شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
حوزه باید نظام فرهنگ و نظام اقتصادی را در همه شاخه‌ها استنباط کند و بعد از دولت‌ها مطالبه که این نظام را پیاده کند. امیدواریم کنگره «فقیه فقه نظام» بستر مناسبی فراهم کند و یک موج گسترده فکری در حوزه به پرسش‌های نظام بماهو نظام راه بیفتد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، مراسم افتتاحیه دبیرخانه نخستین کنگره «فقیه فقه نظام» به همراه نکوداشت شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر به عنوان یکی از صاحب‌نظران فقه نظام، با حضور جمعی از علما، اساتید، نخبگان و فضلای حوزه، در سالن همایش‌های مدرسه عالی دارالشفای قم برگزار شد و از شخصیت علمی شهید صدر تجلیل به عمل آمد.
در این مراسم پیام آیت‌الله حسین نوری همدانی که به مناسبت این کنگره صادر کرده بودند قرائت شد و نیز آیت‌الله شیخ محسن اراکی دبیرکل مجمع جهانی مذاهب اسلامی و از شاگردان شهید صدر و حجت‌الاسلام والمسلمین حاج ابوالقاسم دولابی قائم‌مقام دبیرکل کنگره بین‌المللی فقیه فقه نظام به تبیین موضوع فقه نظام و ضرورت آن پرداختند.
همچنین، در پایان این همایش که با حضور پرشور طلاب و اساتید سطوح عالی حوزه علمیه قم همراه بود، از سند و سایت کنگره بین‌المللی فقیه فقه نظام رونمایی شد. در ادامه گزارشی از این مراسم را می‌خوانید:
پیام آیت‌الله حسین نوری همدانی به کنگره «فقیه فقه نظام»
«حقیقت گران‌سنگ «الاسلام یعلوا و لا یعلی علیه» پیام رسالت خاتم پیامبران که در مسیر تربیت انسان‌های وارسته تحقق یافت، در حوزه‌های مقدس علمیه همواره محور تلاش‌های علمی در جهت ایجاد ساختارها و پایه‌های تمدن عظیم اسلامی بوده است.
این حوزه‌های مقدس در طول تاریخ، چهره‌های ماندگاری به جهان اسلام معرفی کرده‌اند که هریک منشأ آثار و برکات فراوانی بوده و در آسمان اسلام و تشیع درخشیده‌اند.
در میان این شخصیت‌های سترگ، در دهه‌های اخیر، نابغه دوران شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر یکی از برجسته‌ترین آن‌هاست که با نوآوری و شجاعت علمی خویش در برخی رشته‌های علمی، مکتبی ویژه بنیان نهاد.
او با بینشی ژرف، نیاز زمان خویش را دریافت و در راه اجداد طاهرینش، استوار و نستوه گام برداشت و در پایان عمر، جزای شیرین این مجاهدت را با کام جان چشید.
باید اذعان کرد، آثار و اندیشه‌های این شخصیت والامقام منبع بسیار غنی در اداره جامعه براساس فقه اسلامی است. این آثار به‌ویژه اثر ذی‌قیمت «اقتصادنا» با الهام از آیات قرآن کریم و سیره اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و در جهت نظام بخشی به اداره جامعه و تهیه نرم افزار حکومت اسلامی به خلق دیدگاه‌های نو و کارآمدی پرداخته که می‌تواند راهگشای اداره جامعه براساس منابع اسلامی باشد.
در این زمان ضرورت دارد همه محققان و پژوهشگران، کمر همت بسته و با تحقیق عالمانه در آثار ایشان و افزودن بر غنای علمی آثار این شهید، با غور در منابع اسلامی در راه پیشبرد اهداف اسلام و تحقق منویات رهبر انقلاب اسلامی بکوشند.
از جمله اندیشمندانی که در این جهت گام برداشته و دیدگاه‌های نابی ارائه کرده است، آقای شیخ محسن اراکی می‌باشد که به برگزاری کنگره بین‌المللی فقیه فقه نظام نکوداشت آیت‌الله العظمی شهید سید محمدباقر صدر اهتمام نموده است تا افکار حوزه‌های علمیه به‌ویژه آیات عظام را به اندیشه‌های این شهید والامقام جلب نموده و زمینه را برای حرکتی جدید مهیا سازد.
در اینجا لازم می‌دانم از زحمات ایشان و مجموعه مرتبط که ان‌شاء‌الله در پیشبرد اهداف عالیه اسلام می‌کوشند تشکر کنم. دوام توفیقات همگان را از درگاه خداوند تبارک و تعالی مسألت می‌نمایم».
حوزه علمیه در عرصه فقه نظامات اجتماعی وارد شود/ بی تفاوتی حوزه منجر به انزوای آن خواهد شد
در آغاز مراسم حجت‌الاسلام والمسلمین محمد حاج ابوالقاسم دولابی، رئیس پژوهشگاه فقه و نظام به بیان مقدماتی پرداخت و گفت: سوم خرداد حادثه بزرگی بود که ما توانستیم در برابر رژیمی که به صورت مستقیم از ۴۰ کشور و به صورت غیر مستقیم از سوی ۷۰ کشور حمایت می‌شد از خودمان دفاع کنیم. واقعیت آن است که محاصره دشمن در ساحات فرهنگی و اقتصادی هنوز ادامه دارد و مهمترین سنگری که باید کشور را در این عرصه‌ها کمک برساند حوزه‌های علمیه است. حوزه‌ای که به واسطه تلاش چندصد ساله فقها در عرصه فقه فردی خوش درخشیده است.
استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: امروز با توجه به هجوم همه‌جانبه دشمن، حوزه علمیه باید به وظیفه خود در عرصه فقه نظامات اجتماعی نیز عمل کند.
وی افزود: از حوزه انتظار این است که پاسخگوی نیازهای مختلف در این زمینه باشد و علاوه بر آن در این زمینه‌ها جریان‌سازی نیز کند. در عرصه‌های نظام‌های اقتصادی، سیاسی، شهرسازی، فرهنگ و هنر و رسانه اسلامی، حوزه نمی‌تواند بی‌تفاوت باشد؛ زیرا بی‌تفاوتی حوزه منجر به انزوای آن خواهد شد.
رئیس پژوهشگاه فقه و نظام با بیان به اینکه حوزه‌ای می‌تواند در متن جامعه باشد که در قسمت‌های مختلف نظام نظریه‌پردازی نماید، گفت: با همین هدف، شش ماه قبل پژوهشکده فقه نظام تأسیس شد که مؤسس این پژوهشکده آیت‌الله اراکی و دبیرکل کنگره این بین‌المللی هستند.
رئیس پژوهشگاه فقه نظام ادامه داد: تجمیع ظرفیت حوزه برای پرداختن به مسئله فقه نظام و اعطای جایزه در سطوح مختلف آموزشی، پژوهشی و ترویجی از جمله اهداف این کنگره است و برای این کار دبیرخانه‌ای نیز تاسیس شده که در این جلسه از این دبیرخانه و سایت موسسه نیز رونمایی می‌شود.
وی در پایان با اشاره به هفت محور فراخوان مقاله گفت: کنگره بین‌المللی فقیه فقه نظام سال آینده با محوریت شخصیت آیت الله شهید صدر برگزار خواهد شد.
ولایت اساس دین است/ هر فرعی از فروع دین، وابسته به ولایت است
آیت‌الله محسن اراکی مؤسس و رئیس هیئت‌امنای پژوهشگاه فقه نظام در این مراسم با قدردانی از آیت‌الله نوری همدانی و همه مراجع معظم تقلید و شهید معظم سید محمدباقر صدر، به تشریح زوایایی از فقه نظام پرداخت.
آیت‌الله اراکی برای تیمن و تبرک، روایت الهام بخشی از صحیح السند کالقطعی در فقه نظام بیان کرد: عَنْ زُرَارَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: ذِرْوَهُ الْأَمْرِ وَ سَنَامُهُ وَ مِفْتَاحُهُ وَ بَابُ الْأَنْبِیَاءِ وَ رِضَى الرَّحْمَنِ الطَّاعَهُ لِلْإِمَامِ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ إِلَى حَفِیظاً أَمَا لَوْ أَنَّ رَجُلًا قَامَ لَیْلَهُ وَ صَامَ نَهَارَهُ وَ تَصَدَّقَ بِجَمِیعِ مَالِهِ وَ حَجَّ جَمِیعَ دَهْرِهِ وَ لَمْ یَعْرِفْ وَلَایَهَ وَلِیِّ اللَّهِ فَیُوَالِیَهُ وَ یَکُونَ جَمِیعُ أَعْمَالِهِ بِدَلَالَهٍ مِنْهُ إِلَیْهِ مَا کَانَ لَهُ عَلَى اللَّهِ حَقٌّ فِی ثَوَابِهِ وَ لَا کَانَ مِنْ أَهْلِ الْإِیمَانِ ثُمَّ قَالَ أُولَئِکَ الْمُحْسِنُ مِنْهُمْ یُدْخِلُهُ اللَّهُ الْجَنَّهَ بِفَضْلِهِ وَ رَحْمَتِهِ. (بحار الأنوار (ط – بیروت) / ج۲۳ / ۲۹۴ / باب ۱۷ وجوب طاعتهم و آن‌ها المعنى بالملک العظیم و أنهم أولو الأمر و أنهم الناس المحسودون … ص: ۲۸۳).
نگاهی که در این روایت مطرح شده نگاهی بنیادین اسلامی است؛ اینکه ولایت اساس دین است و هر فرعی از فروع دین، وابسته به ولایت است. از قرآن کریم گرفته شده «تؤمنون بالکتاب کلّه» و همچنین تأکید شده: «یؤمنون بما أنزل إلیک من ربّک». هر آنجا که إنزال به کار رفته غالباً مجموع الکتاب مراد است و هر جا الکتاب مورد ملاحظه قرار گرفته، یعنی مجموعه دین خدا که اساس آن نیز ولایت است.
استاد خارج فقه شهر و شهرسازی در تبیین بهتر مسئله «ولایت» افزود: در منابع ما به دو مفهوم هجرت و أعرابی اشاره شده است. ما در فقه عمران این را بحث کرده‌ایم که شهر اسلامی چیست. ما یک شهر عرفی و یک شهر اسلامی داریم. مهاجر کسی است که به نظام ولایتی بپیوندد و اعرابی هم کسی است که به نظام ولایی نپیوندد. ملاک ایمان در قرآن پیوستن به نظام ولایی است و در روایات ما مکرر تأکید شده که اعرابی کسی است که از نظام ولایی خارج است و مهاجر کسی است که به این نظام ولایی پیوند بخورد. ما یک شهر اسلامی داریم که نخ پیوندش ولایت است. مدینه اسلامی آغاز و مبنایش بر مینای تفسیر شهر مبتنی است. شهر یعنی چه؟ اگر مجموعه‌ای از انسان‌ها در یک شهر زندگی کنند و پیوند ولایتی بین آن‌ها نباشد این شهر، شهر اسلامی نیست. بنیاد تمدن اسلامی از مفهوم شهر اسلامی بر می‌خیزد و شهر اسلامی هم از هجرت مبتنی بر پیوند ولایت گرفته شده است؛ یعنی نظام سیاسی باید مدیریت سیاسی واحد داشته باشد که در اینجا شما یک انسان واحد کلان پیدا می‌کنید.
فقه نظام می‌خواهد جامعه را با یک مدیریت فقهی یکپارچه اداره کند
استاد خارج فقه حوزه علمیه قم با تعریفی از فقه نظام ادامه داد: فقه نظام یعنی، فقه را در یک نظام مدیریتی واحد برای جامعه و در چارچوب نظام سیاسی نگاه کنید. سؤال این است که آیا فقه صلوه و زکوه و حج و … را به عنوان احکامی مجزا از هم نگاه می‌کنید یا آن را در چارچوب یک نظام مدیریتی واحد برای جامعه می‌نگرید؟
عضو مجلس خبرگان رهبری، با بیان اینکه فقه نظام می‌خواهد جامعه را با یک مدیریت فقهی یکپارچه اداره کند، خاطرنشان کرد: اگر ولایت را از فقه جدا کنید می‌شود هیچ، زیرا این ولایت است که فقه را در جامعه مدیریت و وارد می‌کند.
اراکی ادامه داد: مدیریت سیاسی واحد یعنی اراده جمع تابع دستگاه واحد مرکزی است و از این جهت فرقی بین نظام ولایی و سایر نظام‌های سکولار نیست، آن‌ها هم نظام‌های ولایتی هستند اما مبنای نظام ولایتی ما عدل و علم است. مدیریت سیاسی ما مبتنی بر یک منطق است. اگر می‌گوییم تبعیت جمع، پشت سر این تبعیت یک منطق است. فقه ما برای علت این تبعیت یک جواب برهانی دارد: ما آفریده خدا هستیم و با «کن» او به وجود آمده‌ایم، لذا باید تابع فرمان او باشیم از همین جا لزوم تبعیت از فرامین الهی و پس از آن اطاعت از رسول و اولی الامر پیش می‌آید.
وی با تعریف نظام و مدیریت سیاسی واحد به این معنا که اراده افراد و انتخاب‌های رفتاری در جامعه تابع اراده سیاسی باشد، به روایتی در این باره اشاره کرد: از امام صادق علیه‌السلام داریم که «تسکتون اذا سکتنا و تنطقون اذا نطقنا» و همچنین در زیارات داریم که «وَ قَلْبِی لِقَلْبِکُمْ سِلْمٌ وَ أَمْرِی لِأَمْرِکُمْ مُتَّبِعٌ» (تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)؛ ج۶؛ ص۱۱۴، دار الکتب الإسلامیه – تهران، چاپ: چهارم، ۱۴۰۷ ق.) پس در هر نظام سیاسی همین اصل حاکم است.
دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی گفت: هر نظامی مبتنی بر ولایت است، اما آمریکا ولایت را در دست انسان‌های فاسق و فاجر می‌سپارد درحالی‌که ما می‌گوییم حاکم جامعه باید فقیه عالم و عادل باشد.
نظام بانکی امروز ما، فاسدترین نظام بانکی دنیاست!
استاد حوزه علمیه قم با اشاره به قواعد و قوانین اقتصادی اسلام بیان کرد: نظام اقتصادی یعنی بیع و شرکت و مضاربه در قالب نظام واحدی که بخش اقتصاد جامعه را مدیریت کند قرار بگیرد. حال عقود اسلامی که می‌خواهد در قالب نظام بانکی کشور جا بگیرد چه موقعیتی پیدا می‌کند؟ عقود نظام بانکی ما پراکنده است و واحد نیست به همین دلیل است که نظام بانکی سالم نیست و امروز این نظام بانکی از فاسدترین نظام بانکی دنیاست. چرا ما به این گرفتاری دچار شدیم؟ وقتی می‌خواهیم نظم بانکی را به عنوان سیستمی که می‌خواهد جامعه را در این بخش مدیریت کند سؤالاتش تنظیم و از فقه استخراج شود.
اراکی با بیان اینکه نظام یک رفتار اجتماعی کلان است نه فردی و پرسش‌های مخصوص خودش را دارد؛ اظهار کرد: پاسخ دادن به این پرسش‌ها مترتب بر فقاهت در فقه جزئی و به قول شهید صدر تجزیئی است.
ما چیزی به نام فقه نظام داریم که از مبنای ولایت برخواسته و معنایش آن است که باید نظام مدیریتی داشته باشیم که جامعه را تبدیل به یک نفس واحده جمعی کند.
استاد خارج فقه‌الاقتصاد ادامه داد: این نفس واحده جمعی که می‌خواهد کار اقتصادی کند، طبعاً وسایلش با بیع فردی متفاوت است. جامعه‌ای می‌خواهد تولید و توزیع ثروت کند، طبعاً غیر از باب مضاربه و مشارکت است. وقتی ما جامعه را به عنوان ماهیت به هم پیوسته‌ای دیدیم که زیر چتر ولایت کار می‌کند و تابع آن است، اینجا یک انسان کلان (جامعه) به وجود می‌آید.
شهید صدر آغازگر نظری فقه نظام و امام خمینی بنیان‌گذار در اجرا است
وی در پاسخ به این پرسش که مسائل فقه اجتماعی در منابع کم است، گفت: نگذاشتند ائمه علیهم‌السلام مدیریت جامعه را به دست بگیرند الا در دوران پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) که فقه مربوط به این دوران نیز باید استخراج شود.
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، شهید محمدباقر صدر را آغازگر فقه نظام در عرصه نظری و امام خمینی (ره) را بینان‌گذار آن در عرصه اجرا دانست و گفت: با آنکه رابطه زیادی بین امام و شهید صدر نبود، اما ایشان بسیار به امام علاقه‌مند بود و برخی شاگردان خود مانند آیت‌الله سید محمود شاهرودی و آیت‌الله سید محمد صدر را امر به شرکت در درس امام (ره) شرکت داشتند.
پرچم مرجعیت امام (ره) را برافراشته کنیم
دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در ادامه بیان کرد: شهید صدر قبل از پیروزی انقلاب نامه‌ای به شاگردان خود در قم نوشتند که ظاهراً آن جمله «ذوبوا فی الخمینی» هم در آن نامه است و امر کردند که نباید مرجعیت من را ترویج کنید و تکلیف است که پرچم مرجعیت امام را بالا نگه داریم.
وی با ذکر خاطره‌ای از حضرت امام خمینی (ره) بیان کرد: وقتی در سال ۶۵ و۶۶ در دزفول امام جمعه بودم پیرمردی نزد من آمد و گفت: من از دوران آیت‌الله بروجردی از امام تقلید می‌کردم. یک بار خدمت ایشان هزار تومان وجوهات به همراه یک عبای تابستانی دزفولی هدیه بردم. امام فرمودند: این هزار تومان را به دفتر آیت‌الله بروجردی ببر؛ امروز پرچم دست آیت‌الله بروجردی است و باید او را تقویت کرد و او مدیریت این جمع را به عهده دارد.
آیت‌الله اراکی در پایان سخنان خود افزود: امیدواریم کنگره «فقیه فقه نظام» بستر مناسبی فراهم کند و یک موج گسترده فکری در حوزه به پرسش‌های نظام بماهو نظام راه بیفتد.
استاد مطرح حوزه علمیه قم همچنین تصریح کرد: حوزه باید نظام فرهنگ و نظام اقتصادی را در همه شاخه‌ها استنباط کند و بعد از دولت‌ها مطالبه که این نظام را پیاده کند.
یادآوری می‌شود، رونمایی از سند و سایت دبیرخانه نخستین کنگره بین‌المللی فقیه فقه نظام از دیگر بخش‌های این مراسم بوده است.
