌گیرد.

اولیای الهی، افزون بر روزه واجب در ماه رمضان، روزه‌های مستحب بسیاری می‌گرفتند و آن را موجب تقرّب به پروردگار می‌دانستند.

شرایط واجب شدن روزه

۲. شرایط واجب شدن روزه عبارت است از: ۱. بلوغ؛ ۲. عقل؛ ۳. قدرت؛ ۴. بی هوش نبودن؛ ۵. مسافر نبودن؛ ۶. حایض و نفساء نبودن؛ ۷. ضرر نداشتن روزه؛ ۸. حرجی نبودن روزه.

روزه مستحبی با وجود روزه قضا به جهت فراموشی

۳. کسی که روزه قضای ماه رمضان بر او واجب است، چنانچه آن‌‌‌‌‌‌را فراموش کند و روزه مستحبی بگیرد، درصورتی‌که بین روز یادش بیاید، روزه مستحبی باطل می‌شود، البته اگر پیش از ظهر باشد، می‌تواند نیت روزه قضای ماه رمضان کند ولی اگر بعد از ظهر باشد، نیت روزه قضا هم از او صحیح نیست.

مکروهات روزه

۴. آنچه برای روزه ‌‌‌‌‌‌دار مکروه است

برخی از مکروهات روزه عبارت است از:

۱. هر کاری که سبب ضعف شود؛ (مانند خون دادن و حمام رفتن)

۲. بوییدن گیاه خوشبو؛ (عطر زدن مکروه نیست)

۳. خیس کردن لباسی که بر تن است؛

۴. مسواک کردن با چوب تر؛

۵. کشیدن دندان و هر کاری که به سبب آن از دهان خون بیاید؛

۶. چشیدن غذا و مانند آن؛

۷. ریختن دارو در بینی در صورتی که به حلق نرسد؛

۸. ریختن دارو در چشم و سرمه کشیدن در صورتی که بو یا مزه آن به حلق برسد؛

۹. نشستن زن در آب؛

۱۰. لمس کردن همسر و شوخی با او و هر کاری که موجب برانگیخته شدن شهوت شود؛

۱۱. مضمضه زیاد برای روزه‌‌‌‌‌‌دار مکروه است.

روزه اولی‌ها

۵. دخترانی که تازه به سن بلوغ* می‌رسند واجب است روزه بگیرند و ترک آن به صرف دشواری، ضعف جسمانی و مانند آن جایز نیست، مگر آنکه روزه برای آنها ضرر داشته یا تحمل آن با مشقت زیادی همراه باشد.

———————————-

*. بنا به نظر مشهور همان تکمیل نه سال قمری (برابر با ۸ سال و ۸ ماه و ۲۳ روز شمسی) است.

روزه پیرمرد و پیرزن

۶. پیرمرد و پیرزنی که گرفتن روزه برایشان مشقت دارد، گرفتن روزه بر آنان واجب نیست و باید برای هر روز یک مد طعام(مانند گندم، جو، برنج) به فقیر فدیه بدهند و اگر اصلاً توانایی روزه گرفتن ندارند، بنابر احتیاط باید فدیه بدهند و در هر دو صورت چنانچه پس از ماه رمضان بتوانند روزه بگیرند، بنابر احتیاط مستحب قضای روزه‌ها را بگیرند.

مسافری که بر خلاف وظیفه روزه گرفته

۷. مسافری که نباید روزه بگیرد، اگر از روی علم و عمد، برخلاف وظیفه روزه بگیرد، روزه‌اش باطل است و اگر ماه رمضان باشد، قضای آن واجب است ولی اگر به دلیل جهل به اصل حکم*، روزه گرفته باشد، روزه اش صحیح است.

—————————————-

*؛ یعنی نمی‌داند روزه در سفر باطل است.

مسافرت در ماه رمضان

۸. کسی که در ماه مبارک رمضان مسافر است، نمی‌تواند روزه بگیرد و واجب نیست برای گرفتن روزه قصد کند که ده روز در جایی بماند.

روزه با وجود ضرر یا خوف ضرر

۹. کسی که می‌داند روزه برای او ضرر دارد یا احتمال عقلائی می‌دهد که ضرر داشته باشد (یعنی خوف ضرر دارد) روزه بر او واجب نیست، بلکه در مواردی نیز حرام است، خواه این یقین و ترس از تجربه شخصی حاصل شده باشد یا از گفته پزشک امین و یا از منشأ عقلایی دیگر و اگر روزه بگیرد، صحیح نیست؛ مگر آنکه به قصد قربت گرفته باشد و بعداً معلوم شود که ضرر نداشته است.

قرص زیر زبانی

۱۰. اگر هنگام استفاده از قرص‌های زیر زبانی، آب دهان با آن آغشته شده باشد، در صورت بیرون ریختن آن، روزه صحیح است.

تزریق آمپول یا سرم

۱۱. احتیاط واجب آن است که روزه‌دار از استعمال آمپول‌های تقویتی و آمپول‌هایی که به رگ تزریق می‌شود و همچنین انواع سِرُم‌ها خودداری کند ولی تزریق آمپول غیر تقویتی در عضله؛ مانند آنتی بیوتیک یا مسکن یا آمپول بی‌‌‌‌‌‌‌حسی و نیز دارویی که روی زخم‌ها و جراحت‌ها گذاشته می‌شود، اشکال ندارد.

ملاک تشخیص روزه ضرری

۱۲. تشخیص تأثیر روزه در ایجاد بیماری یا تشدید آن و عدم قدرت بر روزه یا ضرر داشتن روزه بر عهده مکلف است. پس اگر پزشک بگوید: روزه ضرر دارد ولی گفته او موجب اطمینان یا ترس از ضرر نشود یا مکلف با تجربه دریافته باشد که روزه ضرر ندارد، باید روزه بگیرد، همچنین اگر پزشک بگوید: روزه ضرر ندارد ولی خودش بداند روزه برایش ضرر دارد یا خوف ضرر عقلایی داشته باشد، نباید روزه بگیرد و روزه بر او حرام است.

روزه زن باردار

۱۳. زن بارداری که زایمان او نزدیک است؛ اگر می‌‌‌‌‌‌ترسد که روزه برای جنین یا خودش ضرر داشته باشد، روزه بر او واجب نیست و در صورت اول (ضرر برای جنین) باید برای هر روز یک مدّ طعام؛ یعنی گندم یا جو و مانند اینها (به عنوان فدیه) به فقیر بدهد و بعد از ماه رمضان نیز قضای آن را به جا آورد و در صورت دوم که برای خودش ضرر دارد، باید روزه‌هایی را که نگرفته، قضا نماید و بنابر احتیاط فدیه نیز بدهد و در مورد زنی که زایمان او نزدیک نیست، پرداخت فدیه مبنی بر احتیاط وجوبی است.

روزه زن شیرده

۱۴. اگر زن شیرده (خواه مادر بچّه یا دایه، با اجرت باشد یا بدون اجرت) به دلیل ترس از کم یا خشک شدن شیر، می‌‌‌‌‌‌ترسد روزه برای کودک ضرر داشته باشد، روزه بر او واجب نیست و باید برای هر روز فدیه بدهد و قضای روزه را هم بعداً بگیرد، اما اگر روزه برای خود زن ضرر داشته باشد، بنابر احتیاط فدیه واجب است.

حرجی بودن روزه برای کار

۱۵. اشخاصی که به جهت کارشان ناچار به افطار هستند تا حرجی نشده نمی‌توانند افطار کنند و باید عنوان حرج حاصل شود تا مجوز افطار داشته باشند.

روزه غیر ماه رمضان در ماه رمضان

۱۶. در ماه رمضان نمی‌توان غیر از روزه رمضان را نیت کرد، مگر در مورد مسافر که نمی‌‌‌‌‌‌تواند روزه رمضان را بگیرد ولی نذر کرده است در سفر روزه مستحبی بگیرد که در این صورت روزه نذر او در ماه رمضان صحیح است*.

—————————————-

*. البته روزه نذر در ماه رمضان، روزه رمضان حساب نمی‌‌‌‌‌‌شود و باید بعداً آن را قضاکند.

روزه آخر ماه شعبان

۱۷. روزی که معلوم نیست آخر شعبان است یا اول ماه رمضان (که به آن یوم الشّک گفته می‌شود)* روزه‌اش واجب نیست و اگر کسی بخواهد در آن روز روزه بگیرد، نمی‌تواند نیت روزه رمضان کند، بلکه می‌تواند روزه مستحبی آخر شعبان یا روزه قضا و مانند آن را قصد کند و اگر بعداً معلوم شود که رمضان بوده، به عنوان روزه رمضان حساب می‌شود و قضای آن روز لازم نیست و اگر در بین روز بفهمد که ماه رمضان است، باید از همان لحظه، نیت روزه رمضان کند.

——————————————-

*. هرگاه در غروب روز بیست‌ونهم ماه قمری، هلال ماه، به علت ابری بودن هوا یا علت دیگری دیده نشود، یا در مورد رؤیت ماه اختلاف شود، آن روز، یوم الشک نامیده می‌شود. پس اگر شک بین روز آخر ماه شعبان و اول ماه رمضان باشد، روز آخر شعبان حساب شده و روزه آن به نیت روزه مستحبی یا قضا جایز است ولی به نیّت روزه ماه رمضان، حرام می‌‌‌‌‌‌باشد و اگر شک بین آخر ماه رمضان و روز اول شوال باشد، روز آخر ماه رمضان حساب شده و روزه واجب است.

تردید در نیّت روزه

۱۸. اگر در روزۀ واجب معین بین روز مردد شود که روزه را ادامه دهد یا نه و یا تصمیم بگیرد یکی از مبطلات روزه را انجام دهد ولی آن‌‌‌‌‌‌را انجام ندهد، بنابر احتیاط واجب باید روزه را تمام کند و بعداً قضای آن را بگیرد.

خلال کردن دندان

۱۹. کسی که می‌خواهد روزه بگیرد، لازم نیست پیش از اذان دندان‌هایش را خلال کند، ولی اگر بداند غذایی که لای دندان مانده در روز فرو می‌رود چنانچه خلال نکند و چیزی از آن فرو رود، روزه اش باطل می‌شود بلکه اگر فرو هم نرود بنا بر احتیاط واجب باید قضای آن روز را بگیرد.

استهلاک خون در آب دهان

۲۰. خون لثه و دندان چنانچه در آب دهان مستهلک شود (از بین برود) محکوم به طهارت است و فرو بردن آن، روزه را باطل نمی‌کند. همچنین اگر به وجود خون در آب دهان شک داشته باشد، فرو بردن آن اشکال ندارد و روزه صحیح است.

جویدن غذای کودک و چشیدن غذا

۲۱. جویدن غذا برای کودک و چشیدن غذا و مانند آن که معمولاً به حلق نمی‌رسد، روزه را باطل نمی‌کند، هر چند اتفاقی و بی اختیار به حلق برسد و فرو رود؛ ولی اگر از اول بداند که به حلق می‌رسد، در صورت فرو رفتن، روزه باطل می‌شود.

خوردن غذای لای دندان

۲۲. اگر روزه‌دار غذایی را که لای دندان مانده است عمداً فرو ببرد، روزه‌اش باطل می‌شود، اما اگر نداند غذا لای دندان‌‌‌‌‌‌ها است و یا فرو بردن آن عمدی و با توجه نباشد، روزه باطل نمی‌شود.

باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح

۲۳. اگر کسی در شب ماه رمضان جنب باشد، باید تا قبل از اذان صبح (طلوع فجر) غسل کند و اگر عمداً تا آن هنگام غسل نکند، روزه‌اش باطل است. البته تا مغرب باید از انجام کارهایی که روزه را باطل می‌‌‌‌‌‌کند، خودداری کند.

اسپری تنفسی

۲۴. استعمال اسپری که حاوی داروی رفع تنگی نفس است برای روزه ‌‌‌‌‌‌دار اشکال ندارد و موجب بطلان روزه نمی‌‌‌‌‌‌شود.

انجام مفطر بدون تحقیق از طلوع فجر

۲۵. اگر در سحر ماه رمضان بدون اینکه تحقیق کند صبح شده یا نه، کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد و سپس معلوم شود که آن هنگام صبح بوده است، باید قضای آن روز را بگیرد ولی اگر با تحقیق و علم به اینکه صبح نشده، انجام داده باشد و بعد معلوم شود که صبح بوده است، قضای آن روز بر او واجب نیست.

افطار روزه بعد از خواندن نماز مغرب

۲۶. مستحب است روزه دار نماز مغرب را پیش از افطار بخواند؛ ولی اگر کسی منتظر اوست یا خودش به قدری گرسنه است که نمی‌تواند نماز را با حضور قلب به‌‌‌‌‌‌جا آورد، بهتر است اوّل افطار کند ولی در صورت امکان نماز را در وقت فضیلت بخواند.

پرداخت کفاره چند روز به یک فقیر

۲۷. کسی که باید برای هر روز یک مد طعام بدهد، می‌تواند کفاره چند روز را به یک فقیر بدهد.

عدم وجوب فوریت کفاره

۲۸. کسی که کفاره بر او واجب شده، لازم نیست آن را فوراً انجام دهد ولی نباید آن را به قدری تأخیر بیندازد که کوتاهی در ادای واجب شمرده شود.

تتابع روزه در کفارات

۲۹. کسی که می‌خواهد دو ماه کفاره روزه ماه رمضان را بگیرد، باید یک ماه تمام و حداقل یک روز از ماه دوم را پی‌درپی روزه بگیرد و اگر بقیه ماه دوم پی در پی نباشد، اشکال ندارد.

پی در پی نبودن روزه به جهت عذر

۳۰. کسی که می‌خواهد شصت روز روزه بگیرد، اگر بین آن به واسطۀ عذری؛ مانند بیماری یا حیض، نتواند روزه بگیرد، بعد از برطرف شدن عذر می‌‌‌‌‌‌تواند بقیه روزه‌ها را بگیرد و لازم نیست از ابتدا شروع کند.

جهل به تعداد روزه قضا

۳۱. کسی که چند روز از ماه رمضان را به خاطر عذری روزه نگرفته و تعداد آنها را نمی‌داند، چنانچه شروع عذر را نمی‌‌‌‌‌‌داند؛ مثلاً نمی‌داند بیست و پنجم ماه رمضان به سفر رفته تا روزه‌های فوت شده شش روز باشد یا بیست و ششم رفته تا پنج روز باشد، می‌تواند مقدار کمتر را قضا کند، اما در صورتی‌‌‌‌‌‌که زمان شروع عذر را می‌داند، مثلاً می‌داند روز پنجم ماه به سفر رفته ولی نمی‌داند شب دهم برگشته تا پنج روزه فوت شده باشد یا شب یازدهم برگشته تا شش روزه فوت شده باشد، در این صورت احتیاط واجب آن است که مقدار بیشتر را قضا کند.

موارد استحباب امساک در ماه رمضان

۳۲. برای رعایت ادب و احترام ماه مبارک رمضان، برای این اشخاص مستحب است از مبطلات روزه خودداری کنند، هر چند روزه نباشند:

۱. مسافری که در سفر مبطل روزه انجام داده و پیش از ظهر به وطن یا جایی که می‌خواهد ده روز بماند، رسیده است؛

۲. مسافری که بعد از ظهر به وطن یا به جایی که می‌خواهد ده روز بماند می‌رسد؛

۳. بیماری که مبطل روزه انجام داده و پیش از ظهر بهبودی یافته است؛

۴. بیماری که بعد از ظهر بهبودی یافته است؛

۵. زنی که در بین روز از عادت ماهانه یا خونریزی زایمان پاک شود؛

۶. کافری که در روز ماه رمضان مسلمان شود؛

۷. کودکی که در روز ماه رمضان بالغ شود.