شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
از زمانی که کتاب‌های موریس مترلینک ـ فیلسوف و نمایشنامه‌نویس شهیر بلژیکی ـ را از کتابفروشی‌های اطراف حرم حضرت معصومه(س) می‌خرید، تا واپسین لحظات زندگی‌اش که دغدغه شرک‌آمیز بودن علوم انسانی را داشت، شش دهه طول کشیده بود.
شبکه اجتهاد: آیت‌الله محی‌الدین حائری شیرازی (۱۳۹۶ – ۱۳۱۵) از خبرسازترین ائمه جمعه تاریخ جمهوری اسلامی بود؛ نه از آن رو که سخنان سیاسی‌اش جنجال به‌پا کند، بلکه او دو بار با طرح دو ایده اجتماعی بر صدر خبرهای نشریات ابتدای دهه هفتاد نشست. یک بار از تأسیس شبکه تلویزیونی ویژه زنان گفت و یک بار هم از ترویج عقد موقت دانشجویی به سرخط خبرهای اجتماعی نشریات معدود و محدود ابتدای دهه هفتاد بازگشت.
طرح تأسیس شبکه‌ای ویژه زنان که بتوانند بدون رعایت حجاب و سایر محدودیت‌ها فعالیت کنند، آن‌چنان در نشریات و فضای مذهبی جامعه انعکاس یافت که امام جمعه وقت شیراز ناگزیر شد که چندان بر آن پافشاری نکند. اما حدود دو دهه بعد در گفت‌وگویی با یکی از نشریات صدا و سیما بار دیگر از آن ایده‌اش دفاع کرد و گفت:
من می‌گویم موقعی که ما شبکه مخصوص کودکان، ورزش، نخبگان و … داریم، باید شبکه مربوط به بانوان هم داشته باشیم تا مسائل آن‌ها در آن شبکه مطرح شود. اینکه ممکن است مردان سوءاستفاده کنند و ببینند دلیل نمی‌شود که بگوییم نباید باشد. الآن شما در کدام شبکه تلویزیونی می‌آیید درباره احکام مربوط به زنان و مسائل خاص آنان توضیح دهید؟ در کتاب‌ها، درباره بارداری و زایمان زنان مطلب می‌نویسند؛ آیا به دلیل اینکه ممکن است فرد دیگری هم بیاید و این کتاب‌ها و تصاویر آن‌ها را ببینند، آن کتاب‌ها را حذف می‌کنید؟ تلویزیون ما به دلیل اینکه نمی‌تواند در شبکه‌های عمومی این مسائل را مطرح کند دچار خودسانسوری شده است؛ در حالی که اگر یک شبکه ویژه بانوان باشد همه ضروریات زنان را می‌توان در آن مطرح کرد.[۱].
آقای حائری شیرازی چه در ابتدای دهه هفتاد و چه در انتهای دهه هشتاد معتقد بود که سوءاستفاده مردان از چنین شبکه تلویزیونی‌ای نباید مانع از تأسیس آن شود؛ چراکه زنان به وجود چنین شبکه‌ای برای رفع نیازهای خود محتاجند. واضح بود که چنین ایده‌ای ـ که اکنون در میانه دهه نود نیز غیرقابل تحقق می‌نماید ـ در ابتدای دهه هفتاد به یک خطای گفتاری شبیه‌تر می‌نمود و ابدا جدی گرفته نشد. حتی وقتی وی در پایان دهه هشتاد بر این ایده‌اش تأکید کرد، باز هم صدایش شنیده نشد.
دیگر پیشنهاد اجتماعی جنجال‌برانگیز حائری شیرازی پس از پیشنهاد هاشمی رفسنجانی در خطبه‌های نماز جمعه تهران و در تأیید آن طرح شد که دانشجویان به‌جای دوستی‌های غیرشرعی به عقد موقت یکدیگر درآیند. حائری شیرازی بعدها نیز از این ایده دفاع کرد و گفت:
من چیز متفاوتی نگفته بودم؛ من گفته بودم شما نباید یک امر فوتی و فوری را که همان ارضای غریزه جنسی است، موکول کنید به انتخاب شریک زندگی در تمام عمر؛ یعنی بگویید هرکس بخواهد غریزه جنسی خود را که نیاز روز و نیاز آنی است برآورده کند، تنها راه حل آن، انتخاب شریک زندگی و ازدواج مادام‌العمر است. نتیجه این تفکر چه بوده است؟ … به خاطر همین طلاق در بین گروه متدین بیشتر می‌شود؛ چراکه متدین‌ها بیشتر این اشتباه را می‌کنند. آن‌هایی که تدین و تعهد را ندارند خودشان را از مسیرهای دیگری جز ازدواج ارضا کرده‌اند و شریک زندگی‌شان را برای زندگی انتخاب کرده‌اند؛ نه برای برطرف شدن نیازهای آنی جنسی‌‌شان. راه ارضا منحصر به ازدواج دائم نیست… . نتیجه‌ی آن این می‌شود که لجن سراپای جامعه و سطح زیرین جامعه را می‌گیرد؛ اما در ظاهر آن شما فقط اعتکاف را می‌بینید و می‌گویید جامعه ما دیندار و معتکف است. مردم اعتکافشان را در ملأ عام انجام می‌دهند و کارهای دیگر را در خفا می‌کنند.[۲].
البته اجتماعیات تنها مرکز ثقل ایده‌پردازی‌های آیت‌الله حائری شیرازی نبود. در اقتصاد نیز بر اسلامی‌کردن آن از راه «جایگزینی پول اسلامی به جای پول رایج جهان» تأکید داشت و گفته شده در روزهای پایانی عمر خود نیز در عیادت احمد توکلی از وی، بر تحقق این ایده اصرار کرده بود.
او پس از جریان کتاب «زمین و انباشت ثروت: تکوین الیگارشی جدید در ایران امروز» از شیراز به قم آمد و در کسوت استاد اخلاق هیأت دولت احمدی‌نژاد و طلاب حوزه علمیه قم، چهره متفاوت‌تری از خود ترسیم کرد و دغدغه‌های اجتماعی خود را این بار در قالب مواعظ اخلاقی پی گرفت. در قامت دومین استاد اخلاق دولت احمدی‌نژاد می‌کوشید ایده‌های منعطف اجتماعی خود را با طرح‌های اجتماعی احمدی‌نژاد و مشاور ارشدش مشایی پیش ببرد: «آقای احمدی‌نژاد مخالف برخورد نیست؛ مخالف برخورد غلط است. اینکه نیروی انتظامی زنی را بگیرد و بعد یک خیابان در حمایت از آن زن در برابر نیروی انتظامی بایستند، این غلط است. آقای احمدی‌نژاد می‌خواهد بدحجاب را مظلوم نکنیم تا با مظلوم‌نمایی برنده شود».[۲].
از خبرسازترین ائمه جمعه تاریخ جمهوری اسلامی بود؛ نه از آن رو که سخنان سیاسی‌اش جنجال به‌پا کند، بلکه او دو بار با طرح دو ایده اجتماعی بر صدر خبرهای نشریات ابتدای دهه هفتاد نشست. یک بار از تأسیس شبکه تلویزیونی ویژه زنان (که بتوانند بدون رعایت حجاب و سایر محدودیت‌ها فعالیت کنند) گفت و یک بار هم از ترویج عقد موقت دانشجویی به سرخط خبرهای اجتماعی نشریات معدود و محدود ابتدای دهه هفتاد بازگشت.
در جلسات درس اخلاق عمومی خود نیز می‌کوشید نگاه و رویکرد قدیمی خود در عرصه فرهنگ را گسترش دهد: «فضای مجازی، فضای تربیتی شماست. فضای مجازی که بهترین فضا برای گفتوگو است، فاصله مکانی میان افراد را از بین برده و عالم بزرگ را برای انسان کوچک کرده است تا انسان را بزرگ کند».[۳].
با همین رویکرد خاص فرهنگی بود که حتی درباره مساجد نیز انتقادات متفاوتی داشت: «ما مساجد را مرکز اموات و ختم‌ها کرده‌ایم؛ در حالی که باید در این مکان عقد و عروسی انجام شود؛ زیرا اگر این مراسم‌ها در مسجد باشد، تمام آن نکات اخلاقی در مسجد رعایت می‌شود. مسجد باید مجهز به پروژکتور باشد تا فیلم‌ها و مستندهای مفید را پخش کند؛ مسجد باید محلی برای نمایش فیلم‌ها داشته باشد».[۴].
ایده‌پردازی‌ها، انتقادات و رویکردهای فرهنگی و اجتماعی مرحوم حائری شیرازی که در کنار نگاه سیاسی اصولگرایانه وی دارای انسجام ظاهری نمی‌نمود، در تطابق با زمینه‌های اجتماعی نیز دچار ابهامات و ناهمگونی‌های ملموسی بود. شاید او در ابتدای طلبگی‌اش از این سخن موریس مترلینک الهام گرفته بود که هر قدمی به‌سوی هدفی نامشخص برداریم، ارزشمندتر از طی مسافت‌های طولانی است که در گذشته برای نیل به پیروزی‌های درخشان قدیمی برداشته‌ایم.
او البته در ورای این «قدم‌های نامشخص» هدف کاملا ًمشخصی داشت و در جست‌وجوی مخاطب‌هایی بود که گمان می‌کرد از دست رفته‌اند و یا دارند از دست می‌روند و باید آن‌ها را حفظ کرد. مباحثات
پانوشت‌ها
گفتوگو با مجله سروش، ۱۹ تیر ۱۳۸۹، ش ۱۴۴۵. [↪]
همان [↪]
سخنرانی در سی و سومین نشست جبهه انقلاب اسلامی، خرداد ۱۳۹۵. [↪]
گفتوگو با ایسنا، خرداد ۱۳۹۴. [↪]
