«خلق پول» مالیات بدون اجازه از جیب مردم است اما ربا نیست/ ربای معاملی همچنان وجود دارد

حجت‌الاسلام رضایی درباره مشکلات شرعی غیر از ربا که بر خلق پول وارد است اظهار کرد: اگر جامعه نیازمند نقدینگی نباشد و نظام بانکی به افزایش نقدینگی دامن بزند و در نتیجه تورم به اقتصاد کشور تحمیل شده و ارزش پول کاسته شود، نوعی مالیات گرفتن بدون اجازه از جیب مردم است؛ بنابراین اشکال پیدا می‌کند ولی غیر از این است که این اشکال به خاطر ربا باشد.

شبکه اجتهاد: وجود ربا در نظام بانکی کشور یکی از مهم‎ترین دلایل موج انتقادات مردم و مراجع از این سیستم است؛ هرچند که عده‎ای معتقدند نظام بانکی ما به شکل ربوی عمل نمی‎کند و سخن منتقدان ناشی از عدم اطلاع آنان از قواعد فقهی نظام بانکی است و اگر هم شبهاتی وجود دارد ناشی از اصل قانون عملیات بانکی بدون ربا نیست بلکه بعضا به دلیل عدم اجرای مناسب آن در برخی بانک‌ها و شعبات است. از سوی دیگر در چند وقت اخیر که شاهد تورم فزاینده در اقتصاد کشور هستیم، برخی از کارشناسان اقتصادی این پدیده را ناشی از افزایش نقدینگی از طریق خلق پول بدون پشتوانه در نظام بانکی کشور دانسته و آن را دقیقا عین ربا بیان می‌کنند و معتقدند خلق پول بدون رباخواری تحقق نمی‎یابد و البته برخی دیگر دیدگاهی متفاوت دارند؛ بنابراین بررسی ابعاد شرعی خلق پول و همچنین ارتباط آن با پدیده ربا ضروری به نظر می‎رسد.

حجت‌الاسلام والمسلمین مجید رضایی، عضو هیئت‌علمی گروه اقتصاد دانشگاه مفید، در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه پدیده خلق پول اساسا ربا محسوب نمی‎شود، اظهار کرد: خلق پول، همان اعتباراتی است که در بانک شکل می‌گیرد و اگر کسی قائل باشد اعتبارات نباید در بانک شکل می‎گیرد، بدین معنی است که وی اساس بانک را قبول ندارد و معتقد است که ما باید به اندازه نیازهایمان پول کاغذی چاپ کنیم.

وی ادامه داد: این دسته از افراد معتقدند که نمی‎توانیم از اعتبار بانکی استفاده کنیم بنابراین در این مورد هیچ‌گونه ربایی وجود ندارد. در پاسخ به کسانی هم که معتقدند چون خلق پول باعث تورم می‎شود بنابراین ربا محسوب می‎شود باید گفت که هر چیزی که باعث تورم شود ربا محسوب نمی‎شود بلکه ربا، یک پدید خاص و سایر مسائل هم پدیده‎های جداگانه هستند.

افزایش نقدینگی به منزله برداشت بدون اجازه از جیب مردم است

این پژوهشگر اقتصاد اسلامی تأکید کرد: توهین کردن به یک شخص اقدام نامناسبی است و کشتن وی هم بد است اما این دو، مواردی جداگانه هستند. در مورد رباخواری هم همین گونه است. ربا اقدام گناهی است که شرع آن را حرام اعلام کرده است و افزایش نقدینگی که باعث تورم و کاهش پول ملی ما می‌شود هم با اقتصاد کشور ضربه می‎زند و هزینه‌بر است اما هر چیزی که به اقتصاد ضربه بزند و ارزش پول ملی را کاهش دهد ربا محسوب نمی‎شود.

رضایی درباره مشکلات شرعی غیر از ربا که بر خلق پول وارد است، عنوان کرد: ممکن است جامعه نیازمند نقدینگی نباشد و افرادی به افزایش نقدینگی دامن بزنند و در نتیجه تورم به اقتصاد کشور تحمیل شده و ارزش پول کاسته شود. این اقدام نوعی مالیات گرفتن بدون اجازه است و اگر مصلحت جامعه اقتضای چنین سطحی از نقدینگی را نداشته باشد، متولیان امر ضامن هستند و بدون اجازه از جیب مردم برداشت کرده‌ و به دارایی آنها ضربه زده‌اند؛ بنابراین اشکال پیدا می‌کند ولی غیر از این است که این اشکال به خاطر ربا باشد.

فقها از ابعاد شرعی خلق پول اطلاع دارند

عضو هیئت‌علمی دانشگاه مفید درباره میزان بررسی ابعاد شرعی پدیده خلق پول توسط فقها گفت: آنها از ابعاد شرعی این قضیه اطلاع دارند. این وضعیت همانند این است که بنده دارای اعتبار هستم و به یک نفر قرض می‌دهم و سپس ‌به وی می‌گویم که برو از طرف من فلان جنس را خریداری کن، این اقدام نوعی خلق پول است اما هیچکدام از فقها نگفته‌اند که این اقدام ربا است. در مورد بانک هم قضیه همینطور است.

وی یادآور شد: در نظام بانکی، مردم پول خود را سپرده‌گذاری کرده و بانک هم به پشتوانه آن پول به دیگران وام می‎دهد و این خلق پول شکل می‌گیرد و این جریان ادامه پیدا می‌کند. مراجع می‎دانند که افزایش نقدینگی غیر از رباست و نمی‎توانیم حکم این دو را یکی بدانیم؛ چراکه خلق اعتبار دائما انجام می‎شود و کسی نمی‎تواند بگوید این اقدام به منزله رباخواری است.

مفهوم دو نوع ربا

حجت‌الاسلام رضایی تأکید کرد: همین‌که شما از بانک، اعتباری را دریافت می‎کنید و یا با پشتوانه اعتبار کسی خرید می‎کنید، همگی به معنای خلق پول است که بعضا جزئی یا کلی است اما خلاف شرع نیست. خود ربا هم بر دو نوع قرض و معاملی است. ربای قرضی همان دریافت اضافه در مقابل قرض دادن است و ربای معاملی هم در خرید و فروش برخی کالاهای مکیل و موزون و قابل معامله وجود دارد اما امروزه که معاملات عمدتا با پول انجام می‎شود ربای قرضی رواج بیشتری دارد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه مفید در پایان گفت: امروزه در مواردی همانند فروش نفت در مقابل دریافت مقدار بیشتری نفت یا فروش گاز در مقابل مقدار بیشتری گاز در قراردادهای سوآپ، ربای معاملی رخ می‎دهد اما اگر معامله در مقابل پول انجام شود ربا رخ نمی‎دهد؛ بنابراین امروزه هم ربای معاملی وجود دارد اما همان ربای قرضی رایج‎تر است.