از حجاب واجب تا حجاب معروف؛ چرا امربه‌معروف در حوزه حجاب کم‌اثر است؟/ محمدعلی میرزایی

اختصاصی شبکه اجتهاد: به نظر می‌رسد که مفهوم معروف با واجب تفاوت دارد. گویا معروف به مفهوم عرف نزدیک است یعنی آن واجب‌ها و حرام‌هایی قابل امر و نهی کردن است و مشمول امربه‌معروف و نهی از منکر است که مردم عرفا قبول کرده باشند. قبح و حسن آن‌ها برای غالب جامعه مبرهن باشد. با این حساب هر حلال یا واجبی معروف نیستند.

سال ۷۲ در کشور نیجریه مهمان یک لبنانی بودم. مهمان‌های دیگری هم بودند از جمله خانم محترم و محجبه‌ای که در کنارش دختر جوانی ولی با موهای باز حضور داشت. خانم محجبه رو به من کرد و گفت درباره این دخترم و مساله حجاب پرسشی دارم.

به‌طور طبیعی شما هم جای من بودید اولین چیزی که به ذهنتان می‌رسید این بود که این مادر محجبه و آن دختر بد پوشش لابد از حجاب و اهمیت آن و مسائلی در این حوالی پرسش دارد.

اما او با لهجه لبنانی پرسید: «شیخنا هنا یوجد من الناس من یطالبوننا لنستر هذا الجمال. أ یعقل ذلک؟» واقعاً خشکم زد. از مادری که خودش محجبه است اما با تعجب می‌پرسد چرا زیبایی‌های خدادادی دخترم را که موهای اوست باید بپوشانم!

حال من وظیفه امربه‌معروف دارم یا وظیفه تبیین و تبلیغ؟ این امر شرعی حجاب برای این جماعت هنوز «معروف» نشده که به آن «امر» کنم. واجب الهی هست اما به معروف اجتماعی تبدیل نشده است. به‌عبارتی‌دیگر، باور عمومی نیست که پوشاندن موی سر خوب و نپوشاندنش بد و زشت است.

حالا در کشورمان باید پرسید آیا در سامانه علمی فقهی و نیز تربیت خانوادگی و عرف اجتماعی اسلامی ما آیا حجاب، معروف و ارزش و شل حجابی منکر اجتماعی قلمداد می‌شود؟ اصولاً راه تبدیل حرام به منکر و واجب به معروف را شناخته و رفته‌ایم؟

اگر از درصد غالب این بدحجاب‌ها بپرسید، در حد خودشان اهل ایمان و عشق به امامان و اهل خیرات و عبادات هم هستند، اگر عملاً نباشند نظراً و اعتقاداً هستند.

بنابراین یکی از مشکل‌های ما همین است که فکر می‌کنیم هر مطلوبیتی شرعاً، لزوماً مطلوبیتی عرفا هم هست. اگر یک مطلوب شرعی به خاطر بی‌کفایتی ادبیات دینی بنده به مطلوب عرفی و اجتماعی و یک نامطلوب شرعی به نامطلوب عرفی و اجتماعی تبدیل نشود، نوبت به امربه‌معروف و نهی از منکر نمی‌رسد.

باید به‌گونه‌ای باشد که اگر من گفتم فلانی دزدی نکن یا … اگر بگوید به تو ربط ندارد یا دلیلت چیست و کیست در پاسخ بگویم اغلب قاطع این مردم اطراف ما قبول دارند کار تو زشت است. در اینجا وقتی نهی واجب است که مردم‌باور به زشتی آن داشته باشند. فقط حرام نباشد بلکه زشت هم باشد منکر یعنی این.

حالا اگر اغلب مردم جامعه بدون احساس قبح حرامی را مرتکب شوند؛ مثلاً موهای سرشان را نپوشیدند در اینجا این عمل از وجوب نیفتاده ولی از منکر بودن افتاده است. به نظر در اینجا کار دیگری باید کرد نه امر و نهی؛ اینجا جای تبلیغ و تربیت و امثال آن است. اکنون قصد ندارم بگویم شرایط مردم تهران و ایران این است یا نیست، اصل ایده و برداشتم را به اشتراک گذاشتم.

فرق ادبیات سیاسی امام با اسلام‌گرایان هوادار اجرای شریعت در همین بود. امام محور کار خود را مبارزه با فساد در تمام سطوح فردی و اجتماعی و ملی و جهانی آن قرار داد، اما اسلامگرایان داعشی اساس را در حجاب و ریش و پوشش و قطع دست و پا و…قرار دادند. کسی از مردم ایران با امام مقابله اساسی نکرد چون همه مردم اعم از بدحجاب و باحجاب با مبارزه علیه فساد موافق و همراه بودند. در واقع برای همه فساد یک منکر بود. وابستگی سیاسی یک منکر بود. اختلاس و دزدی و بی‌بندوباری منکر بود؛ اما برای جوامع مصر و تونس و دیگر جوامع مخاطب داعش یا اخوان یا… شعارهای جزئی آنان محلی از وفاق نبود.

حال در ایران شما در مبارزه با فساد، برای مبارزه با قاچاق و مواد مخدر و اعتیاد و … هرقدر گشت و تفتیش و سختگیری کنید کسی کاری ندارد، زیرا این‌ها از حرام بودن فقهی به منکر بودن اجتماعی تبدیل شده‌اند؛ اما آیا این بی‌حجابی موجود که نزد فقها حرام است آیا عرفاً و اجتماعاً هم تبدیل به منکر شده است؟