شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم معتقد است: بدون توجه به عنصر زمان و مکان نمی‌توان در هیچ مساله‌‌ای اظهار نظر کرد اما در عین حال، این بدان معنا نیست که احکام شریعت به لحاظ گذر زمان، تبدّل پیدا کند بلکه احکام شریعت در طول زمان ثابت هستند.
به گزارش شبکه اجتهاد، استاد محمد قائنی استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم اظهار داشت: به طور معمول از درس‌های خارج انتظار می‌رود که مشکلات روز جامعه را حل کنند اما عملا اینگونه اتفاق نیفتاده و درس‌های موجود ناظر به مسائل سنتی و درس‌هایی است که قبلا در کتاب‌ها تدوین شده است.
او افزود: یکی از دلایل این است که مسائل مستحدثه علاوه بر خبرویت و توانایی متناسب خود، زمان زیادی را می‌طلبد و سه برابر زمان مصروف در بحث‌های سنتی را باید شخص درنظر بگیرد و لذا اساتید در درس‌ها به همان مسائل سنتی می‌پردازند و به علت وقت و زحمت زیادی که می‌برد، ورود در این حوزه پیدا نمی‌کنند.
استاد دروس خارج حوزه علمیه قم با بیان اینکه پرداختن صرف به موضوع شناسی برای حل این مسائل کافی نیست، گفت: افرادی که بناست در این حوزه حضور پیدا کنند اگر وارد شوند، این بخش را مورد توجه قرار می‌دهند اما به دلیل زحمت و وقت زیادی که صرف می‌کند معمولا کمتر کسی به آنها وارد می‌شوند.
او درباره وضعیت حوزه علمیه از حیث تربیت مجتهدان توانمند و آگاه به زمان بیان داشت: در این زمینه نمی‌توان حکم صفر یا صد داد ولی اینگونه نیست که حوزه از مجتهدین توانمند و آگاه خالی باشد، کم و بیش افرادی هستند که توانایی و اهلیت ورود به این مسائل را دارند اما به دلیل صعوبت و مقدمات خاصی که می‌طلبد، محدودتر است.
قائنی بیان کرد: اینکه برخی بزرگان عنوان کرده‌اند باید ۵۰ سال بگذرد تا یک مجتهد از حوزه‌های علمیه بیرون بیاید، ناظر به مجتهدین موسس و مبدع مانند شیخ انصاری و شیخ طوسی است والا تربیت مجتهدین در شعاع شکل گرفته برای مسائل و مبانی پذیرفته شده، محدودیتی ندارند.
او خاطرنشان کرد: الان وجود مجتهدین به خاطر موانعی که برای تمحض و تمرکز در مسائل پیداشده شاید کمتر شده باشد ولی اینگونه نیست که مجتهدی در حوزه تربیت نشده باشد و ما منتظر گذشت ۵۰ سال باشیم تا یک مجتهد را ببینیم.
استاد حوزه علمیه قم درباره عنصر زمان و مکان در اجتهاد گفت: این عنصر به یک معنا از قدیم مطرح بوده و بدون توجه به آن در هیچ مساله‌‌ای نمی‌توان اظهار نظر کرد. به تعبیری ممکن است حکمی را به عنوان حکم اولیه برای موضوعی درنظر بگیریم اما در یک شرایط زمانی یا مکانی خاص، حکم اولیه قابل اجرا نباشد؛ اما در عین حال، این بدان معنا نیست که احکام شریعت به لحاظ گذر زمان، تبدّل پیدا کند بلکه احکام شریعت در طول زمان ثابت هستند.
او توضیح داد: مقصود از تاثیر عنصر زمان و مکان در اجتهاد این است که در برخی موارد، شرایط و ملابسات ممکن است در موضوع حکم تاثیرگذاری داشته باشد که براساس آن تبدل موضوع، حکم موضوع متفاوت می‌شود اما این نباید سبب شود که افراد گمان کنند حکم شریعت به خاطر گذر زمان تغییر می‌کند.
قائنی با ذکر این نکته که حوزه‌های علمیه امروزی به عنصر زمان و مکان توجه دارند، نمونه‌هایی را بیان کرد و گفت: در عصر میرزای شیرازی، حکم اولیه، عدم ممنوعیت استعمال توتون و تنباکو بود اما به دلیل شرایط خاص زمانی و مکانی ایران، حکم اولیه تبدل پیدا کرد و حکم به حرمت استعمال آن داده شد. نمونه دیگر، بحث حرمت تولید سلاح‌های خاص است که ممکن است گفته شود برحسب حکم اولیه، یک حکمی دارد اما در شرایط فعلی که ممکن است سوء استفاده‌هایی از این قضیه شود، حکم آن متفاوت شود. یا مثلا مواد مخدر از قبیل تریاک شاید در دو نسل گذشته به عنوان پدیده خطرناکی محسوب نمیشده و از لحاظ قانونی هم برخورد شدیدی با آن نمی‌توان کرد اما به دلیل شیوع آن و امکان فساد در نسل جوان، حکم اولیه که برای آن است، تغییر کرده و حکم متفاوتی صادر شود. یا در مورد واکسن، برحسب حکم اولیه، حکم خاصی داشته باشد اما به دلیل شرایط عمومی و احتمال ورود ضرر و مفسده، حاکم اسلامی، حکم به لزوم و وجوب می‌کند؛ یعنی این قبیل موارد و حکم اشیاء به لحاظ عنوان اولیه و تفاوت آن با عناوین ثانویه مخصوصا احکامی که به صورت حکومتی شکل می‌گیرد، نه کم است و نه ابهامی دارد.
او گفت: یکی از دغدغه‌های بزرگان حوزه و بویژه مراجع معظم تقلید، توجه به آینده و نیازهای آن است که استعدادهای مناسب برای پاسخگویی به نیازهای روز را تربیت کنند و این منحصر به زمان حال نیست، بلکه در گذشته هم وجود داشته است. مراکز و موسسات تخصصی که در حوزه راه اندازی شدند با همین هدف است که استعدادهای حوزه برای پاسخگویی به این نیازها تربیت شوند.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم درباره مشکلات سرراه دروس خارج بیان داشت: مشکلات مالی و اقتصادی همواره وجود دارد اما اینها مانع از تغییر خط حوزه فقاهت و اجتهاد نمی‌شود البته همانگونه که کسانی مشکلات را تحمل کرده و از مسیر بیرون نمی‌روند، کسانی هم از مستعدین و نخبگان حوزه هستند که به دلیل حقوق بیشتر و زندگی آسانتر جذب نهادها و مراکز خارج از حوزه می‌شوند.
او درباره وضعیت کتاب‌های درسی حوزه هم گفت: معتقد به عدم امکان تغییر و تبدیل کتاب‌ها نیستم بلکه معتقدم برای این کتاب‌ها بدیلی وجود ندارد چون مولفان کتاب‌ها از نظر قابلیت و استعداد و فعلیت در مرحله‌‌ای بودند که قابل مقایسه با دوران کنونی نیستند لذا تا کتابی کارشناسی نشده باشد و مراحل آزمایش را نگذرانده باشد، نباید جایگزین کتاب درسی قبلی شود.
منبع: شفقنا
