شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
علم‌آموزی زنان به‌قدری مهم است که این موضوع به‌صورت عینی در زندگی امام خمینی(ره) دیده شده که ایشان به‌صورت ده‌سال علم فقه را به همسرشان آموزش داده در حالی که ایشان به وظایف همسرداری و پرورش فرزندان اهتمام داشته‌اند. اگر عرصه برای حضور زنان در بخش‌های علم‌آموزی و رسیدن به درجات علمی حوزوی و اجتهاد فراهم نشود، جامعه دچار نقص می‌شود و اگر جامعه فاقد زنان مجتهده به تعداد کثیر باشد تعادل از دست خواهد رفت.
اختصاصی شبکه اجتهاد: دکتر طاهره همیز، استاد و مشاور حوزه و دانشگاه، فارغ‌التحصیل رشته فقه و حقوق است و سال‌هاست در حوزه مسائل تربیتی و خانواده مشغول به مطالعه و پژوهش است. اهداف و دستاوردهای حوزه علمیه خواهران موضوع گفت‌وگوی ما با ایشان است که از منظرتان خواهد گذشت:
اجتهاد: با توجه به اینکه در طول تاریخ زنان انگشت‌شماری به درجه اجتهاد رسیده‌اند، از نظر شما حضور زنان دراین عرصه از چه جهت حائز اهمیت است؟
همیز: گرچه زنان نسبت به مردان تفاوت‌های روحی یا برتری‌های عاطفی دارند که محبت خداوند سبحان به آنها در راه ایفای هر چه بهتر نقش همسری و مادری است؛ اما توجه در آیات قرآن کریم این مهم را تبیین می‌کند که خداوند سبحان در تعریف رشد روحی زنان و مردان تفاوتی قائل نشده و زمینه‌های رشد روحی هر دو را به‌صورت مساوی فراهم کرده است، براین اساس خداوند متعال در آیه ۳۷ سوره مبارکه احزاب بیان می‌دارد، به‌نحوی که این آیه شریف بیانگر در یک سطح‌بودن مراحل رشد روحی و عرفانی زنان و مردان است. این موضوع نشان‌دهنده قابلیت زنان برای رسیدن به درجه اجتهاد است. چرا که از نظر روحی، روانی و عاطفی منعی ندارند.
امام خمینی در کتاب آداب‌الصلاه و در بیان مقام معظم رهبری بر این موضوع تاکید دارند که سبک زندگی باید از قرآن کریم استخراح شود، بنابراین بر اساس نص صریح آیه ۳۴ سوره مبارکه احزاب که خداوند متعال خطاب به زنان پیامبر فرموده که حکمت را در خانه بیان کنید این موضوع شاخصه زنان در همه اعصار ونسل‌ها می‌باشد. هنگامی که خداوند سبحان بر یادآوری حکمت در خانه به زنان تاکید می‌کند به این‌معناست که این مهم در وجود زنان نهادینه شده که خداوند انجام آن را ازهمه زنان مطالبه نموده است. بی‌شک زنان از نظر قابلیت و استعدادهای فردی توانایی رسیدن به درجه اجتهاد و طی کمالات علمی را دارا می‌باشند؛ اما تحقق این مهم بسته به بسترسازی‌های اجتماعی و عبور از حاشیه‌سازی‌هایی است که گاهاً مردان به آن دامن می‌زنند.
اگر تربیت مردان در جامعه اسلامی به‌گونه‌ای باشد که مسیر طی مدارج علمی را برای زنان فراهم کنند این مسأله به بهترین نحو ممکن میسر می‌شود؛ حتی شارع مقدس علم‌آموزی را برای زنان مهم کرده که اگر همسر مانع فراگیری علومی چون معارف، اخلاق و احکام شود یا باید خود به او بیاموزد یا استادی را برای تعلیم وی فرا خواند والا بدون‌اجازه همسر برای کسب این معارف می‌تواند از منزل خارج شود. این مسأله در همه زنان می‌تواند به‌نوعی زمینه‌ساز تربیت اسلامی و انتقال آن به جامعه باشد. علم‌آموزی زنان به‌قدری مهم است که این موضوع به‌صورت عینی در زندگی امام خمینی(ره) دیده شده که ایشان به‌صورت ده‌سال علم فقه را به همسرشان آموزش داده در حالی که ایشان به وظایف همسرداری و پرورش فرزندان اهتمام داشته‌اند، به‌نحوی که همسر امام خمینی(ره) در زمان خود آگاه به علوم روز بوده‌اند. بی‌تردید برنامه‌ریزی نظام اسلامی باید براساس پرورش مردان در راستای بسترسازی برای رسیدن بانوان به درجات بالای علمی باشد، چرا که خوشبختانه براساس آمارها زنان علاقه وافری به علم‌آموزی در دانشگاه‌ها دارند و آمارهای قبولی دختران و زنان در دانشگاه‌ها بیانگر توجه زنان و دختران به کسب مراتب علمی است. خوشبختانه ایران اسلامی زمینه‌های علم‌آموزی را به‌صورت مساوی در اختیار زنان و مردان قرار داده، از این‌رو بسترسازی برای تحقق هر چه بهتر آن، مطالبه اصلی زنان مسلمان ایرانی به‌شمار می‌رود.
اجتهاد: تبعات بی‌توجهی به این مهم چیست؟
همیز: قطعا در صورتی که عرصه برای حضور زنان در بخش‌های علم‌آموزی و رسیدن به درجات علمی حوزوی و اجتهاد فراهم نشود، جامعه دچار نقص می‌شود، اگر جامعه فاقد زنان مجتهده به تعداد کثیر باشد تعادل از دست می‌رود. خوشبختانه در کشور شاهد حضور و رشد بانوانی مجتهده چون (بانو امین) در اصفهان بوده‌ایم که در کنار رسیدگی به وظایف همسری و مادری، تأسیس حوزه علمیه خواهران از افتخارات ایشان به‌شمار می‌رود و شاگرد شاخص ایشان خانم علویه‌همایونی از زنان تراز بالای علمی و سرمایه‌های افتخارآمیز کشور می‌باشند که در مناظره‌های فلسفی نسبت به علمای حاضر برتری‌های قابل‌توجهی داشته‌اند.
قطعا در صورت عدم‌فراهم‌سازی عرصه برای ورود بانوان به اجتهاد و فراگیری علوم حوزوی ورود زنان دراین عرصه خطیر، شاهد سقوط زنان خواهیم بود. متاسفانه شهدای عزیز امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر که رحمت خداوند بر آنان باد، به‌دلیل گسترش ابتذال زنان، جان خود را ازدست داده‌اند، هنگامی که تنها خواست جامعه یا هدف و مقصدی که به زنان نشان داده می‌شود، توجه تام به زیبایی جسمانی و شهوانی است، جامعه با حرکت در این مسیر به ابتذال کشیده می‌شود. از این‌رو فراهم‌کردن عرصه برای رسیدن زنان به درجه اجتهاد بسیار حائز اهمیت است.
اجتهاد: تمرکز دروس حوزه علمیه را بر درس‌های تبلیغی و فقه برای بانوان چگونه ارزیابی می‌کنید؟
همیز: قطعا موضوع مهمی است و توجه و تأمل در آن برکات بسیاری به‌دنبال دارد؛ چرا که خداوند متعال در سوره ممتحنه ما را به مسائل بزرگی اشاره داده که دقت‌نظر در آن درس‌های گویایی هم برای زنان و هم برای تأمل مردان در اهمیت نگاه خداوند متعال به زنان است. در بیعت مردان مسلمان با پیامبر اکرم، نکاتی چون وفاداری، خدمت به اسلام و جهاد در راه خدا حائز اهمیت بود، این درحالی است که خداوند در سوره ممتحنه هنگامی که درباره بیعت سیاسی از زنان سخن می‌گوید بیعت‌کردن زنان را منوط به موارد مهم و قابل‌تأمل شش‌گانه‌ای چون شرک‌نورزیدن به خدای یگانه می‌کند، به‌نحوی که اگر زنان حتی در عرصه سیاسی فاقد شش مولفه رشد باشند، اسلام آنها را از حیّز انتفاع خارج می‌کند، به‌این‌دلیل که موارد یادشده از لغزش‌گاه‌های زنان به‌شمار می‌رود، از این‌جهت تربیت زنان مبلغات قدرتمند، مخاطب‌شناس، جامعه‌شناس، آشنا به عرصه سیاست داخلی و بین‌المللی بسیار ضروری است؛ چرا که این زنان می‌توانند جامعه اسلامی را به رشد و آگاهی قابل‌توجهی برسانند.
خداوند متعال درآیه ۱۲ سوره مبارکه ممتحنه با شش شرط اشاره‌شده درباره بیعت سیاسی زنان با پیامبر براین نکته تأکید دارد زنانی که فاقد این ویژگی‌ها باشند در معرض سقوط هستند، بنابراین رشد آحاد جامعه نیازمند حضور زنان مبلغ است. آنچه در این آیه مهم است اشاره خداوند سبحان به نکاتی از روحیه زنان است که برای مردان قابل کشف نیست، مثلا بر عدم‌بهتان‌زدن زنان به یکدیگر سفارش شده، موضوعی زنانه که شاید مردان به سادگی توانایی تشخیص چرایی آن را ندارند، بنابراین زنانی که در مسیر چنین افعال روحی و اعمالی قرار می‌گیرند امکان سقوط دارند. لذا هدایت زنان به‌وسیله زنان مجتهده می‌تواند مانع ابتلای زنان به مفاسد روحی و اخلاقی و جلوگیری از سقوط آنها باشد. اینکه خداوند متعال به رشدیافتگی زنان در اطاعت از رسول خدا برای شرط بیعت تأکید می‌کند موضوع مهمی است که بنده تا کنون از علما درباره این نکات حیرت‌آمیز به زنان سخنی نشنیده‌ام.
بنابراین با دقت در نص صریح قرآن درمی‌یابیم که تربیت مبلغات قدرتمند آگاه به زمان و عالم به علوم و فقه اسلامی برای تربیت جامعه اسلامی بسیار ضروری است. اینکه تا کنون شاهد رشد قابل‌توجه زنان مجتهده نبوده‌ایم به دلایل عدم‌توجه جامعه به این موضوع است، بانوان طلبه نیز همانند سایر زنان بعد از ازدواج از درس کناره‌گیری می‌کنند و توان و فرصتی برای تبلیغ ندارند، آن هم در ابعاد بزرگتر مانند تبلیغ در عرصه بین‌الملل. تنها زنانی می‌توانند دراین عرصه حاضر شوند که همسرشان مبلغ بین‌المللی باشد، در غیر این‌صورت زنان دراین عرصه جایگاه قابل‌توجهی برای حضور هر چه بیشتر نداشته‌اند؛ مگر اینکه همانند فرهیخته اندیشمندی چون خانم علاسوند در قالب سفر مأموریتی با پاپ پل اعظم در سفر به ایتالیا گفت‌وگو و ملاقاتی داشتند.
انتظار می‌رود نظام جمهوری اسلامی عرصه را برای حضور هر چه بیشتر زنان در عرصه تبلیغات دینی فراهم کند و با آگاهی‌دادن جامعه نسبت به فواید آن، روحیه اجتماع را در مسیر مساعدت به زنان در افزایش علم و آگاهی به‌خصوص در حوزه‌های علمیه افزایش دهد.
اجتهاد: تولیدات علمی بانوان حوزوی را بعد از پیروزی انقلاب اسلامی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
همیز: خوشبختانه زنان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در عرصه‌های علمی و حوزوی رشد قابل‌توجهی داشته‌اند، هر چند با رشد گروه‌های فمنیستی در جهان و حمله به آموزه‌های اسلامی که حقوق زنان در آن رعایت نشده است روبه‌رو بوده‌ایم؛ اما شاهد ایجاد عرصه‌های مطلوبی برای حضور زنان دربخش‌های علمی حوزوی بوده‌ایم، این موضوع به‌خصوص در مرکز علمی-دینی جامعه‌الزهرا که مادر حوزه‌های بانوان به‌شمار می‌رود بسیار برجسته است. خوشبختانه در این مرکز مجموعه فعالیت‌های انجام‌گرفته تنها مختص به فراگیری یا تدریس علوم دینی نیست؛ بلکه یکی از اصلی‌ترین فراخوان‌های جامعه‌الزهرا ایده‌پردازی برای پژوهش‌های جدید در حوزه زنان است، این مساله بیانگر نوع دغدغه زنان عالمه برای آگاهی و ورود به عرصه‌هایی است که می‌تواند منجر به افزایش رشد و آگاهی زنان جامعه اسلامی شود.
اجتهاد: زنان طلبه در حوزه برای چه موضوعاتی تربیت یا آموزش داده می‌شوند؟
همیز: در حال حاضر درعرصه فقه زنان فارغ‌التحصیل زیادی داریم؛ اما در عرصه‌های دیگری زنان طلبه نیز ورود داشته‌اند، برخی با گرایشات سیاسی به دنبال فقه سیاسی، برخی در عرصه روانشناسی حرف‌های ناب و جدیدی برای گفتن دارند، هر چند که تعداد این بانوان کم است؛ اما حرکت به این‌سو نوید روزهای خوب برای تربیت وآموزش‌دهی تعداد کثیری از بانوان در حوزه‌های یادشده را می‌دهد، در این صورت است که جامعه به‌سمت علوم فراتر از فقه بانوان حرکت می‌کند. اگر به خاطر داشته باشید شش‌سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نظام اسلامی برآن شد تا فقط زنان در بخش زنان و زایمان به‌عنوان پزشکان و متخصصان آموزش ببینند تا موازین شرعی دراین حوزه حل شده باشد، امروز خوشبختانه دراین عرصه به خودکفایی رسیده‌ایم به‌نحوی که پزشکان حاذق بخش زنان و زایمان از بانوان هستند. انتظار می‌رود سایر حوزه‌های علمی هم همانند این بخش فعال شوند و شاهد حضور زنان حوزوی و دانشگاهی در عرصه‌های مختلفی از علوم حتی سایر رشته‌های پزشکی باشیم، همان‌گونه که «خانم دکتر منصوره تقا» در ابتدای جوانی در قم به درجات بالای علمی‌حوزوی رسیدند و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در رشته مغز و اعصاب امروزه از متخصص‌های مشهور مغز و اعصاب ایران به‌شمار می‌روند. قطعا بازکردن عرصه‌های علمی برای زنان می‌تواند منجر به علاقمندی بیشتر زنان در ورود به سایر عرصه‌های دینی غیر از فقه شود. با توجه به اینکه زنان دارای نگاهی جزیی‌نگر هستند در سایر عرصه‌ها، حتی در عرصه سیاست بین‌الملل هم می‌توانند با تسلط بر فقه بین‌الملل بسیار تاثیرگذار باشند. تاریخ با داشتن زنان تاجری همچون حضرت خدیجه‌سلام‌الله‌علیها به ما یاد داده که زنان می‌توانند تجار خوبی باشند و در روابط اقتصادی بین‌المللی حرف برای گفتن داشته باشند، هر چند برحسب ظاهر حضرت خدیجه خود به سفر تجاری نمی‌رفت؛ اما درایت ایشان در انتخاب افراد برای مدیریت مال‌التجاره و هدف‌گذاری مقصد و نوع کالا بسیار حائز اهمیت و نشان شاخص‌بودن توانایی یک زن است. از این‌رو در پایان تاکید می‌کنم زنان می‌توانند در همه عرصه‌ها اعم از مدیریت، بازرگانی بین‌المللی، فقه اقتصادی و سیاسی در حوزه تربیت شوند و برای کشور و جهان اسلام برکات و ثمراتی به‌دنبال داشته باشند.
