انتشار کتاب «درایه الحدیث» پنجاه‌ و چهارمین اثر استاد علی نصیری

کتاب «درایه الحدیث» پنجاه و چهارمین اثر استاد علی نصیری در قطع وزیری در ۲۵۳ صفحه از سوی انتشارات وحی و خرد انتشار یافت. «درایه الحدیث» دانشی است که از تقسیمات خبر، اصطلاحات مختلف از جمله اصطلاحات ناظر به سند و متن، طرق و شرایط تحمل، شرایط نقل و پذیرش روایات گفت‌وگو می‌کند.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، یکی از دانش‌های حدیثی در کنار سه دانش: تاریخ حدیث، رجال الحدیث و فقه الحدیث، دانش درایه الحدیث است که در آن از تقسیمات خبر، اصطلاحات حدیثی، طرق و شرایط تحمل حدیث، شرایط پذیرش و روش‌شناسی تعامل با سند و متن روایات گفت و گو مى‌شود. این دانش دیرپاترین دانش در مقایسه با سایر دانش‌های حدیثی به شمار می‌رود که بن‌مایه‌های اولیه و آغازین آن در روایات پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) بازتاب یافت و در نیمه دوم سده دوم شکل رسمی به خود گرفت و آثاری از سوی عالمان فریقین در باره آن تدوین یافت.

از آنجا که در دانش درایه الحدیث در کنار تبیین تقسیمات و اصطلاحات حدیثی، از چگونگی تعامل با انواع حدیث از دو جهت: صدور و متن سخن به میان می‌آید؛ نظیر آن که به عنوان نمونه گفته می‌شود که از میان انواع احادیث از جهت صدور؛ حدیث صحیح قابل عمل است و از جهت متن؛ باید به روایات مبیّن، مقید، محکم، ناسخ و خاص تمسک کرد، این دانش از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ زیرا عملاً پیش انگاره‌های لازم برای بهره جستن از میراث روایی به عنوان دومین منبع دین شناخت پس از قرآن را در اختیار ما می‌گذارد.

استاد علی نصیری در بخشی از جلد دوم کتاب حدیث شناسی به اختصار در باره دانش درایه الحدیث مباحث کارآمدی را ارایه داد. پیداست که گنجاندن دانش درایه الحدیث در کنار سه دانش دیگر در دو جلد کتاب که با هدف متن آموزشی تدوین یافت، مانع بازتاب بسیاری از مباحث شه و به ناچار در آن کتاب به اهم و امهات مباحث این دانش بسنده شد.

کتاب «درایه الحدیث» به نگارش استاد علی نصیری در شش فصل به شرح ذیل سامان یافت: فصل اول: کلیات؛ فصل دوم: تقسیمات حدیث؛ فصل سوم: اصطلاحات حدیثی؛ فصل چهارم: شرایط تحمل و نقل حدیث؛ فصل پنجم: شرایط پذیرش روایات؛ فصل ششم: روش‌شناسی تعامل با سند و متن روایات.

آنچه در این کتاب در مقایسه با کتاب حدیث شناسی نگارنده انجام گرفت، بدین شرح است: افزون بر تدارک بخش زیادی از مباحث درایه الحدیث در این کتاب و اِعمال ویرایش علمی و ادبی همه مباحث پیشین، غنا سازی منابع و اشراب مباحث مفید علمی در ذیل اصطلاحات حدیث، تلاش مضاعفی انجام گرفت تا برای هر یک از اصطلاحات حدیثی نمونه‌های متعددی از متون روایی فریقین و نگاشته‌های صاحب نظران ارایه گردد و کتاب از این جهت دانش درایه الحدیث را به صورت کاربردی به تصویر کشیده است.

در بخشی از کتاب «درایه الحدیث» می‌خوانیم: از دانش درایه الحدیث با عناوین دیگر، همچون مصطلح الحدیث، اصول الحدیث و قواعد الحدیث نیز یاد می‌شود. بهترین شاهد برای اثبات متعارف بودن چهار اصطلاح: درایه الحدیث، مصطلح الحدیث، اصول الحدیث و قواعد الحدیث، عناوینی است که پدیدآورندگان آثار حدیثی برای کتاب‌های خود که موضوع آنها یکی است، برگزیده‌اند. به عنوان مثال بزرگانی، هم چون شهید ثانی نام کتاب خود را «الرعایه فی علم الدرایه»، شیخ بهاء الدین عاملی «الوجیزه فی علم الدرایه» و علاّمه مامقانی «مقباس الهدایه فی علم الدرایه» گذاشته و استاد شانه‌چی برای کتاب خود عنوان «درایه‌الحدیث» را برگزیده است. در این کتابها از عنوان «درایه الحدیث» استفاده شده است.

در برابر، صبحی صالح نام کتابش را «علوم الحدیث و مصطلحه» گذاشته و مقصود از مصطلح‌الحدیث در کتاب او همین دانش درایه الحدیث است. ابن دقیق (م ۷۰۲) کتاب خود را «الاقتراح فی بیان الاصطلاح»، و شمس‌الدین ذهبی (م ۶۷۳) کتاب خود را «الموقطه فی علم مصطلح الحدیث» نامیده و ابن حجر عسقلانی (م ۸۵۲) عنوان «نخبه الفکر فی مصطلح اهل الاثر» را برای کتاب خود برگزیده است. در این آثار عنوان «مصطلح الحدیث» بکار رفته است.

از سوی دیگر حاکم نیشابوری (م ۴۰۳ یا ۴۰۵) عنوان «معرفه علوم الحدیث»، یا «اصول علم الحدیث»، و قاضی عیاض مالکی (م ۵۴۴) عنوان، «الالماع الی معرفه اصول الروایه»، شیخ حسین بن عبد الصمد عاملی (پدر شیخ بهایی) (م ۹۸۴) عنوان «وصول الاخیار الی اصول الأخبار»، محمد عجاج خطیب عنوان «اصول الحدیث» و استاد سبحانی عنوانِ «اصول الحدیث و احکامه» را برای کتاب‌های خود برگزیده‌اند. در این کتابها به جای دو عنوان: درایه الحدیث و مصطلح الحدیث از عنوان «اصول الحدیث» بهره گرفته شده است. در این میان علامه قاسمی عنوان: «قواعد التحدیث» را برای کتاب خود در این زمینه برگزیده است.

افزون بر نام‌گذاری کتبِ ناظر به دانش درایه الحدیث، مراجعه به تعاریفی که در این کتاب‌ها برای دانش مورد نظر هر یک از آنها ارایه شده و نیز مجموعه مسائلی که در آنها آمده است، به خوبی نشان می‌دهد که مقصود آنان از چهار اصطلاح: مصطلح الحدیث، اصول الحدیث، درایه الحدیث و قواعد الحدیث یک دانش است.

اطلاق درایه الحدیث بر این علم بدین جهت است که در این دانش تنها به نقل و روایت حدیث توجه نمی‌شود، بلکه از متن، مقبول یا مردود بودن آن در کنار سند بحث می‌شود. گرچه واژه درایه به خاطر معنای لغوی و نیز کاربردش در برخی روایات همان مفهوم فقه الحدیث؛ یعنی دانش فهم مدالیل روایات را به دست می‌دهد، اما کاربرد اصطلاحی آن از آغاز تا کنون برابر با مصطلح الحدیث است که دانشی است در عرض دانش فقه الحدیث. در روایتی از امام صادق (ع) چنین آمده است: «حدیث تدریه خیرمن ألف ترویه؛ فهم معنای یک حدیث، بهتر از نقل و روایت هزار حدیث است.»

گفتنی است، علاقه‌مندان جهت تهیه این کتاب می‌توانند به آدرس https://taaghche.com/book/122031 مراجعه نمایند.