بررسی تحلیلی فهرست پانصد مسلمان تأثیرگذار جهان در سال ۲۰۲۵ میلادی

فهرست پانصد مسلمان تأثیرگذار جهان، همه ساله در دسامبر منتشر و به معرفی نخبگان جهان اسلام بر طبق شاخصه‌های مرکز سلطنتی تحقیقات راهبردی اسلام: The Royal Islamic Strategic Studies Centre و مؤسسه آل البیت الملکیه للفکر الاسلامی: The Royal Aal al-Bayt Institute for Islamic Thought :RABIIT در اَمان پایتخت اُردن با مشارکت «دانشگاه جورج تاون» ایالت واشنگتن دی. سی آمریکا می‌پردازد. این لیست با معرفی مؤثرترین افراد جهان اسلام سال گذشته میلادی در سه دسته معرفی «مرد و زن تاثیرگذار سال»، «پنجاه مسلمان موثر برتر» و «چهارصد و پنجاه مسلمان متنفّذ» جهان اسلام تنظیم می‌شود.

به گزارش شبکه اجتهاد، بنابر اساسنامه و شیوه نامه این مرکز که امسال نیز با ده دلار افزایش به قیمت ۴۸ دلار و ۵۴ سنت (سه ملیون و هشتصدهزار تومان) منتشر شد؛ هدف از انتشار آن را معرفی و رتبه بندی فعّالان مسلمان جهان معاصر و کشف نخبگان جهان اسلام اعلام و هر مسلمانی که بیشترین تأثیر را بر کشور خود، جهان اسلام و عالم بشریت بگذارد در این لیست دارای جایگاه بالاتری خواهد بود.

دکتر «آفتاب احمد» مدیر مسئول و «عبدالله شیلفر» سردبیر این رنکینگ اُردنی [که از شانزده سال گذشته کار خود را آغاز کرد (۲۰۰۹)] می‌کوشند تا افراد تاثیرگذار جهان اسلام را در سیزده طیف علمی، سیاسی، مدیران مراکز مذهبی، رهبران معنوی و خطبا، خیرینِ بشردوست، کنشگران اجتماعی، کارآفرینان، پیشتازان علم و تکنولوژی، هنرمندان و فرهنگ بانان، قاریان قرآن، فعالان مجازی، ستاره‌های ورزشی، افراطیون را رتبه بندی کنند. در بخش پایانی این لیست، مدال آوران المپیادهای علمی- ورزشی و تازه درگذشتگان معرفی شده اند. امسال هفت پرونده ویژه «تغییرات ادراکات مسلمانان برای بهبود زندگی»، «ماهیت دانشگاه اسلامی در هزاره جدید»، «رنسانس و انقلاب بنگلادش»، «غزه؛ گورستان ارزش‌های لیبرال»، «حواشی افتتاحیه المپیک پاریس» و «جشنواره ادبیات برادفورد B.L.F» و «فرهنگ مداخله اجتماعی» و «آمار به روز شده جمعیت مسلمانان» در خاتمه این فهرست آمده است. جابه جایی سالیانه این چهره‌ها برحسب رخدادهای سالیانه انجام و از اصلی ترین عوامل تغییرات این لیست هستند و البته از جهات متعددی نیز قابل مناقشه هستند. سوگیری‌های خاص درباره تعیین معیارها، سبب انتقادهایی به این لیست شده است. در لیست امسال درصد مسلمانان پایبند به اسلام سنتی نود درصد [با لحاظ بیست و پنج درصد صوفی سنتی]، مدرنیست‌های روشنفکر یک درصد و بنیادگرایان شامل هشت درصد سَلفی و یک درصد اِخوانی اعلام شد که قابل مناقشه است. با توجه به غیررایگان بودن عضویت در اخوان المسلمین و پرداخت حق عضویت بین دو تا پنج درصد از درآمد سالیانه برای اسلامگرایان، انتشار نظرسنجی‌های جدید زاگبی و پنهان کردن مذهب از آمارهای جمعیتی، تعارضاتی بین این آمار و سایر داده های معتبر وجود دارد.

مهمترین رویداد فرهنگی سال درخشش کتابی درباره حضرت فاطمه زهرا (س) «Our Lady Fatima al-Zahra» از «یحیی رودوس» فارغ التحصیل دارالمصطفی یمن وابسته به عمربن الحفیظ و استاد دانشگاه کمبریج است که در جشنواره ادبیات برادفورد لندن حائز رتبه ممتاز شد. کتابی خوش خوان حتی برای کودکان برای آشنایی با سیره «ملکه اسلام» در غرب که هیچ پژواکی از آن در رسانه های شیعه و ایرانی مشاهده نشد.

 الف: مرد و زن برتر سال:

مرد سال: غسان ابوستّه؛ طبابت در شرایط بغرنج جنگ غزه

زن سال: رانیا العبد الله؛ ملکه اردن هاشمی

ب: بیست مسلمان موثر برتر روی جلدکتاب: 

نفر اول: ملک عبدالله دوم؛ پادشاه اردن

نفردوم: عمربن الحفیظ؛ صوفی و بنیانگذار دارالمصطفی للدراسات الاسلامیه یمن

نفر سوم: تمیم بن حمد آل ثانی؛ امیرقطر

نفر چهارم: آیت‌الله العظمی سیدعلی خامنه ای؛ رهبر ایران و مرجع دینی شیعیان

نفر پنجم: سلمان بن عبد العزیز آل سعود؛ پادشاه عربستان

نفر ششم: محمدتقی عثمانی؛ مفتی اعظم پاکستان و نائب رئیس دارالعلوم کراچی

نفر هفتم: محمد بن زاید آل نهیان؛ رئیس امارات متحده عربی

نفر هشتم: رجب طیب اردوغان؛ رئیس جمهور ترکیه و بنیان گذار حزب عدالت و توسعه

نفر نهم: آیت‌الله العظمی سید علی سیستانی؛ مرجع تقلید شیعیان

نفر دهم: محمد ششم؛ پادشاه مراکش

نفر یازدهم: شیخ سلمان العوده؛ اپوزیسیون عربستان، از سردمداران سلفیه سروری و نهضت بیداری [الصحوه] در سرزمین وحی

نفر دوازدهم: محمد بن سلمان آل سعود؛ ولیعهدعربستان

نفر سیزدهم: دکتر احمد الطیب؛ شیخ چهل و چهارم جامعه الازهر

نفر چهاردهم: مولوی محمود مدنی؛ رهبر جمعیت علمای هند

نفر پانزدهم: انور ابراهیم؛ نخست وزیر مالزی

نفر شانزدهم: شیخ محمد سعد ابو بکر؛ رهبر معنوی مسلمانان نیجریه و رهبر فرقه صوفیان قادریه

نفر هفدهم: عبدالله بن بَیّه؛ مفتی و رئیس مجلس الإمارات للإفتاء الشرعی

نفر هجدهم: پرابوو سوبیانتو؛ رئیس جمهور اندونزی

نفر نوزدهم: یحیی خلیل ثقوف؛ رئیس نهضت العلماء اندونزی

نفر بیستم: عبدالفتاح السیسی؛ رئیس جمهور مصر

ج: نفرات داخل کتاب:

بیست و یکم: علی جمعه؛ مفتی اعظم سابق مصر و عضو هیئه کبار علماء الأزهر

بیست و دوم: الحبیب علی زین العابدین الجفری؛ خطیب و صدای فرامرزی امارات و بنیان گذار «موسسه الطابه» برای احیای ارزش های تمدن اسلامی

بیست و سوم: ابراهیم کالین؛ دستیار ویژه سید حسین نصر و رئیس سازمان اطلاعات و امنیت ملی [میت]

بیست و چهارم: حمزه یوسف هانسون؛ بنیان گذار نخستین دانشکده اسلامی «الزیتونه» در شهر برکلی ایالت کالیفرنیا، تاثیرگذارترین مروج اسلام سنتیِ آکادمیک در غرب

بیست و پنجم: شیخ احمد تیجانی علی سیسه؛ رهبر معنوی فرقه صوفی تیجانیه

بیست و ششم: اسامه السید الازهری؛ وزیر اوقاف مصر

بیست و هفتم: شیخ عبدالملک الحوثی؛ رهبر جنبش جحوثی های یمن

بیست و هشتم: مصطفی حُسنی؛ مبلغین رسانه ای مصری

بیست و نهم: عبدالعزیز بن عبدالله آل شیخ؛ مفتی اعظم عربستان

سی ام: الهام علی اف؛ رئیس جمهور آذربایجان

سی و یکم: محمد لطفی بن یحیی؛ رئیس شورای علمای اندونزی و رئیس الروسای طریقه‌های صوفیانه اندونزی

سی و دوم: طارق جمیل؛ مبلغ جماعت تبلیغ در پاکستان

سی و سوم: محمد ابوالهدی الیعقوبی؛ مفتی و صوفی سوری

سی و چهارم: پرفسور سید حسین نصر؛ فیلسوف و رهبر معنوی سنت گرایان

سی و پنجم: سامیا سولهو حسن؛ رئیس جمهور تانزانیا

سی و ششم: کریم شاه الحسینی؛ چهل و نهمین رهبر شیعه اسماعیلی نزاری

سی و هفتم: عثمان طه؛ خوشنویس قرآن از سوریه

سی و هشتم: راشد الغنوشی؛ بنیان گذار حرکه النهضه تونس و پدر اسلام سیاسی تونس

سی و نهم: محمد صلاح؛ فوتبالیست مصری

چهلم: مقتدی صدر؛ رهبر جریان صدر عراق

چهل و یکم: مولوی نذر الرحمان؛ امیر جماعت التبلیغ هند

چهل و دوم: عبدالحکیم مراد (Timothy Winter)؛ پژوهشگر بریتانیایی و نویسنده کتاب «پرتویی از روضه الشهداء» ملاحسین واعظ کاشفی

چهل و سوم: ابراهیم صالح الحسینی؛ بنیانگذار و رئیس منظمه النهضه الإسلامیه نیجریه

چهل و چهارم: ملا هبت الله آخندزاده؛ رهبر طالبان

چهل و پنجم: محمد الیاس قادری؛ بنیانگذار مرکز بین المللی تبلیغی «الدعوه الإسلامیه» کراچی

چهل و ششم: سید محمد نقیب عطاس؛ متفکر مالزیایی و بنیان‌گذار مؤسسه بین‌المللی مؤسسه بین‌المللی تمدن و تفکر اسلامی «ایستاک: ISTAC»

چهل و هفتم: عمرو خالد؛ پیشکسوت مبلغان مدرن و مصری الاصل

چهل و هشتم: مصطفى أبوصوی؛ فلسطینی استاد مدعو دانشگاه های بوستون و فلوریدای آمریکا و رئیس کرسی غزالی پژوهی در دانشگاه «جامعه قدس» در منطقه ابودیس واقع در بیت المقدس شرقی

چهل و نهم: شهید ابراهیم السنوار؛ رئیس سابق دفتر سیاسی حماس

پنجاهم: محمدیونس؛ نخست وزیر دولت انتقالی بنگلادش، برنده جایزه نوبل و مبتکر طرح های مالی خرد و وام های کوچک کارآفرینی

پنجاه و یکم: حضرت آیت‌الله العظمی شیخ عبدالله جوادی آملی؛ فیلسوف، مفسر و مرجع تقلید شیعیان

پنجاه و دوم: آیت‌الله شیخ محمد اسحاق فیاض مرجع تقلید شیعیان افغانستان.

 بررسی تحلیلی: 

سر لیست پنج نفر نخست برتر امسال را چهره‌های سیاسی و رهبران کشورهای اسلامی پر کرده‌اند. برای نخستین بار «ملک عبدالله» پادشاه اردن نفر اول، امیر قطر نفر دوم و «ملک سلمان» نفر پنجم این رنکینگ را اشغال کرده‌اند. رهبر فرزانه انقلاب نیز به عنوان چهره‌ای سیاسی – مذهبی در طلیعه این لیست جای دارد (نفر چهارم). مهمترین تفاوت ایشان با سایر سیاسیون در این لیست به غلبه صبغه مذهبی معظم‌له اشاره دارد که قابل مقایسه با سایر صدرنشینان این رنکینگ نیست. این لیست با تمرکز بر نماز میت معظم‌له بر اسماعیل هنیه، ترویج نزدیکی شیعه و اهل سنت در فتوای تحریم افترا بر نمادهای اهل سنت و استقبال احمدالطیب از آن فتوا، صراحت در موضع‌گیری نسبت به جنایات اسرائیل و شجاعت در حمله مستقیم به اسرائیل آنها را پررنگ کرده است.

در بین کشورهای مسلمان تنها عربستان است که دو نفر رجل سیاسی (پادشاه و ولی عهد) را در این لیست جای داده است.جالب اینکه مخالف سرسخت و سِمج آل سعود (سلمان العوده) نیز در نفرات برتر و البته قبل از بن سلمان جای دارد (نفر یازدهم).

در لیست امسال پادشاه «ملک عبدالله دوم» نفر نخست لیست پنجاه نفر تاثیرگذار و ملکه «رانیا العبد الله» زن برتر جهان اسلام از اردن هاشمی معرفی شده اند.

از چهره‌هایی دینی که طی پنج سال اخیر رشد چشمگیری داشته «عمر بن الحفیظ» است که علی رغم اعلام ضریب نفوذ بالای او در یادداشت‌های سال گذشته، تاکنون رساله دانشجویی و پژوهشی آکادمیک به معرفی او و آرای تصوف گرایانه او نپرداخته که امیدواریم تصوف پژوهان به این مهم توجه کنند. نکته اینکه، اوج گیری عمربن الحفیظ در این لیست پیام هایی روشن دارد که خوش بینانه ترین تحلیل، اوج گیری تصوف در بین فراز و فرودهای اسلامگرایان در جهان اسلام را نشان می‌دهد و بدبینانه ترین ارزیابی، افزایش آسیب‌های تصوف غزالی طور است. بنا به گفته شفیعی کدکنی تصوف غزالی بمثابه تخدیری خطرناک، سرنوشت جهان اسلام را تیره و تاریک خواهد کرد و باعث رواج خَمود و دوری از مباحث سیاسی و اجتماعی مسلمانان خواهد شد.

«عمر بن الحفیظ» یمنی با برگزاری تورهای معنوی (بیشترین آمار یکی از تورهای الحفیظ هفتصدهزار نفر ثبت شده است) در مجمع الجزایر مالایی (اندونزی و مالزی و…) که با چراغ سبز محمد لطفی بن یحیی رئیس الروسای طریقت های اندونزی (نفر سی و یکم) سعی در ترویج آرای صوفیانه طریقت «آل باعلوی» در پرجمعیت ترین کشور مسلمان دارد. با علوی ها، سلسله ای صوفی از بنی هاشم و نسل امام حسین (علیه السلام) هستند و نقش پررنگ تاریخی در اسلام آوردن حَضْرَمَوت یمن و شرق آسیا دارند. از این رو ضمن تأکید به توجه به آرا و ضریب نفوذ «عمربن الحفیظ» در رساله های دانشجویی می توان بررسید که آیا سرمایه گذاری و اقبال به الحفیظ در راستای مقابله با اسلام سیاسی و نهضت بیداری سید جمال است یا صرفا یک جنبش صوفیانه با قدمت تاریخی است؟ همچنین می توان غلبه و میزان اخلاق عرفانی،فتوت، تصوف نظری یا عملی را در خطابه های عرفانی یا آثار پرفروش او بررسی کرد. آثاری مثل«إسعاف طالبی رضا الخلاق ببیان مکارم الأخلاق»، «توجیه النبیه لمرضاه باریه»، «مملکه القلب والأعضاء»، «الضیاء اللامع بذکر مولد النبی الشافع» و«التوجیهات النبویه فی الخطب الجمعیه» تا حدودی با مباحث عرفان نظری و اخلاق عرفانی شیعه قرابت دارد. حوزه علمیه قم و معاونت بین الملل آن بجاست در کنار برقراری رابطه فقهی، کلامی و تراثی با الازهر سنتی، برقراری رابطه نهادهای عرفان پژوهی خود مثل مجمع عالی حکمت با «دارالمصطفی للدراسات الاسلامیه» یمن را در دستور کار خود قرار دهد.

از پدیده های لیست امسال «شیخ محمد ابوالهدی الیعقوبی» امام جماعت بانفوذ مهمترین مسجد شام یعنی الْجَامِع الْأُمَوِی است. وی از سلسله ادارسه حسنی مغرب است. الیعقوبی از مخالفین سنتی با گرایش صوفیانه بشار اسد و داعش بود که نهایتا این مخالفت باعث تبعید وی به مراکش -یعنی سرزمین آبا و اجدادی اش- شد. (درست مخالف موضع گیری رمضان البوطی سنتی در حمایت از بشار). تک جمله «داعشی ها ملت ندارند و ملیت آنها توحش و تنفر است»، نقل زبان رسانه ها و مردم سوریه شد. وی که صاحب نظر و مرجعیت متنفذ سنتی در بخشی از جهان اسلام را دارد، با نوشتن ردیه ای بر داعش با عنوان «انقاذ الامه: فتوی مفصله فی اثبات ان داعش خوارج و ان قتالهم واجب:Refuting ISIS» که تا امروز به هشت زبان زنده جهان ترجمه شده است و بسیار پرفروش است. البته تاکنون ترجمه فارسی از این کتاب انجام نشده است. اعتراضات او به جهادی ها و بشار اسد و استمداد از پیروان سنتی خودش برای مقابله با آنها نهایتا باعث اخراج او به مراکش شد. نکته اینکه بازگشت یا عدم بازگشت او از تبعید به سوریه ی پسااسد روشن کننده خیلی از ابهامات دگردیسی الجولانی از القاعده به هیات تحریرالشام خواهد بود.

در فهرست امسال تاثیرگذاران شیعه ارتقا وضعیت یافته‌اند. آیت‌الله العظمی سیستانی نفر نهم، عبدالملک الحوثی نفر بیست و هفتم، دکتر سید حسین نصر نفر سی و چهارم، کریم شاه الحسینی نفر سی و ششم، مقتدی صدر نفر چهلم اعلام شدند. حضرات آیات جوادی آملی و محمد اسحاق فیاض بسان سال‌های گذشته در این لیست جای خود را تثبیت کرده اند. امسال حضرات آیات عظام شیخ جعفر سبحانی، ناصر مکارم شیرازی و بشیر نجفی برای نخستین مرتبه وارد این لیست شدند. استاد علی اکبر رشاد و استاد سید مصطفی محقق داماد نیز برای سومین بار در این لیست جای گرفتند. نام استاد رشاد در ۲۰۱۶ و ۲۰۲۳ در این لیست وجود داشت. از ایرانیان داخل وخارج از کشور انوشه انصاری فضانورد، امین شکراللهی ریاضی دان، ترانه علیدوستی سلبریتی، اصغرفرهادی و مجید مجیدی کارگردان، شهرام ناظری خواننده و شیرین عبادی فمنیست در لیست امسال قرار گرفتند.

ورود «ابراهیم کالین» دستیار سیدحسین نصر رئیس اطلاعات ترکیه با رتبه ۲۳ در کنار استادش نصر با رتبه ۳۴ از اسلام سنتگرا در لیست امسال به چشم می‌خورد و تغییر محسوسی در بیست نفر امسال وجود نداشت؛ جز جابجایی عددها و نه افراد.

مرد و زن برترجهان اسلام در سال جاری متاثر از جنگ هفتم اکتبر و اختلاف نظر حماس با فتح بود. اردن از نظر جریانی که در اردوگاه «فتح» است کوشیده تا روی دیگر سکه مبارزه با اسرائیل را پررنگ کند. در حالی که نام شهید سید حسن نصرالله، اسماعیل هنیه در لیست درگذشتگان درج شده (نه مردان برتر جهان اسلام) تنها نام شهید یحیی السنوار در قعر لیست یعنی نفر چهل و نهم آمده است. در عوض مرد و زن برتر سال از جبهه فتح جهت نمایش دادن روی دیگر مبارزه با اشغالگران قدس است.

در فهرست امسال «غسان أبوسته» مشهور به پزشک جنگ و مدافع حقوق فلسطینیان و با عنوان اختصاصی و بی نظیر «طبابت در شرایط بغرنج جنگ هفتم اکتبر» و حضور در بیمارستان الشفاء و المعمدانی به عنوان مرد برتر جهان اسلام معرفی شد. این رئیس دانشگاه پزشکی گلاسکو اسکاتلند با پنجاه و پنج سال سن با انجام جراحی های پرخطر در شرایط ریسک آلود، عنوان پزشک بحران ها را یدک کشید و جان بی گناهان بسیاری را در غزه زیر بمباران بی امان ارتش اسرائیل نجات داد. او در بحبوحه جنگ با حضور در بیمارستان های الاهلی و الشفا از معدود پزشکانی است که به یاری هموطنان خود شتافت.خاطرات شفاهی او از تخلیه بیمارستان «الشفاء» اوج ددمنشی رژیم اسرائیل را نشان و مصاحبه های او به عنوان سند جنگی بی سابقه صهیونیست‌ها (حتی از جنایات نازیسم و هیتلر) آماده ارائه به مجامع بین المللی اعلام شد.

امسال بانو رانیا العبدالله، همسر ملک عبدالله دوم پادشاه اردن، بانوی برتر جهان اسلام شد. این زن ۵۴ ساله کویتی الاصل امسال به دلیل حمایت های بین المللی رسانه ای از غیرنظامیان حمله هفتم اکتبر و در چارچوب سیاست های سازمان فتح به عنوان بانوی سال انتخاب شد. مهمترین برگ کارنامه درخشان وی همکاری با کمدین مصری «باسم یوسف» جهت پخش مدیا در تیک توک جهت تغییر نگاه جهانیان به مسائل غزه و فلسطین عنوان شده است. برگ مهمی از دفتر خدماتی او، کارزار فرهنگی اش با جنگ رسانه ای اسرائیل مبنی بر موجه سازی اشغال غزه و تداوم تجاوز اعلام شده است. به عنوان نمونه پروپاگاندای دروغین رسانه های اسرائیل و ادعای کشتار ۴۰ کودک توسط حماس توسط او خنثی و مصاحبه های پربازدید او با CNN، BBC، الجزیره و نیویورک تایمز بصورت ماهرانه ای، مرجع ضمیر کودک کشی به خود ارتش اسرائیل بازگرداند.

نام ابومحمد الجولانی (احمدالشرع)، ابومحمد مقدسی (عاصم بن طاهر البرقاوی) رهبر معنوی القاعده و دیریه احمد به عنوان افراطیون جهان اسلام در کشورهای سوریه، اردن و سومالی در انتهای این رنکینگ ثبت شده است.

النهایه: پیشنهاد می‌شود شورای عالی انقلاب فرهنگی، مجمع تقریب مذاهب اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه، مرکز بین‌الملل حوزه‌های علمیه، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، جامعه الزهرا (سلام الله علیها)، دانشگاه ادیان و مذاهب، دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی و… در کنار «جایزه جهانی المصطفی» با تهیه لیستی مشابه، زمینه همکاری و آشنایی نخبگان جهان اسلام را در قالب فهرست ۲۰۰ مسلمان برتر جهان اسلام فراهم کنند. امیدواریم به زودی شاهد انتشار نخستین پیش نویس ایرانی از فهرست مسلمانان تأثیرگذار جهان باشیم.

نویسنده: حجت‌الاسلام والمسلمین سید علی بطحائی، عضو هیات علمی دانشکده مطالعات ملل اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب قم- مسلمنا