شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
حجت‌الاسلام ایزدهی با بیان اینکه مدلی که مرحوم نائینی برای نظام ارائه کرد تجربه ناموفقی بود، تصریح کرد: مساله‌ای که محقق نائینی به آن پرداخته بود درست بود اما ساختار مطلوب ارائه نکرده است و از ظرفیت مردم برای ارائه حکومت استفاده نکرده است درحالیکه امام (ره) موفق بودند چرا که تلاش کرد تا ساختار و نظام را تغییر دهد.
به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی با موضوع «فقه سیاسی شیعه و ظرفیت ساختارسازی در نظام سیاسی مطلوب» توسط گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی در این نشست با اشاره به ظرفیت‌های ساختارسازی در نظام سیاسی شیعه، گفت: پس از انقلاب اسلامی، بحث نظام و نظام سازی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است. بیشترین تلاش برای نظام سازی در اوایل انقلاب اسلامی انجام شده است.
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی با اشاره به اهمیت نظام سازی مطلوب فقه شیعه، افزود: در هر حکومتی باید مطابق یک نظام مشخصی در حکومت حرکت کنیم. پیش فرض حکومت این است که ساختاری متناسب و مناسب با محتوای نظام برقرار باشد.
وی بابیان اینکه نظام باید از یک مجموعه مولفه‌های هماهنگ و همسو با غایات همراه باشد و در مرحله دوم باید ساختاری باشد، تصریح کرد: نظام ما باید معرفتی و ساختارمند باشد و همدیگر را همپوشانی داشته باشند و نمی‌توانند دو مقوله جدا از هم باشند.
دبیر علمی همایش ملی فلسفه فقه نظام‌ساز تاکید کرد: در حوزه نظام سازی باید ببینیم نظام ساختنی است یا یافتنی است؟ از منابع باید متوجه شویم این نظام معرفتی چیست و یا نظام را براساس منطق عقلی و عقلایی و عرفی بسازیم و در نهایت استنادی برای آن اشاره کنیم یا در نهایت مبتنی بر یافته‌های دینی و تاملات پسینی بتوانیم نظام را بازسازی کنیم.
ایزدهی افزود: برای اینکه نظام را بسازیم؛ یک نظام پیش بینی مفروض داریم و یک نظام روزآمد کارآمد داریم، گفت: در هر زمانه‌ای باید از یک ساختار متناسب با زمان استفاده کنیم.
وی گفت: مساله و دغدغه ما برای نظام سازی چیست؟ مثلا در یک زمانی مدل امامت، خلافت، مدل دموکراسی، مدل اسلامی با قرائت‌های مختلف داریم؛ از یک ساختار پسینی متناسب با معرفت پیشینی برای ارائه اهداف و غایات؛ در هر زمانی متناسب با خود باید اموری را رعایت کنیم تا به یک سامانی برسیم؛ مثلا مساله دغدغه مرحوم نائینی برای نظام سازی چیست؟ مرحوم نائینی برای مدلی که ارائه می‌کند چند سوال مطرح می‌کند؛ آیا می‌توانیم با این مدل جلوی استبداد را بگیریم؟ با این مدل می‌توانیم مرزهایمان را از بیگانه نجات دهیم و کشور را قطعه قطعه نکنیم در زمانه مشروطه؟
ایزدهی ادامه داد: ساختار نظام از نوع تجربه‌ای که در دوران معاصر یعنی مشروطه آغاز شد و اتفاقی که در دوران مشروطه رخ داد و تجربه‌ای که مرحوم نایینی داشتند و تجربه‌ای که مرحوم امام (ره) در جمهوری اسلامی داشتند.
این استاد حوزه علمیه با بیان اینکه مدلی که مرحوم نائینی برای نظام ارائه کرد تجربه ناموفقی بود، تصریح کرد: مساله‌ای که مرحوم نائینی به آن پرداخته بود درست بود اما ساختار مطلوب ارائه نکرده است و از ظرفیت مردم برای ارائه حکومت استفاده نکرده است درحالیکه امام (ره) موفق بودند چرا که تلاش کرد تا ساختار و نظام را تغییر دهد.
دبیر علمی همایش ملی فلسفه فقه نظام‌ساز ادامه داد: امام خمینی (ره) آزادی در قبال استبداد و استقلال در برابر قطعه قطعه نشدن کشور را مطرح کردند؛ مرحوم امام استقلال و آزادی را با جمهوری اسلامی پیوند می‌زند و این ساختار پاسخ می‌دهد. در آن ساختار چگونه می‌شود ظرفیت‌های دین و فقه را به کار گرفت برای اینکه نظام را اداره کرد.
ایزدهی افزود: اگر قرار شود فقیهی و اندیشمندی بخواهد ساختار ایجاد کند؛ آیا فقه ما ظرفیت برای ساختن دارد یا ندارد؟ اگر ساختنی که می‌خواهد بشود این ساختار موجود فقط برآورده متن است؟ آیا روش رسیدن ما به این ساختار از طرح مساله و مشکل به سراغ مبنا می‌رویم و مساله را حل می‌کنیم؟
وی ادامه داد: امروزه ولی فقیه داریم که رئیس جمهور را هم خودش تعیین نمی‌کند و به مردم واگذار می‌کند و مردم انتخاب می‌کنند. ولی فقیهی داریم که حجم زیادی از اختیارات را به نهادهای قانونی واگذار کرده است و در آنها دخالت ندارد. این مدل با مدل صدر اسلام متفاوت است. ولایت فقیه قبل از مدنیته و بعد از مدرنیته یکی است اما ساختارهایشان متفاوت است و اختیارات مجزا و در نهایت یک شکل مشخص دارند.
ایزدهی با بیان اینکه عمدتا افراد فقیه مدل و ساختار نظام اسلامی ارائه کرده‌اند، تصریح کرد: اگر قرار باشد در نظام اسلامی ساختار و مدل بسازیم، مسیر نظام سازی و ساختارسازی برای نظام اسلامی مسیری جز مسیر فقاهت و اجتهاد نیست.
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه خاطرنشان کرد: ساختار نظام باید مبتنی بر مبانی و نظام ولایت باشد در عین حال بتواند رو به جلو باشد و رضایتمندی مردم را هم فراهم کند یعنی هم حجیت داشته باشد و هم کارآمد باشد.
سخنان ناقد
حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالحسن حسنی در ادامه این نشست با بیان اینکه قانون اساسی ۲۰ کشور دنیا را بررسی کرده‌ام، گفت: در هیچ کدام از ۲۰ قانون اساسی بررسی شده در کشورهای مختلف نفر اول کشور اختیارات آن به اندازه ولی فقیه ایران کم نیست. همه آنها اختیاراتی برابر امیرالمومنین دارند و کمترین اختیارات را ولی فقیه دارند و بیشتر یک پست تشریفاتی است آنقدر که اختیاراتش کم است.
این پژوهشگر دینی خاطرنشان کرد: قانون اساسی ابتدایی شورای بود و دومی مشورتی شد و شوراها کمرنگ شد و مشورت افزایش یافت. یک دوگانه‌ای هم در اینجا مطرح شد از کلمه تعبدی و ارشادی صحبت شد. آنچه که از شریعت و فقه انتظار داریم نظام سازی و ارائه چارچوب است.
وی ادامه داد: در نوع مانعیت ساختار برای یکسری از کارها؛ همه می‌دانیم اسراف از گناهان کبیره است اما غیر قابل تعریف است و نمی‌توان برای آن در نظر گرفت مگر در موارد خاص. یکسری ساختارها اصل را به روی منع الجواز نیم برند و اصل را می‌برند روی هزینه و فایده.
حسنی با بیان اینکه یک مقدار از اشکال‌ها ناشی از نگاه نسبتا بسیط به نظام و ساختار است، گفت: نظام به آن معنایی که در نظریه سیستم‌ها مطرح می‌شد با واقعیت‌های جامعه جور درنمی آمد بنابراین نظریه سیستم‌ها پا نگرفت.
وی با اشاره به عنوان «مراحل نظری دستیابی به ساختار نظام سیاسی اسلام» در مقاله، گفت: هیچ گونه چارچوب نظری برای آن وجود ندارد، استقرا بدون چارچوب باعث می‌شود که در باب جامعیت آن نتوان حرفی زد و حتی جایگاه عنوان معلوم نشود کجاست. عنوان مراحل نظری دستیابی به ساختار نظام سیاسی اسلام ابهام دارد. مراحل نظری یعنی چه؟ در برابر مراحل عملی است؟ دستیابی به خود نظام سیاسی یا طرح ساختار نظام سیاسی؟
حسنی در پایان افزود: سازگاری ساختار نظام سیاسی با ماهیت آن، نظام سازی براساس مدل‌های بومی، ساختار نظام سیاسی مطلوب، ساختار ثابت نظام سیاسی اسلام و ساختار متغییر نظام سیاسی اسلام این عناوین در مقاله آمده است.
