اضرار به خود و دیگران با بی‌توجهی به دستورات پزشکی حرام است/ جواز تعطیلی واجبات به علت خطر عقلایی

استاد سطح عالی و خارج فقه حوزه علمیه با بیان اینکه دفع خطر و ضرر احتمالی عقلایی حتی می‌تواند واجب شرعی را تعطیل کند، گفت: اضرار به بدن خود و دیگران به علت عدم رعایت دستورات پزشکی در مسئله بیماری‌های مسری از نظر شرع و عقل حرام است و توسل و دعا نیز نافی دفع این خطر احتمالی نیست. حتی ائمه معصومین(ع) در بیماری‌ها به طبیب مراجعه می‌کردند و از خداوند طلب شفا داشتند.

به گزارش شبکه اجتهاد، یکی از موضوعاتی که اخیراً درباره بیماری کرونا شاهد هستیم، بی‌توجهی برخی افراد در رعایت دستورات پزشکی و نکات بهداشتی لازم است. این اتفاقات گاهی اوقات با انتشار کلیپ‌هایی مبنی بر حضور در حرم‌ها و اجتماعات و واهی‌ دانستن خطر ابتلا به کروناست. سهل‌انگاری تعمدی این افراد در رعایت نکات بهداشتی علاوه بر آسیب‌پذیری شخصی، جامعه را نیز به مخاطره می‌اندازد.

آیت‌الله مکارم شیرازی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه با وجود سهل‌انگاری افراد مبتلا به بیماری‌های واگیردار و بی‌توجهی به رعایت بهداشت، ممکن است این بیماری به دیگران سرایت کند و سبب خسارت شود. آیا این امر موجب ضامن است؟ پاسخ دادند: در صورتی که این کار سبب ابتلا به بیماری خطرناک منتهی به مرگ شود، دیه تعلق می‌گیرد و آن کس که باعث شده باید دیه پرداخت کند و اگر فقط هزینه درمانی سنگینی دارد آن را باید بپردازد.

با وجود این استفتائات، برخی با تعارض‌پنداری رعایت بهداشت با قداست حرم حضرت معصومه، تعطیلی حرم اهل بیت(ع) و مستحبات دینی را جایز نمی‌شمارند. لذا در این باره «ایکنا» با حجت‌الاسلام والمسلمین  محسن فقیهی، از استادان برجسته فقه حوزه علمیه، گفت‌وگو کرده و ایشان به چند سؤال فقهی و کلامی پاسخ داده است که در ادامه مشروح این نظرات از نظر می‌گذرد؛

استاد محسن فقیهی، در این گفت‌وگو در پاسخ به اینکه در این روزها که کشور و به خصوص شهر قم درگیر بیماری کروناست، شاهدیم برخی دنبال ایجاد تضاد دین با علم هستند؛ افرادی دستورات بهداشتی را قداست‌زدایی از حرم مطهر حضرت معصومه(س) تلقی کرده و با حرکاتی خاص در حال ابراز پیام خاصی هستند. آیا چنین رفتارهایی مورد تأیید دین است؟ گفت: از نظر فقهی، ثابت و مسلم است که احتمال خطر در هر موردی که وجود داشته باشد و عقلاً آن را تشخیص دهند، حتی انجام واجبات نیز لازم نمی‌شود.

مواقعی که انجام احکام حرام می‌شود

وی با تأکید بر اینکه فردی که می‌داند حضور در تجمعات و مکان‌های شلوغ احتمال خطر جانی دارد باید از رفتن اجتناب کند وگرنه به لحاظ شرعی مدیون است، افزود: در احکام داریم اگر وضو برای ما خطر داشته باشد و این خطر یقینی هم نباشد، بلکه احتمال دهیم ضرر دارد یا غسل کردن احتمال خطر داشته باشد گرفتن وضو و غسل کردن نه تنها واجب نیست، بلکه حرام می‌شود.

این استاد سطح عالی فقه بیان کرد: گاهی موضوعی برای ما خطر یقینی دارد که پرهیز از آن یقیناً واجب است، مگر استثنائاتی مانند دفاع از دین، میهن، ناموس و …؛ گاهی بحث بر سر احتمال است، ولی از آنجا که جان، ناموس و مال مسلمان محترم است و باید حفظ شود، اگر احتمالی عقلایی برای خطر ولو در حد ۴۰ تا ۵۰ درصد هم وجود داشته باشد، باید از آن اجتناب شود.

وی اظهار کرد: باز گاهی ممکن است که احتمال قوی نباشد، ولی محتمل، قوی و یا خیلی قوی باشد؛ یعنی احتمال ممکن است ۳۰ درصد باشد، ولی محتمل و قوی باشد؛ یعنی ممکن است بر اثر آن جان فرد از دست برود که در این صورت هم می‌توان واجبات را نادیده گرفت.

استاد حوزه ادامه داد: همچنین گاهی محتمل ممکن است سرماخوردگی و بیماری ساده و یا از دست دادن مقدار اندکی مال باشد، ولی بحث بر سر خطر برای اصل جان و وقوع مرگ است که به لحاظ قانونی، شرعی و عقلی، دفع خطر احتمالی واجب است.

تعطیل واجبات با احتمال خطر

فقیهی بیان کرد: اگر پزشکان و متخصصان خطر جانی را احتمال دهند، واجبات هم تحت‌الشعاع خواهد بود، چه رسد به اینکه ما به امر مستحبی همت بگماریم؛ زیارت عتبات مقدس و حرم مطهر کریمه اهل بیت(س) از بهترین کارها و با ثواب‌ترین آن‌ها و در عین حال مستحب است؛ بنابراین اگر به خاطر دفع یک خطر که احتمال آن بنا بر گفته پزشکان زیاد است، زیارت را محدود و حتی ممنوع کنیم، به معنای قداست‌زدایی از دین و زیارت نیست.

استاد فقه حوزه با بیان اینکه طبق احکام اگر روزه گرفتن موجب افزایش بیماری فرد شود، حرام است، افزود: همه واجبات مشمول این حکم هستند؛ در حج هم اگر استطاعت لازم نباشد از گردن فرد ساقط می‌شود.

استاد تفسیر حوزه درباره اینکه اگر کسی عمداً مسائل بهداشتی را در بیماریهای واگیردار رعایت نکند و سبب شود تا دیگران هم مبتلا شوند چه حکمی دارد؟ اظهار کرد: اگر کسی اجتناب نکرده و دیگران را به کسالتی مبتلا کند و این کار با عمد و قصد باشد قطعاً دیه بر گردن فرد واجب است.

توسل منافاتی با محدود کردن زیارت حرم ندارد

فقیهی در مورد اینکه برخی شبکه‌های وهابی در این روزها مسئله تعطیلی حرم‌های مطهر را دستاویزی برای تاختن به اعتقادات شیعه قرار داده و می‌گویند که شیعیان این اماکن را مقدس و مایه شفا می‌خوانند تا در گرفتاری‌ها به آن پناه ببرند ولی الان که  به آن نیاز دارند آنها را تعطیل کرده‌اند، تصریح کرد: توسل و پناه بردن به ائمه(ع) و دعاکردن وظیفه همگانی است، ولی نباید به خاطر توسل و زیارت از واجبات عقلی و شرعی دست کشید.

وی تأکید کرد: از خطر دوری کردن شرعاً و عقلاً جایز است؛ وقتی حیوان خطرناک یا دشمن و یا در مورد اخیر بیماری خطرناک مسری به ما حمله می‌کند شرع و عقل می‌گوید که باید از آن دوری و فرار کنیم؛ توسل و دعا و از خدا خواستن نافی فرار از خطر و دفع ضرر احتمالی نیست. توسل مانع از عمل به واجب نیست؛ ائمه(ع) شفا می‌دهند، در دوره حضور و غیبت، هدایت‌کننده و ولیّ ما هستند، ولی این مسئله ربطی به تعطیلی اختیار و اراده انسان ندارد؛ دفع خطر واجب و توسل هم مستحب و عالی است، ولی نمی‌تواند جلوی واجبی را بگیرد.

استاد فقه حوزه علمیه ابراز کرد: خداوند شفا می‌دهد و ما از خدا بالاتر نداریم، ولی این شفادهندگی نافی ضرورت عقلایی مراجعه به دکتر نیست؛ پیامبر(ص) که شخصیت اول عالم وجود هستند و امام علی(ع) و سایر ائمه هم در بیماری‌هایی که بر وجود مقدسشان عارض می‌شد به طبیب مراجعه می‌کردند و البته از خداوند هم طلب شفاعت داشتند.