شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
در دومین نشست از سلسله نشست‌های روایت حجره با حضور معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر زندگی، فعالیت‌ها، افکار و تجربیات متفکر شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر بررسی شد.
به گزارش شبکه اجتهاد، در دومین نشست از سلسله نشست‌های روایت حجره با حضور حجت‌الاسلام سید امید مؤذنی، معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر زندگی، فعالیت‌ها، افکار و تجربیات متفکر شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر بررسی شد.
اجداد شهید صدر همگی مجتهد بوده‌اند
مؤذنی اظهار کرد: شهید صدر در دوره پایان حکومت عثمانی و مستقل شدن عراق در ۱۰ اسفند ۱۳۱۳ در کاظمین متولد شد و تحصیلات خود را در این شهر آغاز کرد.
وی با بیان اینکه شهید صدر فرزند سید حیدر صدر و نوه سید اسماعیل صدر است، ابراز کرد: سید اسماعیل صدر از برجستگان شیعه است و آیت‌الله بهجت (ره) او را در طراز بالاترین زهّاد و اهل سلوک شیعه می‌داند.
مؤذنی با اشاره به اینکه مشاهیر مختلفی از جمله خاندان شهید بهشتی به خاندان صدر برمی‌گردند، بیان کرد: تمام اجداد شهید صدر از سید حیدر تا امام موسی بن جعفر (ع) همگی مجتهد و برخی مرجع تقلید و از علمای طراز اول زمان خودشان بوده‌اند.
این پژوهشگر به وفات پدر شهید صدر در سه سالگی او اشاره کرد و افزود: شهید صدر تحصیلات خود را قبل از مدرسه نزد برادرش آغاز کرد و دو سال نیز در مدرسه مُنتدی النشر که مرحوم مظفر بنیان گذارده بود، درس خواند که در این دو سال، چهار سال تحصیلی را پشت سر گذاشت.
بازخوانی شهید صدر روشنگر گام‌های نرفته انقلاب اسلامی
مؤذنی با اشاره به اهمیت توجه به ابعاد مختلف حیات شهید صدر و پژوهش در خصوص زندگی ایشان، گفت: شهید صدر از جهات مختلف از چهره‌های نادر تاریخ معاصر شیعه و اسلام است.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر بازخوانی حیات شهید صدر را روشنگر بسیاری از گام‌های نرفته انقلاب اسلامی دانست و افزود: شهید صدر در خصوص مسائل مختلفی که امروز جمهوری اسلامی با آن مواجه است، اندیشه‌ورزی کرده و تجربه‌هایی را رقم زده است.
این پژوهشگر عنوان کرد: شخصیت شهید صدر با دانش و تجربه‌هایی که دارد کم نظیر و بلکه به تعبیر برخی بی نظیر است در حالی که نسبت به گستره علمی و اقدامات ایشان متأسفانه توجه کافی صورت نگرفته است.
تجربه شهید صدر در تشکیل جماعه العلما
مؤذنی با بیان اینکه یکی از تجربه‌های شهید صدر تشکیل جماعه العلماست، اظهارکرد: فعالیت جماعه العلما گروهی شبیه جامعه مدرسین است که البته پیش از آن تأسیس می‌شود و کارکرد آن سازماندهی رابطه حوزه علمیه با مردم بوده است.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر با اشاره به اینکه جماعه العلما ذیل مرجعیت آیت‌الله سید محسن حکیم تشکیل شد، اظهار داشت: ایده‌پردازی و جهت‌دهی اصلی جریان جماعه العلما به تصریح شهید سید محمدباقر حکیم، از سوی شهید صدر بوده است.
وی بیان کرد: شهید صدر در حدود ۲۲ سالگی جماعه العلما را ایده‌پردازی و هدایت کرد در حالی که بدنه اصلی جماعه العلما که علمای تراز بعد از مرجعیت بودند همگی سنین بالای شصت سال داشتند.
شهید ابومهدی تربیت یافته مستقیم شهید صدر
این پژوهشگر با اشاره به اینکه شهید صدر در مسیر مبارزه همزمان با استبداد و استعمار از جهات مختلف بی‌نظیر است، گفت: همه گروه‌های مقاومت امروز در عراق شاگردان مستقیم یا باواسطه شهید صدر هستند و مثلاً شهید ابومهدی المهندس که اخیراً به شهادت رسید از تربیت‌شدگان مستقیم شهید صدر است.
حوزه علمیه نجف در زمان شهید صدر
وی به تحلیل وضعیت حوزه علمیه نجف در زمان شهید صدر پرداخت و افزود: بافت حوزه علمیه نجف در زمان شهید صدر یک حوزه ایرانی بود که حدود ۸۰ درصد جمعیت حوزه نجف از طلاب ایرانی تشکیل می‌شد.
مؤذنی گفت: به جز آیت‌الله حکیم همه مراجع و نیز بیشتر فضلا و علمای نجف در زمان شهید صدر، ایرانی بوده‌اند.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر عنوان کرد: به علت عدم ارتباط زبانی عموم حوزه نجف با جامعه و مردم عراق در شهرهای مختلف، وضع دینداری مردم در زمان شهید صدر به شدت عوامانه و متأثر از جریان‌های مختلف بود، البته ارتباط کلی مردم با حوزه نجف و مراجع وجود داشت.
این پژوهشگر توسعه کمونیسم در عراق را از مصادیق تأثیر پذیرفتن مردم از جریانات مختلف به علت عدم ارتباط لازم حوزه نجف با مردم دانست و افزود: در عراقِ آن روز، هیچ سازماندهی ویژه‌ای برای مصونیت سازی دینی مردم وجود نداشت.
وی اظهار کرد: در زمان شهید صدر کمونیست‌ها با ساختار قوی در کشور عراق نفوذ کردند و این کشور را تحت پوشش فکری خود قرار دادند.
تشکیل حزب برای رسیدن به حکومت اسلامی
مؤذنی با اشاره به اینکه شهید صدر در فضای این چنینی حوزه علمیه نجف برای تغییر در جامعه مجموعه‌ای از اقدامات را سامان داد، ابراز کرد: شهید صدر برای شکل‌گیری فعالیت سیاسی و مدیریت جامعه برای رسیدن به حکومت اسلامی تصمیم به تشکیل حزب گرفت.
مؤذنی با بیان اینکه اولین تجربه شیعی برای شکل‌دهی یک حزب مؤثر، حزب الدعوه است، خاطر نشان کرد: مؤثرترین فرد در تأسیس، جهت دهی و راهبری حزب الدعوه شهید صدر بوده است.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر اهمیت تحقیق درباره نسبت شهید صدر و حزب الدعوه را یادآور شد و تصریح کرد: نوع ارتباط حزب الدعوه با مسائل مربوط به جهان اسلام و جمهوری اسلامی پایان نیافته و قابل بررسی است.
شهید صدر و نقد کمونیسم در کودکی
وی عنوان کرد: از معلمان دوره ابتدایی ایشان نقل شده است که یکی از معلمان ایشان کتابی در مورد کمونیسم به او می‌دهد و شهید صدر کتاب را به همراه توضیحات و نقدهایش برمی‌گرداند و معلم شهید صدر با بررسی نقدهای او متوجه می‌شود که خودش بسیاری از مباحث کمونیسم را نفهمیده است.
مؤذنی اظهار کرد: شهید صدر در ۱۱ سالگی به همراه خانواده وارد نجف می‌شود و به شکل خصوصی در کلاس‌های فلسفه و اسفار مرحوم آیت‌الله بادکوبه ای، اصول آیت‌الله روحانی و مباحث خاصی از فلسفه علامه جعفری حاضر می‌شود، اما اساتیدی که بیشترین نقش را در تربیت علمی شهید صدر داشته‌اند و به معنای واقعی در حق شهید صدر استادی کرده‌اند آیت‌الله خوئی و شیخ محمدرضا آل یاسین هستند و چنان‌که برخی از آن اساتید خودشان هم اذعان کرده‌اند، غیر از این دو نفر سایرین بیشتر جنبه هم مباحثه‌ای برای شهید داشته‌اند.
اجتهاد قبل از بلوغ
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر با بیان اینکه شهید صدر در دوران بلوغ از شیخ محمدرضا آل‌یاسین و آیت‌الله خوئی گواهی اجتهاد گرفته است، ابراز کرد: از شهید صدر نقل شده است که هیچگاه تقلید نکرده و از زمان بلوغ به نظر فقهی خودش عمل کرده است.
این پژوهشگر در رابطه با ماجرای گواهی اجتهاد شهید صدر بیان کرد: علامه عسکری در جلسه‌ای از آیت‌الله خویی در مورد اجتهاد سید محمدباقر صدر سوال می‌کند و در همان مجلس گواهی کتبی اجتهاد شهید صدر را می‌گیرد در حالی که شهید صدر در آن زمان در سنین نوجوانی بوده است.
اعتبار علمی شهید صدر در جهان اسلام بی‌نظیر است
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر با بیان اینکه اعتبار علمی شهید صدر در محافل جهان اسلام بی‌نظیر است و با هیچ‌یک از دیگر علمای معاصر شیعه قابل مقایسه نیست، ابراز کرد: کتاب‌های شهید صدر مانند فلسفتنا در دهه چهل شمسی و درحالی‌که شهید صدر هنوز حدود سی سال داشته است در کشورهای مختلف مطالعه و حتی تدریس می‌شده است.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر با اشاره به اینکه تنها متفکر شیعه که کتاب او در عربستان سعودی تدریس می‌شود، شهید صدر است، عنوان کرد: اگر به این بعد از شخصیت شهید صدر توجه کنیم، اثرگذاری او در فضای اندیشه اسلامی مشخص‌تر می‌شود.
فدک در تاریخ و تأمین زیرساخت‌های روانی جامعه برای حکومت دین
مؤذنی به کتاب «فدک در تاریخ» که در ۱۳ سالگی توسط شهید صدر به رشته تحریر درآمده، اشاره کرد و افزود: شهید صدر در این کتاب محل نزاع بین مذاهب را تبدیل به محل گفت‌وگو می‌کند و در عین پاسداری از عقاید مذهبی روش بحث تقریبی در مسائل اختلافی را ارائه می‌دهد؛ این در حالی است که به عقیده بسیاری از محققان فدک در تاریخ همچنان یکی از بهترین کتاب‌ها در این زمینه است.
وی گفت: شهید صدر در کتاب «فدک در تاریخ» نظر آقا ضیا عراقی درباره اعتبار علم قاضی، و نظر محقق نائینی در مورد معیار عدالت قضائی را در ۱۳ سالگی به نقد کشیده است.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر با اشاره به پژوهش دکتری خانم دکتر راشل کنز در بنیاد موشه دایان اسرائیل در مورد کتاب «فدک در تاریخ»، عنوان کرد: او در این پژوهش می‌گوید در فضای کمونیستی وقت، شهید صدر برای ایجاد زیرساخت‌های روانی جامعه برای حکومت دین، کتاب «فدک در تاریخ» را می‌نویسد و نشان می‌دهد مسئله اصلی الگوهای شیعی مانند حضرت زهرا (س) حکومت بوده است.
این پژوهشگر عنوان کرد: بسیاری از کتاب‌های نوشته‌شده در این موضوع متأثر از نگاه صدر هستند و می‌توان گفت که پس از صدر ادبیات تألیف در این موضوع به شکل محسوسی تغییر کرده است.
وی به کتاب‌های شهید صدر اشاره و اظهار کرد: شهید صدر «غایه الفکر» را در ۱۷ سالگی، اصول حزب الدعوه را ۲۲ سالگی، «اقتصادنا» و «فلسفتنا» را در ۲۴ و ۲۶ سالگی نوشته است.
مؤذنی بیان کرد: نام اصلی کتاب شهید صدر که به نام اعتقاد ما در زبان فارسی منتشر شده در حقیقت «موجز فی اصول الدین» است که مقدمه‌ای اعتقادی بر رساله اوست.
وی با بیان اینکه «البنک اللاربوی» یک کتاب بسیار مهم ازحیث جایگاه فکری شعیه در جهان است، ابراز کرد: اداره اوقاف کویت به ابوالاعلی مولودی و یکی دیگر از شخصیت‌ها بزرگ جهان اسلام و نیز شهید صدر نامه می‌دهد که برای طرح‌ریزی بانک بدون ربا با اداره اوقاف آن کشور همکاری کنند و تنها کسی که پاسخ می‌دهد شهید صدر است که ظاهراً در ۱۰ روز کتاب «البنک اللاربوی» را می‌نویسد.
تحول به معنای کنار گذاشتن فقه رایج نیست
مؤذنی عنوان کرد: شهید صدر معتقد بود که بدنه اصلی حوزه باید حفظ و تحول بر روی آن استوار شود به همین دلیل درس خارج فقه محوری خود را به‌شیوه دروس رایج قرارداد و از بحث طهارت آغاز کرد و هرچند در فقه رایج نیز نوآوری‌های فراوانی داشت، اما مبتنی بر این فقه عرصه دیگری را ابداع کرد که فقه النظریه نام دارد.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر اظهار داشت: فقه النظریه‌‌ای که شهید صدر مطرح می‌کند مبتنی بر فقه رایج است اما در روش، اهداف و مبانی به‌گونه‌ای است که نیاز دوران معاصر را پاسخ می‌دهد و به هیچ‌وجه به‌معنای کنار گذاشتن فقه رایج نیست.
این پژوهشگر با بیان اینکه شهید صدر در هنگام شهادت ۴۶ سال داشته است، ابراز کرد: شهید صدر به علت عرب بودن در حوزه غالباً ایرانی نجف تا مدتی مهجور بوده و شاگردان زیادی نداشته است.
وی برخی از شاگردان برجسته شهید صدر را نام برده و افزود: اولین شاگرد برجسته شهید صدر، سید نورالدین اشکوری است که وکیل آیت‌الله خویی و امام خمینی و نماینده رهبر معظم انقلاب در برزیل و سوریه نیز بوده و یک چهره انقلابی، مؤثر و به شدت گمنام است.
مؤذنی بیان کرد: حضرات آیات سید محمدباقر حکیم، سید کاظم حائری و سید محمود شاهرودی از دیگر شاگردان برجسته شهید صدر هستند.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر خاطر نشان کرد: آیت الله‌هاشمی شاهرودی بازوی اجتماعی شهید صدر در فضای بین‌اللملی و رابط بین ایشان و امام خمینی (ره) بوده است.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه بخش زیادی از شخصیت‌های مؤثر جهان اسلامی از شاگردان شهید صدر بوده‌اند گفت: سید حسن نصرالله و شهید سید عباس موسوی در لبنان و آیت‌الله عیسی قاسم از جمله شاگردان و مرتبطان با شهید صدر بوده‌اند و آیت‌الله عیسی قاسم به توصیه شهید صدر در مجلس تأسیسی بحرین شرکت کرد.
تفاوت امام خمینی و شهید صدر
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر به تفاوت اساسی بین اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) و سایر علمای معاصر اشاره کرد و افزود: امام خمینی (ره) دشمن اصلی جهان اسلام را غرب و آمریکا می‌دانست، اما تقریباً غالب علمای دیگر، شرق و کمونیسم را دشمن اصلی محسوب می‌کردند. حتی می‌توان گفت که از آثار شهید صدر نیز چنین برمی‌آید که ایشان هم نسبت به کمونیسم بیشتر احساس خطر می‌کرد؛ هرچند شهید صدر در آثارش توضیح می‌دهد که عملاً غرب و شرق یک جبهه هستند و یک پایگاه و خاستگاه نظری دارند که همان ماتریالیسم است و از این نظر مواجهه اسلام با این‌ها در یک سطح است.
مؤذنی به تشریح دلایل احساس خطر علمای معاصر از کمونیسم پرداخت و گفت: کمونیسم در زمان شهید صدر حضور فعال و چشمگیری در جوامع اسلامی به ویژه عراق داشت و از طرف دیگر کمونیسم دارای تفکر الحادی بود، در حالی که کشورهای غربی از نظر دینی اهل کتاب محسوب می‌شدند.
برخی روایت‌های دیدار امام خمینی و آیت‌الله حکیم مخدوش است
مؤذنی به دیدار امام خمینی (ره) و آیت‌الله سید محسن حکیم در هنگام ورود امام خمینی به نجف اشاره کرد و گفت: برخی روایات آن دیدار مخدوش است و برخی از کسانی که روایات را نقل کرده‌اند در جلسه حاضر نبوده‌اند.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر عنوان کرد: سید محمدباقر حکیم که مسئول امور آیت‌الله حکیم بوده بخشی از مطالب نقل‌شده از دیدار امام خمینی (ره) و آیت‌الله حکیم را رد می‌کرد.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر عنوان کرد: امام خمینی (ره) در راستای همان اهداف مبارزه با غرب به نجف آمد و به دنبال مرجعیت نبود و از توسعه دستگاه مرجعیتی در نجف پرهیز داشت.
مرجعیت پس از آیت‌الله حکیم
این پژوهشگر اظهار کرد: بعد از وفات آیت‌الله سید محسن حکیم، با تلاش حزب بعث و حسن البکر، فضای مبارزه با مرجعیت تحت عنوان مبارزه با ارتجاع بسیار جدی شد، به‌حدی که گاهی مردم عادی هم در خیابان‌ها طلاب را مورد ضرب و شتم قرار می‌دادند.
وی ابراز کرد: در فضای مبارزه با مرجعیت و بعد از وفات آیت‌الله حکیم، شهید صدر برای ایستادگی در مقابل حزب بعث و باقی ماندن دین و حوزه در نجف و عراق معتقد بودند که باید مرجعیت عراق در دست کسی باشد که به‌واسطه او مرجعیت در عراق یکپارچه بماند و حفظ شود.
مؤذنی بیان کرد: شهید صدر از ابتدا از حیث سیاسی و اجتماعی و با توجه به شرایط بعثی‌ها نگرانی‌هایی درباره مرجعیت آیت‌الله خویی داشت، اما عملاً حفظ مرجعیت یکپارچه در عراق در غیر مرجعیت آیت‌الله خویی ممکن نبود.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر گفت: پس از وفات آیت‌الله حکیم، شهید صدر موافق مرجعیت آیت‌الله خوئی بود اما معتقد به ضرورت کمک و حمایت از ایشان در مسائل اجتماعی بود که این نظر شهید صدر در ابتدا با موافقت آیت‌الله خوئی همراه شد.
تقلید اهل سنت از شهید صدر
این پژوهشگر عنوان کرد: بعدها شرایط تغییر کرد و فشارهای مقلدان نیز زیاد شد و شهید صدر برخلاف نظر اولیه‌اش و در سن ۴۱ سالگی مجبور به انتشار رساله عملیه شد.
وی با اشاره به اینکه شهید صدر مقلّدان فقهی سنی مذهب داشته است، این امر را کم نظیر دانست و اظهار داشت: نوع فتوا و حضور اجتماعی شهید صدر به گونه‌ای بوده است که اهل سنت روشنفکر به‌رغم تفاوت اعتقادی در مجموعه علمای موجود شهید صدر را بهترین فرد برای پیروی فقهی می‌دیدند و از طریق رساله الفتاوی الواضحه در واقع از او تقلید می‌کردند.
شهید صدر نگاه فراملی به مسئله ولایت فقیه داشت
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر با بیان اینکه شهید صدر مرجعی است که برای مسئله ولایت فقیه با نگاه فراملی شهید شده است، گفت: شهید صدر با سلوک خود بیان می‌کند که ولایت فقیه مرزبندی نمی‌شود و عملاً خود را فدای این حقیقت می‌کند.
این پژوهشگر عنوان کرد: شهید صدر معتقد است اگر «مرجعیت صالحه» که عملاً همان ساختار ولایت فقیه است شکل بگیرد همگان باید در خدمت آن باشند.
وی با بیان اینکه شاگردان شهید صدر قبل از انقلاب برای تبلیغ مرجعیت ایشان در قم فعالیت می‌کردند، اظهار کرد: شهید صدر پس از پیروزی انقلاب، تبلیغ برای مرجعیت خود را مطلقاً ممنوع کرد و اعتقاد داشت با تشکیل حکومت توسط امام خمینی (ره)، همه باید در خدمت ایشان باشند و در همین راستا بود که توصیه معروف «ذوبوا فی الامام الخمینی» از ایشان و خطاب به شاگردانشان صادر شد.
اجازه گرفتن شهید صدر از امام خمینی برای ماندن در عراق
این پژوهشگر اظهار داشت: آیت‌الله محسن اراکی نقل می‌کنند که شهید صدر با ارسال پیامی توسط ایشان و آیت‌الله مهری برای ماندن خود در عراق از امام خمینی (ره) اذن می‌گیرد چرا که ایشان را ولی فقیه می‌داند و می‌خواهد در صورت کشته شدن تحت اذن ولی فقیه، شهید شود.
۷۰ درصد از قانون اساسی کشور با محتوای پیش نویس شهید صدر یکسان است
مؤذنی با بیان اینکه شهید صدر اولین کسی که است پیش نویس فقهی برای قانون اساسی جمهوری اسلامی نوشته است، گفت: حدود ۷۰ درصد از قانون اساسی کشور با محتوای پیش‌نویس شهید صدر یکسان است؛ تا جایی که مستشرقی مانند دکمجیان، شهید صدر را پدرخوانده ناشناخته قانون اساسی ایران می‌داند.
وی با اشاره به اینکه ولایت فقیه در اندیشه شهید صدر با آنچه در اندیشه امام خمینی وجود دارد بسیار نزدیک است، خاطر نشان کرد: شهید صدر مردم را نیز رکن مشروعیت حکومت می‌داند و ازاین‌جهت نظریه ایشان به مردم سالاری دینی با تبیین رهبر انقلاب همخوانی دارد.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر عنوان کرد: شهید صدر مبتنی بر این مبنا که شأن حاکمیتی پیامبر شانی جاری است و این امر استثنا نمی‌شود، همه شئون حاکمیتی پیامبر و امام را برای ولی فقیه نیز باور دارد و حتی قائل به امکان جهاد ابتدایی در زمان حکومت ولی فقیه نیز هست.
مؤذنی با اشاره به اینکه از نظر شهید صدر در منطقه الفراغ، نظریه پردازی حضور فقیه در عرصه قانون‌گذاری و نهادسازی است و در این نظریه واقع خالی از حکم شرعی نیست بلکه نصوص خالی از حکم الزامی اولی برای یک سری از مناطق عمل است، بیان کرد: یکی از بزرگان حوزه علمیه با این بیان که واقعیت خالی از حکم شرعی معنا ندارد، طرح منطقه الفراغ توسط شهید صدر را اشتباه می‌دانست و این نشان می‌دهد ایشان حتی یک بار هم مستقیماً آثار شهید صدر درباره منطقه الفراغ را نخوانده است؛ زیرا شهید صدر تصریح می‌کند که منطقه الفراغ به‌معنای اهمال واقع نیست، بلکه حکم در این منطقه به ولی امر سپرده شده است.
تنبلی علمی شدیدی نسبت به آثار شهید صدر وجود دارد
مؤذنی با اشاره به اینکه به‌تازگی خوانش آثار شهید صدر آغاز شده است، بیان کرد: تنبلی علمی شدیدی نسبت به شهید صدر و آثار او وجود دارد.
وی با اشاره به این موضوع که بسیاری از اشکالاتی که امروز به شهید صدر مطرح می‌شود در آثار خود شهید جواب داده شده گفت: منطقه الفراغ محدوده قانون‌گذاری ولی‌امر است و این قانون‌گذاری قبل از وقوع تزاحم بین مصالح یا موارد روی می‌دهد و این به این معنا نیست که شهید صدر محدوده عمل فقیه را فقط به منطقه الفراغ محدود کرده باشد، بلکه از نظر شهید صدر نیز با وقوع تزاحم ولی امر باید بنا بر مصالح عامه و با حکم خود رفع تزاحم کند.
اقتصاد اسلامی پس از شهید صدر پیشرفت قابل ذکری نداشته است
وی با بیان اینکه شهید صدر در مقدمه کتاب «اقتصادنا» بیان می‌کند که گام اول را برای اقتصاد اسلامی برداشته و دیگران باید این مسیر را ادامه دهند، اظهار داشت: به اعتقاد بسیاری از پژوهشگران این عرصه، عملاً اقتصاد اسلامی پس از شهید صدر پیشرفت قابل ذکری نداشته است.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر گفت: برخی به شهید صدر اشکال می‌کنند که «البنک اللاربوی» او برای حکومت قابل استفاده نیست در حالی که خود شهید صدر در مقدمه این کتاب می‌گوید این کتاب برای بانکداری در حکومت غیراسلامی نوشته شده است و کتابی که شهید صدر برای بانکداری در نظام اسلامی نوشته جزوه‌ای است که در «الاسلام یقود الحیاه» آمده است، نه «البنک اللاربوی».
برای پاسخگویی به مسائل جمهوری اسلامی باید به سمت فقه رفت
مؤذنی با بیان اینکه رهبر انقلاب به فقاهت در مسیر علمی جمهوری اسلامی توجه داده‌اند گفت: برای پاسخگویی به مسائل جمهوری اسلامی باید به سمت فقه رفت.
وی اظهار کرد: در حال حاضر فضای فکری غالب جریان‌های علم دینی در جمهوری اسلامی یا فلسفی است و یا مکاتب فقهی است که در عرصه فقه حکومتی ورودی نکرده‌اند یا باوری به این مقوله ندارند.
وی ابراز کرد: نتیجه جریان حاکم علم دینی در جمهوری اسلامی این شده است که از بنیادهایی مانند وجود و ماهیت می‌خواهیم به پاسخ مسائل فوری امروز برسیم در حالی که در رویکرد فقهی برای رسیدن به پاسخ، به جای مبادی بعیده از خود سؤال و مسئله شروع به حل می‌کنیم و ذیل مبانی و معارف دینی پاسخ را کشف می‌کنیم.
رابطه شهید مطهری و شهید صدر
وی با اشاره به اینکه شهید صدر به شهید مطهری بسیار خوشبین بوده است و برای ایشان بسیار احترام قائل بود، گفت: تنها کسی که برای شهادت شهید مطهری در زمان بعث در عراق مراسم ختم و بزرگداشت برگزار کرد، شهید صدر بود.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر اظهار داشت: با چاپ «فلسفتنا» این شبهه میان برخی ایرانی‌ها در عراق ایجاد شد که شهید صدر از کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» متأثر بوده و بدون ارجاع و اشاره، از آن در نوشتن کتاب «فلسفتنا» استفاده کرده است؛ در حالی که اولاً آن زمان هنوز این کتاب به عربی ترجمه نشده بود و از طرف دیگر بحث‌های مشابه دو کتاب «فلسفتنا» و «اصول فلسفه و روش رئالیسم» نقطه پیشینی مشترکی دارد که به مباحث فلاسفه قدیم برمی‌گردد و ربطی به اصول فلسفه و روش رئالیسم ندارد. البته هنوز هم حتی برخی از ارادتمندان شهید صدر بدون دلیل علمی، این‌گونه مسائل را طرح می‌کنند که جای تأسف دارد. این در حالی است که از آیت‌الله سبحانی نقل شده که بعد از ترجمه «اصول فلسفه و روش رئالیسم» توسط ایشان به زبان عربی، شهید صدر به ایشان پیام داده بود که با این ترجمه شبهه ذکر شده از بین رفت.
امام موسی صدر در بسیاری از امور جنبه تطبیقی نظریات شهید صدر است
مؤذنی اقدامات امام موسی صدر را جنبه تطبیقی نظریات شهید صدر دانست و افزود: یکی از تهمت‌هایی که به امام موسی صدر زده می‌شود ترویج اسلام رحمانی است که البته علت شیوع این‌چنین اتهامی در دوره‌ای درک نکردن شرایط عمل امام موسی صدر در جامعه متکثر لبنان است.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر بیان کرد: یک عده در مقطعی به علت منافع سیاسی خود سرمایه‌گذاری کرده و سعی کردند امام موسی صدر را شخصیتی غیرفقاهتی و مروّج اسلام رحمانی معرفی کنند تا برای اندیشه‌ها و رفتار تسامحی افراطی خود تکیه گاهی معتبر به جامعه نشان دهند.
تأثیر باند مهدی‌هاشمی در شهادت شهید صدر
این پژوهشگر با اشاره به اینکه یکی از دلایل تسریع شهادت شهید صدر، نحوه مواجهه رادیو عربی تهران و برخی فعالیت‌های نهضت‌های آزادی‌بخش با شهید صدر است، بیان کرد: رادیو عربی در آن زمان در ارتباط با سید مهدی‌هاشمی و باند او بوده و آن‌ها بدون هماهنگی با شهید صدر خبرهای دروغی را درباره ایشان منتشر می‌کردند که بی‌دلیل فضا را تند می‌کرد و به بعثی‌ها برای مقابله با شهید صدر بهانه می‌داد.
آخرین خواسته صدام از شهید صدر، عدم حمایت از انقلاب اسلامی بود
وی با بیان اینکه آخرین خواسته صدام از شهید صدر عدم حمایت از انقلاب اسلامی بود، گفت: انقلاب اسلامی تأثیر روانی زیادی بر جامعه عراق داشت و ظرفیت اجتماعی بازتولید انقلاب اسلامی در عراق را به‌وجود آورده بود.
مؤذنی عنوان کرد: اگر شهید صدر بر تأیید انقلاب اسلامی پافشاری نمی‌کرد و با روش دیگری به دنبال فعالیت دینی در عراق بود، شاید صدام او را به شهادت نمی‌رساند و بلکه به او خدماتی هم می‌داد.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر اظهار کرد: در این مسئله ابعاد پژوهش‌نشده بسیاری وجود دارد؛ مثلاً باید توجه داشت یکی از موانع فرهنگی گسترش انقلاب اسلامی در کشورهای عربی، ایرانی بودن انقلاب اسلامی و امام بود که مانع سرعت انتشار انقلاب در جوامع عربی می‌شد و در صورتی که شهید صدر دنباله نقش امام خمینی (ره) در عراق را ایفا می‌کرد این مانع تا حد زیادی برداشته شده و انقلاب در کشورهای عربی توسعه سریع‌تری می‌یافت. دکتر تیجانی که در زمان شهادت شهید صدر در فرانسه بوده از یکی از اندیشمندان فرانسوی نقل می‌کند که او در همان ایام به صراحت می‌گفت آمریکا نخواهد گذاشت صدر زنده بماند؛ چون با زنده‌ماندن او انقلاب ایران به‌سرعت همه کشورهای عربی را دربرمی‌گیرد.
گفتنی است سلسله نشست‌های «روایت حجره» به همت انتشارات «راه یار» و واحد تاریخ شفاهی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی با هدف آشنایی با زندگی، فعالیت‌ها، افکار و تجربیات علما و شخصیت‌های حوزوی معاصر، هر هفته در حسینیه هنر قم برگزار می‌شود.
