شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
محقق نیا، رئیس انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه گفت: در روایتی از امام کاظم(ع) نقل شده است که فرمودند: احتکار از دزدی بدتر است چون دزد از یک نفر دزدی می‌کند، اما محتکر از کل جامعه دزدی می‌کند.
به گزارش شبکه اجتهاد، احتکار از ماده حکر به معنای ذخیره کردن آذوقه مردم به امید افزایش قیمت آن در آینده است. هر چند اسلام احکام فقهی در مورد مسائل اقتصادی دارد، اما گزارههای اخلاقی اسلام که مهمتر از بخش فقهی آن هستند، مغفول مانده اند. در خصوص وضعیت اقتصادی جامعه و پدیده احتکار، با محمدجواد محقق نیا، عضوهیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و رئیس انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه قم گفتگویی انجام دادیم.
محمدجواد محقق نیا، عضوهیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه احتکار کار بسیار کثیفی است، گفت: در روایتی از امام کاظم(ع) نقل شده است که فرمودند: این کار از دزدی بدتر است، چون دزد از یک نفر دزدی می‌کند، اما محتکر از کل جامعه دزدی می‌کند و اموال و نیازهای مورد نیاز کل جامعه را از عرضه و تقاضای اقتصاد حذف می‌کند، به امید اینکه، کمبود عرضه، موجب افزایش تقاضا و در نتیجه باعث افزایش قیمت در آینده شود!
وی خاطر نشان کرد: به تعبیر یکی از علمای ما احتکار کار موشهاست. فرد محتکر خون مردم را می‌مکد و پولی که به دست می‌آورد پول خون مردم است و قطعاً این پول بسیار بسیار کثیف خواهد بود و قاعدتاً باید به شدت با آن برخورد شود.
رئیس انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه قم در ادامه افزود: در اسلام یکسری احکام فقهی داریم و یکسری احکام اخلاقی. درمورد احکام فقهی به هر صورت باید با فرد محتکر مقابله شود و او را مجبور می‌کنند کالایی که احتکار کرده به قیمت بازار بفروشد. البته این حکم اولیه است و شاید حکم ثانویه به گونه‌ای دیگرتبیین شود که نیازمند کار فقهی است.
محقق نیا گفت: اگر فتوای ولی فقیه یا فتوای مراجع بود قیمت دیگری هم می‌تواند تعیین شود و در عین حال می‌تواند جریمه هم داشته باشد.
این اقتصاددان افزود: اما اسلام مجموعه‌ای از گزارههای فقهی و اخلاقی است و به نظر من سهم اخلاق در مجموعه احکام و گزارههای دینی سهم بسیار بالایی است. در بحث احتکار نیز باید بیشتر بر مسایل اخلاقی تأکید کنیم.
محقق نیا گفت: در روایات ما، احتکار از دزدی بدتر دانسته می‌شود و جامعه باید به لحاظ فرهنگی به این دیدگاه برسد و اگر جامعه به این حد از بلوغ فکری رسید که احتکار را بد بشمارد، قاعدتاً با آن برخورد خواهد کرد.
وی با تأکید بر اینکه اسلام بر گزارههای اخلاقی تأکید دارد، اظهار داشت: براساس روایات، امام صادق(ع) در زمان قحطی، به خدمتکار خود فرمودند آن گندمی که در خانه داریم را در بازار بفروش!
رئیس انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه قم گفت: این مطالب را در کتابهای درسی و در مدارس خوانده ایم، اما امروز باید به آن عمل شود و با تأکید بر گزارههای اخلاقی، می‌توان حرص و طمع مردم را کنترل کرد و حتی احتکار خانگی را هم منتفی نمود.
وی افزود: به هر صورت اسلام بر پلیس درونی تأکید دارد. هر کس باید بداند خدا ناظر و شاهد تمام اعمال اوست. اگر ما این حس را در خودمان تقویت کنیم امکان مقابله با احتکار خانگی را خواهیم داشت، اما اگر بنا را صرفاً بر برخوردهای بیرونی و پلیس بیرونی بگذاریم، طبیعتاً نمی‌توانیم با احتکار خانگی مقابله کنیم، زیرا احتکار خانگی به تعداد بیست و چند میلیون خانوار ایرانی می‌تواند اتفاق بیافتد. می‌تواند هر روز و در هر روز چندبار اتفاق بیفتد و طبیعتاً امکان مقابله با آن نیست. تنها راه مقابله با بروز و ظهور چنین شرایطی استفاده از اخلاق است.
محقق نیا همچنین گفت: بزرگان ما باید امام صادق‌وار عمل کنند و اعلام کنند ما خرید خانه را کم کردیم و حتی آنچه در خانه داریم را می‌توانیم به مردمی که کمبود دارند عرضه کنیم.
وی ادامه داد: همچنین می‌توان به مردم گفت به هر حال کالاها تاریخ مصرف دارند که اینها بعد از انقضای تاریخ مصرف هم سرمایه خانوار را تباه کرده‌اند و هم سرمایه ملی کشور از بین رفته است. امروز تولید با گلوگاه‌‌های زیادی مواجه است و تأمین مواد اولیه تولید، به سختی انجام می‌شود و هر کالایی که در کشور از بین میرود، موجب می‌شود ما در دوران تحریم شرایط سخت تری را داشته باشیم.
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبائی تأکید کرد: هم بزرگان هم علما و هم کسانی که تأثیرگذاری خوبی در اخلاق جامعه و قلب‌‌های مردم دارند، باید سطح فکر جامعه و روحیه ایثار و اخلاق جامعه را بالا ببرند. الگوسازی کنیم و مردم را به سمتی هدایت کنیم که باورهای اخلاقی در جامعه نهادینه شود. به هر صورت شرایط فعلی جامعه، هم تهدید است هم فرصت! فرصت خوبی است برای اینکه گزارههای اخلاقی بهنجار و مثبت در جامعه نهادینه شود.
وی خاطر نشان کرد: به نظرم امروز نیاز به یک مرکز فرماندهی داریم برای این که این اخلاق اقتصادی را در جامعه نهادینه کنیم. از مرکز فرماندهی اخلاق اقتصادی باید به سراغ علما، شخصیت‌‌های پر نفوذ و حتی فوتبالیست‌‌ها بروند و مردم را به خرید کمتر و خرید در حد نیاز تشویق کنند و کسی که بیش از اندازه خرید می‌کند را به گونه‌ای نگاه کنند که از رفتارش خجالت بکشد.
این اقتصاددان در پایان به مهر گفت: صدا و سیما و خبرگزاریها نیز می‌توانند در این زمینه مؤثر باشند. به هر حال یک مرکز فرماندهی لازم است تا اخلاق اقتصادی خوب را در جامعه نهادینه کند و امروز بهترین فرصت است و امیدوارم این فرصت‌‌ها را از دست ندهیم.
