شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
رساله دکتری «تأثیرات نظامات اجتماعی بر فرایند شکل‌گیری فقه اسلامی تا قرن سوم هجری؛ مطالعه موردی: نکاح، برده‌داری، جهاد و دیات» در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران توسط حجت‌الاسلام روح‌الله توحیدی‌نیا، به‌صورت حضوری و مجازی مورد دفاع قرار گرفت.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، در این جلسه حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر رسول جعفریان به عنوان استاد راهنما، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید مصطفی محقق داماد و دکتر حسن حضرتی، به عنوان مشاوران رساله و همچنین دکتر نعمت‌الله صفری فروشانی و حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدعلی مهدوی راد به عنوان داوران اصلی رساله، حضور داشتند.
نگارنده اثر در این جلسه اظهار کرد: محصول مطالعات، ارائه تحقیقی است که به‌طور هم‌زمان واکاوی ریشه‌های اجتماعی احکام شرعی را در دستور کار قرار داده، نگاهی کل‌نگر به فرایند شکل‌گیری فقه اسلامی دارد، توصیف عمیق و گسترده شواهد را در دستور کار قرار داده، از نظریات علوم اجتماعی (ساخت یابی گیدنز، قدرت و دانش فوکو و سیاست شرعی ابن خلدون) تا حد توان و امکان برای شناسایی عناصر اجتماعی مؤثر، ایده گرفته و توجه کامل به‌پیش فرض‌ها و جریان‌های فکری در حوزه فلسفه فقه و حقوق دارد.
وی در ادامه سخنان خود، بحث از «بررسی تطبیقی عمیق‌تر نظریات و مکاتب فقهی گوناگون از اواخر قرن اول»، «مقایسه نتایج تحقیق حاضر با یافته‌ها و نظریات مهم در حوزه ریشه‌های الهی و اجتماعی فقه اسلامی» و «بهره‌هایی که تحقیق می‌تواند در مباحث گوناگون فقهی و اصولی برای حوزه‌های علمیه داشته باشد» را سه حلقه مفقوده این مطالعه دانست که لازم است پیش از انتشار بدان‌ها به‌طور مبسوط پرداخته شود.
توحیدی‌نیا خاطرنشان ساخت: این تحقیق که به زمینه‌ها و عوامل اجتماعی تفکر حقوقی و ساز و کار صدور حکم و فتوا در ۵ فصل -مطابق پنج مرحله در دوره شکل‌گیری فقه اسلامی- می‌پردازد، بیش از ۴۷۰ مرجع مورد استفاده بوده و پیشینه تحقیق در ۳۰ صفحه مورد بررسی و نقد قرار گرفته است.
استاد رسول جعفریان که به عنوان راهنما در این دفاعیه حضور داشت، بیان نمود: نظریات گوناگونی در مورد ریشه‌های احکام اسلامی توسط مستشرقان و عرب زبان‌ها در چند سال اخیر صورت گرفته و جا داشت تا در بین شیعیان نیز مطالعاتی صورت بگیرد که به نظر می‌توان نگاه روشنی به آینده کار نویسنده رساله حاضر داشت.
همچنین استاد محقق داماد که به‌صورت مجازی در این جلسه شرکت نمود، نیز اثر را از اندک آثار قابل استفاده خواند و مستند بودن نوشته و بی‌طرفی نویسنده را از محسنات کار دانست؛ همچنین بر ضرورت تداوم چنین مطالعات سودمندی برای حوزه‌های علمیه و تداوم مسیر تحقیق توسط نگارنده تأکید نمود.
دکتر حضرتی نیز تولید فکت را مهم‌ترین ویژگی این اثر تاریخی خواند و بر ضرورت تصریح نمودن به تازه‌های تحقیق در نسبت با آثار محققان خارجی اشاراتی داشت.
گفتنی است، اساتید و داوران نیز نقدها و پیشنهادهایی را در مورد رساله مطرح نمودند که مورد استقبال نویسنده قرار گرفت؛ و در نهایت رساله با درجه عالی و نمره ۱۹.۷۵ مورد تایید قرار گرفت.
