شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: تحقیقات انجام شده در حوزه مهم و جدید «بانکداری مرکزی اسلامی» معدود و پراکنده هستند. در واقع، پژوهش‌های بسیار کمی مشاهده می‌شود که در آن به صورت متمرکز، ابعاد فعالیت بانک مرکزی و رابطه این بانک با دولت، بانک‌ها و عموم مردم از منظر اسلامی مورد تحلیل قرار گرفته باشد. این در حالی است که بدون شک اثرگذاری فعالیت‌های بانک مرکزی در زندگی عموم مردم، بسیار بیشتر از یک بانک تجاری است و به همین دلیل، اسلامی بودن فعالیت‌های این بانک (و به ویژه در زمینه ابزارهای مورد استفاده) از اهمیت بیشتری برخوردار است.
با توجه به آنچه مطرح شد، جلد دوم کتاب بانکداری اسلامی به مسئله بانکداری مرکزی اسلامی اختصاص یافته است. در این پژوهش تلاش شده است تا مبانی نظری فعالیت‌های بانک مرکزی و مهمترین مسائل قابل طرح در فعالیت‌های این بانک (مانند خلق پول) از منظر اسلامی مورد تحلیل واقع شود. علاوه بر این، ابزارهای متعارف مورد استفاده توسط بانک‌های مرکزی جهت سامان‌دهی سیاست‌های پولی و ارزی از منظر اسلامی مورد نقد واقع شده و ابزارهای جدید و جایگزینی پیشنهاد گردیده‌اند.
تحقیق بانکداری اسلامی دارای چند ویژگی اساسی است که برخی از مهمترین آنها عبارت‌اند از اینکه:
الف- کتاب ماهیت پژوهشی دارد؛ به این معنی که مهمترین مسائل مورد بحث بانکداران مرکزی را از منظر فقهی مورد کاوش قرار داده و در صورت وجود چالش فقهی، تلاش گردیده تا با استفاده از ظرفیت‌های فقه اسلامی، برای این چالش‌ها راه‌حل‌های مرتبط ارائه شود. به عبارت دیگر، در رابطه هر یک از موضوعات (مثلا عملیات بازار باز)، ابتدا موضوع‌شناسی کاملی از بحث در چهارچوب اقتصاد متعارف انجام شده و سپس احکام موضوعات استخراج گردیده‌اند. همچنین، در مواردی که اثبات گردید ابزارها و شیوه‌های متعارف با ضوابط اسلامی ناسازگاری دارد، تلاش شده است تا ابزارها و شیوه‌های جایگزین اسلامی طراحی و پیشنهاد شود.
ب- تحقیق حاضر در کنار رویکرد پژوهشی، رویکرد آموزشی نیز دارد. به این معنا که با توجه به خلا شدید منابع آموزشی در حوزه بانکداری مرکزی اسلامی به زبان فارسی، سعی می‌کند تا با در نظر گرفتن برخی از ویژگی‌ها، زمینه استفاده شدن به عنوان منبع درسی یا کمک درسی (برای دوره‌های کارشناسی‌ارشد و دکتری در رشته‌های مرتبط) را فراهم کند. به عنوان مثال، در ابتدای هر فصل اهداف و در پایان سوالات فصل ارائه می‌شود. علاوه بر این، در هر فصل علاوه بر منابع و ماخذ مورد استفاده، منابعی جهت مطالعه بیشتر برای علاقه‌مندان در نظر گرفته شده است.
پ- کتاب حاضر سعی می‌کند تا در کنار مباحث نظری و فقهی مرتبط با موضوعات مختلف بانکداری مرکزی اسلامی، به ابعاد اجرائی و عملیاتی‌سازی بانکداری مرکزیِ منطبق با شریعت نیز توجه ویژه کند. به همین دلیل، در مباحث گوناگون تجربه کشورهای اسلامی و غیر اسلامی را (در صورت وجود) مورد بحث قرار داده است.
ت- کتاب حاضر، بانکداری مرکزی اسلامی را برای نظام بانکی کشور ایران مورد بحث قرار می‌دهد. به این معنا که تقریبا در تمامی مباحث، به موضوع تجربه نظام بانکی کشور به طور خاص اشاره و تلاش شده تا توصیه‌های سیاستی مرتبط جهت اجرائی‌سازی بانکداری مرکزی اسلامی به سیاست‌گذاران ارائه شود.
ث- در تدوین مباحث تحقیق حاضر، سعی بر آن بوده تا حداکثر سازگاری با فقه اسلامی و قانون عملیات بانکی بدون ربا مورد توجه قرار گیرد و از این طریق زمینه اجرای بهتر دست‌آوردهای تحقیق در عمل فراهم شود.
ساختار تحقیق بدین‌صورت است که گفتار اول (شامل سه فصل) به کلیات و مبانی مرتبط با بانکداری مرکزی اسلامی می‌پردازد و در آن مباحث مهمی چون بازار پول اسلامی و موضوع‌شناسی ربا و بهره مطرح می‌شود. گفتار دوم (شامل دو فصل) به آسیب‌شناسی تجربه ایران و برخی دیگر کشورهای اسلامی در اجرای بانکداری مرکزی در چهارچوب شرعی اختصاص می‌یابد. گفتار سوم (شامل پنج فصل)به نقد ابزارهای متعارف سیاست‌گذاری پولی از منظر فقهی و طراحی ابزارهای اسلامی جدید می‌پردازد و از منظر کاربردی مهمترین بخش تحقیق را شکل می‌دهد. تحلیل ابزارهای مدیریت بازار ارز و سیاست‌گذاری ارزی، در گفتار چهارم (شامل دو فصل) پیگیری می‌شود. در این گفتار به بحث مهم و جدید بازار مشتقات ارزی اسلامی پرداخته می‌شود. گفتار پنجم (شامل پنج فصل) به ارزیابی و تحلیل برخی مباحث مهم و تکمیلی در موضوع بانکداری مرکزی اسلامی می‌پردازد که شامل بحث خلق پول، جبران کاهش ارزش پول، اتحاد مالکیت، و تحلیل قوانین می‌شود. فصل آخر نیز به نتیجه‌گیری، توصیه‌های سیاستی، و ارائه پرسش‌های حل‌نشده در حوزه بانکداری مرکزی اسلامی برای تحقیقات آینده اختصاص می‌یابد.
اجتهاد آورد می‌شود، «بانکداری اسلامی (۲): بانکداری مرکزی اسلامی و سیاست‌گذاری پولی و ارزی» عنوان جدیدترین تحقیق حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید عباس موسویان عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی می‌باشد که با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه و با بهای ۴۰۰ هزار ریال توسط پژوهشکده پولی و بانکی به چاپ رسیده است.
