شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: زندگی اجتماعی همواره در حال تغییر و تحول است و در هرزمانی، دنیا بارنگی تازه و جدید خودنمایی و جلوه‌گری می‌کند. مد، همان شیوه تازه‌ای است که به وجود آمده و عده‌ای طبق آن رفتار می‌کنند. مد، شیوه زندگی، حرف زدن، لباس پوشیدن، آرایش خانه و وسایل آن، حتی کسب‌وکار و در جدیدترین نوع آن فکر و اندیشه را نیز شامل می‌شود. مد به‌خودی‌خود و در حد اعتدال، مذموم نخواهد بود و در صورتی می‌توانیم آن را ارزش‌گذاری کنیم که آثار مثبت و منفی آن را در جامعه ارزیابی کنیم. به همین بهانه، با حجت‌الاسلام دکتر احمدعلی قانع، معاون پژوهشی دانشکده ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع)، در رابطه با آثار فرهنگی مدگرائی و ترویج مد به گفتگو نشستیم. به باور وی، مدگرائی موجب ازخودباختگی ملت و از بین رفتن سرمایه‌های اقتصادی کشور می‌گردد.
اجتهاد: آیا مدگرایی ملازم با تجمل و حُبّ دنیاست؟
قانع: مدگرایی، اغلب ملازم با تجمل و حب دنیا است. مثلاً بعضی از این شلوارهایی که پاره بوده و بعضی از جوان‌ها می‌پوشند، می‌گویند مُد شده است. گاهی، حتی بعضی از مدها که پیدا می‌شود، مفید بوده و اشکالی ندارد. زمان شاه، شلوارهای خیلی گشاد بود. انقلاب که شد، این موارد مُد شد، پارچه شلوارها متعادل شد. لذا اصل تجمل چیز بدی نیست. خدا زیباست و زیبایی را هم دوست دارد و در روایات هم به عطر و آرایش و زیبا بودن سفارش شده است. منتها، افراط و اسراف و تبذیر در این زمینه ممنوع است.
نکته دیگر که در بحث مدگرایی باید بگوییم، این است که آن با خودباختگی همراه شود. این‌که یک مدل مویی، یک مدل لباسی، یک مدل آرایشی از جهان غرب نشئت بگیرد و افراد به خاطر این‌که جهان غرب ازنظر صنعت، کمی از ما پیشی گرفته است و بدون تحلیل و تجزیه بخواهند از این مدل پیروی کنند، صحیح نیست. نمونه‌اش، جشن‌های کریسمس بود که متأسفانه در کشور ما هرسال که می‌گذرد بیشتر می‌شود.
اگر واقعاً خوبی‌ها مُد شود اشکالی ندارد، حتی اگر آن خوبی با تجملی که اسراف گونه و تبذیرگونه نباشد همراه باشد، اشکالی ندارد؛ اما متأسفانه باید بگوییم اغلب آن چیزهایی که ما به اسم مد می‌شناسیم و مصداق مد در جامعه هستند، مسیرشان صحیح، عقلانی و وحیانی نیست.
اجتهاد: مدگرایی و توجه به برندها، چه آثار فرهنگی را در جامعه اسلامی به دنبال خواهد داشت؟
قانع: ابتدای این مسئله، از خودباختگی شروع می‌شود. خودباختگی یعنی این‌که انسان مسلمان باید بداند که پیش خدا عزیز است، همان‌طور که قرآن می‌فرماید: «لله عزه و لرسوله و للمؤمنین» مؤمنان و خداباوران عزت دارند.
بنابراین اولین اثر و عیب مدگرایی، خودباختگی و ذلّت‌پذیری است. کسی که برای یک مُد لباس حاضر است تقلید کورکورانه داشته باشد، در دیگر مسائل زندگی هم قاعدتاً تقلید خواهد کرد که تقلید ناصحیح تلقی می‌شود.
از دیگر عیوب و اثرات این مسئله، اسراف و تبذیر است. افرادی که لباس‌دارند، اما متوجه می‌شوند فلان مُد لباس یا آرایش یا مثلاً اصلاح سروصورت مُد شده است، لزوماً به سراغ اسراف و تبذیر خواهند رفت.
یکی دیگر از اثرات و عیوب مدگرایی، این است که گاهی برخی افراد به جهت مدگرایی ناصحیح، به دستورات شرع و دین خود توجه نکرده و به اقتصاد کشور ضربه می‌زنند. به‌عنوان‌مثال، در برخی از کشورها، صاحب برندهای مختلف، گاهی بی‌دلیل به خاطر این‌که در یک جایی فلان کالا شایع می‌شود، پول‌دار می‌شوند. ما گاهی پول‌هایمان را در جیب بیگانگان می‌ریزیم یا مثلاً وقتی‌که شکل‌ها ومدهای جدید موبایل به بازار وارد می‌شود،، عده‌ای که مد پرست و دنبال مد هستند، منتظرند ببینید چه پول کلانی از این طریق وارد شبکه موبایل فروشی و تولید موبایل که در کشورهای دیگر هست می‌شود تا از آن‌ها بهره‌مند می‌شوند و ازاین‌جهت به اقتصاد خود ما ضربه وارد می‌کنند.
اجتهاد: برای مقابله با مُدهای دیکته شده توسط تمدن غرب آیا باید به دنبال ایجاد مُد اسلامی بود یا اساساً با مد و مدگرایی مخالفت کرد؟
قانع: اصل پیروی یک شیوه و مد جدید اشکالی ندارد، البته به شرطی که آن شیوه جدید، عقلایی و پسندیده و برای جامعه مفید باشد. دائماً انسان تنوع‌طلب است و دائماً می‌خواهد در مسائل و روش‌های زندگی‌اش، به سمت زیبایی‌ها و رفاه بیشتر حرکت کند. اگر این را ما به‌عنوان یک مُد شناختیم اشکالی ندارد، ولی باید مُد پسندیده باشد. باید همان‌طور که عرض شد، از خودباختگی، اسراف، تبذیر، پر کردن جیب بیگانگان و خالی کردن جیب خودمان و این قبیل مسائل پرهیز شده باشد. بنابراین بنده منکر اصل مد نیستم، اما می‌گویم مد را باید به سمت خوبی‌ها، ارزش‌ها و آن چیزهایی که عقلاً و شرعاً برای نسل آینده و موجودمان مفید است، جهت داد. ما باید مدهای زیبایی داشته باشیم تا به دیگران ارائه کنیم تا آن‌ها از مدهایی که بافرهنگ اسلامی ما نمی‌خوانند، پرهیز نمایند.
اجتهاد: تلاش‌های صورت گرفته برای مقابله با مدگرایی در سال‌های پس از انقلاب را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
قانع: درمجموع باید عرض کنم که این تلاش‌ها بسیار ضعیف بوده است، البته نه‌فقط ضعیف بوده، بلکه بسیار ضعیف بوده و خیلی کم‌کار کردیم. در این زمینه، شورای انقلاب فرهنگی، مجلس، حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها، صداوسیما، واقعاً می‌بایست فکر می‌کردند، مقاله و کتاب می‌نوشتند و اجازه نمی‌دادند که این مدگرایی در سطح مردم ما این‌قدر رشد پیدا کند؛ مدهایی که اغلب به سمت اسراف و مصرف‌گرایی و… گرایش پیداکرده است. در حال حاضر، بنده اعتقاددارم تبلیغات بازرگانی که متأسفانه در بیلبوردهای سطح شهر و در صداوسیما انجام می‌شود و در این زمینه مقاله هم نوشتم که چندین مشکل شرعی دارد. ازجمله مشکلات آن‌ها می‌توان به استفاده ابزاری از خانم‌ها، مصرف‌گرا بار آوردن مردم، تدلیس، دروغ غیره اشاره کرد. متأسفانه هم‌اکنون بیشتر مدگرایی ناصحیح را ترویج می‌دهیم تا این‌که عکس آن یعنی قناعت، کار و تلاش و…را ترویج کنیم. البته این نکته را عرض کنم که نمی‌خواهم بگویم که تلاشی اصلاً در این زمینه نبوده است، بلکه تلاش‌هایی نیز در جهت اصلاح‌شده است و از کسانی که دغدغه داشته و تلاش کردند، تشکر می‌کنیم. همه شیوه‌های زندگی را ما باید مطابق فرهنگ دینی و عقلی‌مان کنیم، چون همان‌طور که دین مطابق عقل است، عقل هم مطابق دین است؛ اما خیلی در این زمینه کم‌کار شده است.
همچنین باید گفت مقالاتی که الآن نوشته می‌شود، کاربردی نیست. ما باید مقاله کاربردی بنویسیم؛ اما خیلی از این مقالات را فرد می‌نویسد که امتیاز بگیرد و یک نمونه مدگرایی که خیلی هم در سطح جامعه فراوان است استفاده از کلمات انگلیسی است که لازم است تغییر نگرشی در این جهت پدید آید.
یک نمونه دیگر هم‌عرض شود، انقلاب اسلامی که پیروز شد، بسیاری از اسم‌های غربی و شرقی از روی تابلوها حذف شد، اما بعد از مدتی دوباره تک‌تک این اسم‌ها دوباره واردشده است. بعضی از این تابلوهای ما اسم‌های غربی، انگلیسی دارد. درحالی‌که ما خود، نام‌های مختلف اسلامی و ایرانی و ملی داریم. چرا روی مغازه و امکنه، اسم‌های غیر ملی و غیردینی بگذاریم؟ این مورد از مصادیقی است که به‌شدت ما از آن رنج می‌بریم و متأسفانه هرروز هم که می‌گذرد، مصادیق این کج‌روی و این ناروایی‌ها بیشتر می‌شود. لذا لازم است با برنامه‌ریزی جامع و کارآمد، مدگرایی صحیح و اسلامی و دینی را در جامعه عرضه نماییم.
