شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اخیراً در میان علماء اهل سنت برخی فتاوی صادر شده و اینهمه قتل و خونریزی و نابسامانی‌ها را در جامعه اسلامی محکوم کردند. اثراتی هم در بین شیعیان مراجع تقلید از نجف، قم و سایر شهرستانها داشته که ایشان تلاش تقریبی را نوعی جهاد دانسته‌اند. از طرفی هم از این بالاتر نداریم که مقام معظم رهبری سب و لعن به صحابه پیغمبر را ممنوع شمردند و سایر مراجع هم آن را جایز نمی‌دانند که چنین کاری علنا صورت بگیرد.
اختصاصی شبکه اجتهاد: عملکرد مجمع تقریب مذاهب اسلامی، در سالهایی که از تولد آن می‌گذرد، موافقان و مخالفان فراوانی داشته است. برخی آن را نهاد بی ثمری می‌دانند که تنها به برگزاری همایشهای تشریفیاتی با حضور علمای درجه چندم شیعه و سنی بسنده می‌کند. در مقابل اما برخی دیگر، تقویت رویکرد تقریب در میان برخی علما را از ثمرات تلاشهای این مجمع می‌دانند. حجت‌الاسلام دکتر محمدحسین مختاری اما از دسته دوم است و در زمره مدافعان عملکرد این مجمع به شمار می‌رود. رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی (وابسته به مجمع تقریب مذاهب اسلامی) در گفتگو با شبکه اجتهاد سعی دارد تا نقاط قوت این مجمع را بیان کند. مشروح گفتگو با رئیس سابق پژوهشگاه مطالعات تقریبی از نگاه شما می‌گذرد:
اجتهاد: تلاشهای فقهی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی را از ابتدای تأسیس تا کنون چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مختاری: پژوهش‌هایی که در زمینه‌های فقه خصوصا فقه مقارن تا بحال انجام شده اگر بخواهیم احصاء کنیم خیلی زیادند و بیشتر بصورت مقارن هستند. اصولا پژوهشگاه مطالعات تقریبی متصدی و متکفل این مباحث است. بعضا هم معاونت فرهنگی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی این مهم را به عهده می‌گیرد. پژوهشگران یا خودشان به تألیف این کتب پرداخته‌اند یا از بیرون محققان برجسته آثارشان را طی قراردادی با این مجمع هم معاونت محترم فرهنگی و هم پژوهشگاه مطالعات تقریبی، به چاپ رسانده‌اند. نوع مطالعات در حوزه فقه بیشتر بصورت تطبیقی و مقارن است. یکی از منابع ارزشمند، دوره بیست جلدی «السُّنَّه النّبوی فی مصادر المذاهب الإسلامیه» است که در لبنان چاپ شده و در اختیار بسیاری از علماء و بزرگان در داخل و خارج کشور از شیعه و سنی قرار گرفته و مورد تکریم و تأیید ایشان هم واقع شده است.
این اثر فاخر حاصل تلاش یک گروه علمی برجسته علمی حوزوی است که تقریبا اغلب موضوعاتی که در آن، احادیثی از پیامبر(ص) هم از اهل سنت و هم از امامیه نقل شده را شامل می‌شود. بخش اعظم این کتاب ناظر به مباحث فقهی است و نکات و موضوعاتی که متنقّح هست در این دوره بیست جلدی به چشم می‌خورد. در دانشگاه مذاهب اسلامی هم انبوهی از پایان نامه‌ها هم در مقطع ارشد و دکترا چه از دانشجویان اهل سنت چه شیعه داریم که ناظر بر مباحث فقهی حقوقی است. بیشتر اینها کارهای تطبیقی است و قاعده هم بر این است که بصورت تطبیق انجام بگیرد. بعضا هم دفاع شده و بعضی از این آثار و پایان نامه‌ها در شرف چاپ است.
اجتهاد: اشکالی مطرح می‌شود که مجمع تقریب هنوز تکلیفش را مشخص نکرده است در چه خصوص به دنبال تقریب است؟ در احکام یا در اعتقادات یا در عمل؟ در این باره نظر حضرت عالی چیست؟
مختاری: اولا: اصول تقریب را مقام معظم رهبری مشخص کرده و احکامی را برای دبیران کل صادر کرده‌اند که شاخص ها و مواد مأموریتی آنها تعیین شده است؛ ثانیا در جمع اعضاء هیات امنای دانشگاه مذاهب اسلامی بصورت مبسوط و مفصل حتی نوع تدریس و پژوهش و آموزش را مشخص کرده‌اند. در سخنرانی‌ای که مقام معظم رهبری در جمع اعضای هیات امناء داشته‌اند تصریح کردند که: «نیازی نیست صرفا به مباحث کلامی بپردازید و بهتر است بیشتر در مشترکات تأکید کنید، این هدف پیشگیری از آن نگاه خشن و تکفیری، افراطی است. ما می‌خواهیم یک جامعه متعادل نرم تابع پیامبر و اهل بیت(ع) را بسازیم»؛ مسلما ما به دنبال آن هستیم قرائت و نگاهی را از متن دینی درمیان علمای اسلام انتقال دهیم که امام رحمه الله علیه و مقام معظم رهبری از اسلام ناب تعریف و تفسیر کردند.
این مفهوم یک مفهوم تقریبی جامع و فراسویه و چند سویه است بنابراین تمام تلاش ما باید مقابله با توسعه‌هایی باشد که استکبار جهانی در ایجاد انشقاق و فاصله و اختلاف و منازعات در بین مسلمانان ایجاد کرده است. این همه قتل و غارت و آدم کشی و کودک کشی میان مسلمانان که توسط گروهک های افراطی داعشی یا طالبانی و امثال آن-که به فرمایش مقام معظم رهبری، مولود دست استکبار جهانی هستند- باید ریشه‌کن شود. مسلما بروز و ظهور این گروهکها ناشی از تفسیرهای افراطی و غلط و خشن و نامعقول از متن دینی و از قرآن و سنت است. لذا ما باید در تنویر رفتار نسل جوان، آگاهی بخشی آنها، نوع فهم صحیح و معقول و منطقی از قرآن و سنت به لحاظ آکادمیک تلاش کنیم. این تلاش هم کافی نیست و باید بصورت مضاعف این راه را ادامه دهیم.
اجتهاد: آیا این تلاشها، منجر به تغییر قوانین کشورهای اسلامی یا فتاوای مفتیان شیعه و سنی نیز گردیده است؟
مختاری: اخیرا در میان علماء اهل سنت برخی فتاوی صادر شده و اینهمه قتل و خونریزی و نابسامانی‌ها را در جامعه اسلامی محکوم کردند. اثراتی هم در بین شیعیان مراجع تقلید از نجف، قم و سایر شهرستانها داشته که ایشان تلاش تقریبی را نوعی جهاد دانسته‌اند. از طرفی هم از این بالاتر نداریم که مقام معظم رهبری سب و لعن به صحابه پیغمبر را ممنوع شمردند و سایر مراجع هم آن را جایز نمی‌دانند که چنین کاری علنا صورت بگیرد؛ از طرفی در میان اهل سنت هم ما علمایی فراوان در پاکستان، کشورهای عربی، اندونزی سراغ داریم که اینها بیشتر به جنبه عقلانی قضیه توجه کرده‌اند و برای جلوگیری از اینهمه اغتشاشات و نا بسامانی‌ها و افتراق و ایجاد فرقه در میان مسلمانان فتاوایی را صادر کرده‌اند.
اجتهاد: بین علمای تراز اول شیعه و اهل سنت آیا واکنشی تأییدًا یا ردًّا نسبت به مجمع تقریب وجود دارد؟
مختاری: طبیعی است که در مقابل سکولارهای افراطی هم در مذهب شیعه هم در سایر مذاهب اسلامی قرار داریم که اینها بشدت مخالفند؛ اما در باب تأیید، استقبالی که علماء از دبیرکل محترم یا مسئولین در سفر به برخی کشورهای اسلامی داشته‌اند بسیار عالی است. من خودم شاهد هستم که برخی علماء اهل سنت که به استقبال ما می‌آیند و باهم نشستهایی داریم تصریح می‌کنند که: «ما وقتی شما را می‌بینیم خوشحال می‌شویم. شما آمده‌اید که گفتمانی با ما داشته باشید و با ما مذاکره کنید و آن رفاقت و صفا و صمیمیت را تثبیت کنید، تعمیم ببخشید و هرگز نیامدید بگویید از مذهبتان دست بکشید و به مذهب ما بگروید. شما می‌گویید بر اساس کتاب و سنت و فرامین پیامبر حرکت کنیم دشمن شناس باشیم و دشمنان مشترک را شناخته و باهم رفیق و برادر باشیم و عمل به إنّما المؤمنون إخوه کنیم».
در سفری که اخیرا به پاکستان جهت شرکت در همآیشی تحت عنوان قیام حضرت أبا عبدالله الحسین(ع) که در ایام بعد عاشورا بود داشتم در جمع علماء فقط دو نفر شیعه بودند بقیه همه اهل سنت بودند. اکثر این علماء راجع به محبت اهل بیت(ع) و مقام و جایگاه امام حسین(ع) صحبت کردند و حتی اشک ریختند و گریه کردند و به خود من گفتند که: «شما فکر نکنید امام حسین(ع) متعلق به شما است بلکه متعلق به اسلام و همه مسلمانان و همه آزادیخواهان است. ما همه اهل بیت را دوست داریم»؛ این گفتگوها ممکن است بازتاب پیدا نکند یا محدود باشد، علت آن می‌تواند کم‌کاری رسانه ها و در رأس آنها صدا سیما باشد، قدر مسلم اینکه چنین فعالیتها و نشستهایی باید پشتیبانی رسانه ای بشود.
اجتهاد: چرا میان علمای تراز اول شیعه و سنی، ارتباط علمی و عاطفی خاصی دیده نمی‌شود؟ برای ایجاد این امر، چه باید کرد؟
مختاری: اگر بین حوزه‌های شیعه و حوزه‌های اهل سنت ارتباطات بیشتر شود این امر اتفاق می‌افتد و هر چه فاصله ها بین این حوزه‌ها بیشتر باشد شاید هرگز این اتفاق نیفتد. در زمان شیخ طوسی بزرگان کنار هم، هم مدرّس شیعه و هم مدرّس اهل سنت بودند. این همبستگی باید بصورت فرهنگ در بیاید. مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در این زمینه خیلی تلاش می‌کند که تا حدودی هم موفق بوده. در حال حاضر مواردی در دانشگاه مذاهب اسلامی داریم که عالمی شیعی شافعی درس می‌دهد یا یک عالم شافعی فقه و مکاسب شیخ انصاری را تدریس می‌کند.
اجتهاد: نسبت به مجمع تقریب اشکالی مطرح می‌کنند که در همایش‌ها از علمای تراز اول دعوت نمی‌کند. نظر شما در این خصوص چیست؟
مختاری: اما ما بسیار سراغ داریم علماء تراز اولی که همکاریهای گسترده‌ای با این مجمع دارند. رئیس سازمان امور دینی ترکیه یا بسیاری از شخصیتهای علماء تراز اول کشورهای اندونزی و عراق که اهل سنت هم بودند چندین بار سفری به ایران داشته‌اند. دانشگاه مذاهب بطور مرتب جلسات و کنفرانس‌هایی برگزار می‌کند و بازتاب نشدن آنها بخاطر ضعف رسانه‌ای هست. به یاد داشته باشیم که تقریب همیشه نوعی نوید صلح و همزیستی مسالمت آمیز دارد.
