بررسی جایزه بین‌المللی مَلک فِیصل ۲۰۲۲ میلادی در عربستان سعودی

شبکه اجتهاد: بالاخره بعد از دو سال وقفه در برگزاری حضوری جایزه بین‌المللی ملک فیصل، چهارشنبه گذشته ششم ژانویه مراسم تجلیل از برگزیدگان۲۰۲۲ میلادی درتالار بزرگ «شاهزاده سلطان» در هتل پنج ستاره الفیصلیه ریاض(Al Faisaliah Center) برگزار شد. در این برنامه که به تعبیر عربی «الفائزون لعام ۲۰۲۲» بر روی سکوی شیشه‌ای رفتند؛ تا جهانیان با نخبگانی دیگر از دنیای علم و فرهنگ در جهان عرب و خدمتگزارانی از جهان اسلام- که تنها با ذائقه حاکمان سعودی همخوانند- آشنا شوند. به همین مناسبت در یادداشت پیش رو به نکاتی در مورد این جایزه وبرندگان ادوار گذشته و «فائزون۲۰۲۲» اشاراتی خواهیم داشت.

یکم: جایزه بین المللی ملک فیصل یا جایزه جهانی خدمت به اسلام (جائزه الملک فیصل العالمیه/ King Faisal International Prize) نمادی جهانی است که همه ساله از سوی دولت عربستان به نخبگانی که بیشترین خدمت را در مشارکت‌های اجتماعی و ایجاد تغییرات بزرگ در جهان داشته‌اند اهدا می‌شود. این جایزه با هدف تجلیل از دانشمندان، نوابغ و پیشگامان عرضه علم و دانش بدون تبعیض نژادی و مذهبی برگزار می‌شود. در اساسنامه این جایزه تصریح شده این جایزه، دعوتی است برای تمامی ساکنان جهان برای ارج نهادن به ارزشهای تمدن اسلامی که خواستار تعالی علمی، تجلیل از دانشمندان و قدردانی از علم وفرهنگ است. جایزه ملک فیصل در پنج زیر شاخه «خدمه الاسلام» (خدمت به اسلام)، «دراسات الاسلامیه» (اسلام پژوهی)، «اللغه العربیه والادب» (زبان وادبیات عربی)، «الطب» و «العلوم» به برندگان تقدیم می‌شود. هدف از برگزاری آن کاهش فاصله میان جهان اسلام با سایر کشورهاست و از طریق این جایزه به برگزیدگان علمی، فارغ از نژاد وجنسیت و رنگ در رشته‌های مختلف اعطا می‌شود. برنده این جایزه حائز دریافت مبلغ ۲۰۰٬۰۰۰ دلار آمریکا وجه نقد (معادل حدود شش میلیارد تومان) و یک مدال طلای اختصاصی ۲۰۰ گرمی ۲۴ عیار که به صورت ویژه نام برنده جایزه، عنوان خدمت و سال بر روی آن به صورت هنری حک می‌شود.

دوم: این جایزه که امسال چهل وچهارمین دوره تجدید آن است از سال ۱۹۷۹ تا کنون همه ساله برگزار شده است. متولیان این جایزه در طی این سالها کوشیده‌اند تا این جایزه را همطراز «جایزه نوبل» معرفی و در بخش علوم و طب جوایزی را به نخبگان جهانی -که حتی از رژیم اشغالگر اسرائیل بوده‌اند- اهدا کنند.

در حوزه برندگان جهان اسلام در طی ادوار گذشته «سیّد ابوالأعلی مودودی» متفکر برجسته پاکستانی، «احمد حسین دیدات» سخنران برجسته از آفریقای جنوبی، «روژه گارودی» متفکر تازه مسلمان فرانسوی، «احمد مطلوب ناصری» استاد عراقی ادبیات عرب، «محمد رشاد حمزاوی» پژوهشگر و دانشنامه نویس تونسی، «دکتر ارواندی جاسویر» از کشور اندونزی، «بشار عواد» نسخه شناس عراقی و «شکری المبخوت» رمان نویس تونسی و «عزالدین مصطفی اسماعیل» مشهور به شیخ المنتقدین از مصر، حائز رتبه‌های برتر شده‌اند.

در کنار حدود پنجاه پژوهشگر از سال ۱۹۷۹ میلادی تاکنون، برخی سیاسیون همچون «فهد بن عبدالعزیز» پادشاه فقید عربستان، «ماهاتیر محمد» نخست وزیر سابق مالزی، «عبدالرحمن سوار الذهب» رئیس جمهور سودان، «سلطان بن محمد القاسمی» امیر شارجه، «منتمر شایمیف» رئیس جمهور تاتارستان، «تنکو عبدالرحمن» نخست وزیر و پدر مالزی، «عبده ضیوف» رئیس جمهور سابق سنگال، «عبدالله بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان را می‌توان نام برد.

با توجه به کپی برداری این جایزه از نوبل، عمده نقدهایی که متوجه جایزه نوبل است، به این نسخه نیز وارد است. وابستگی شدید برگزیدگان به هرم قدرت و سیاست، تکیه بیش از حد به تلاش‌های فردی و احتراز از کار گروهی، محدودیت در تعداد برندگان و عدم توجه به همه علوم از اشکالات به این جایزه محسوب می‌شوند. مضافاً که تعصب عربی و شائبه‌های سیاسی در برخی ادوار کاملاُمشهود است. غیبت معنادار پژوهش‌های غیر عربی و عدم توجه به خدمات و پژوهشهای شیعیان عرب زبان از نقاط ضعف این جایزه بین المللی است. بررسی برندگان این جایزه روشن می‌کند که گویا آفتاب دست اندرکاران جایزه ملک فیصل، تنها از غرب طلوع می‌کند با اینکه قصد دارند شرق را تفوق بخشند. تأملی کوتاه در فراوانی و رنگ پرچم کشورهای برندگان امسال، جهت‌گیری این جایزه را به خوبی روشن می‌کند.

سوم: امسال نیز پس از چندبار وقفه در اعلام برنده نهایی، جایزه خدمتگزار برتر جهان اسلام نهایتاً «کمیته علمی» جایزه ملک فیصل را به صورت مشترک به آقایان «علی حسن موینی» رئیس جمهور اسبق تانزانیا و «دکتر حسن الشافعی» عضو ارشد هیئت کبار العلماء الأزهر مصر، عضو اصلی مجلس حکماء المسلمین، رئیس اتحادیه المجامع اللغویه العلمیه العربیه و مدیر پیشین مجمع اللغه العربیه اهدا کرد. انتخاب او به دلیل اشتغال به تدریس، تحقیق و ترجمه علوم اسلامی، پایه ریزی دانشگاه بین‌المللی اسلامی در اسلام آباد و خدمت وافر به احیای لغت عربی در خلال مدیریتش در المجمع اللغویه قاهره بود. از آن سو رئیس جمهور پیشین تانزانیا به دلیل تأسیس مدارس اسلامی، ترجمه عمده تراث حدیث و فقهی به زبان سواحیلی، اقدامات گسترده جهت اصلاحات اقتصادی و رفاهی مسلمانان تانزانیا و مشارکت در شکل گیری زندگی مسالمت آمیز پیروان ادیان و مذاهب حائز کسب این جایزه شده است.

در اقدامی کم سابقه کمیته انتخاب جوایز تصمیم گرفت از اعطا جایزه ملک فیصل برای مطالعات اسلامی با موضوع کلی «تراث الاندلس الاسلامی» و با ریز موضوع «وقف در اسلام» خودداری کند. این تصمیم به دلیل عدم رعایت استانداردهای جایزه توسط پژوهش مدنظر اعلام شد.

همچنین موسسه نرم افزاری صخر(Sakhr Software Co) به مرکزیت قاهره که نقش برجسته‌ای در حمایت و القای روحیه پژوهش، نوآوری برای حفظ میراث اسلامی از طریق فناوری روز داشت؛ توانست این جایزه را حیازت کند. این شرکت در بین رقابت تنگاتنگ غولهای نرم افزاری جهان، توانست ضمن اصالت بخشی به زبان عربی وتراث اسلامی در میان کاربران جهان اسلام مورد پسند جدی قرار بگیرد.

اما در بخش ادبیات و زبان عرب با موضوع «پژوهش‌های ادبیات عرب به زبان انگلیسی» جایزه جهانی ملک فیصل بطور مشترک به خانم دکتر «سوزان استیتکیویچ» استاد دانشگاه جرج تاون آمریکا و آقای «محسن موسوی» استاد دانشگاه کلمبیای آمریکا تعلق گرفت.

این کمیته همچنین تصمیم گرفت جایزه پزشکی امسال با موضع «تکنولوژی اصلاح ژن‌ها» را به آقای «دیوید» استاد دانشگاه‌هاروارد آمریکا و مرکز تکنولوژی MIT تقدیم کند؛ بخاطر نقشی که در اصلاح ژن‌ها داشتند که خود یک «انقلاب علمی» محسوب می‌شود.

کما اینکه کمیته‌ی داوری بخش علوم جایزه جهانی ملک فیصل تصمیم گرفت؛ جایزه امسال با موضوع ریاضیات را بطور مشترک به آقای «مارتن‌هایرر» استاد کالج سلطنتی بریتانیا و آقای پروفسور «نادر مصمودی» استاد تونسی دانشگاه نیویورک تقدیم کند.

چهارم: دکتر حسن الشافعی، عضو هیئه کبار العلماء الازهر، عضو مجلس حکماء المسلمین، رئیس اتحادیه مجامع لغت عربی، رئیس پیشین مجمع اللغه العربیه السابق در این همایش حایز رتبه برتر مردخدمتگزار جهان اسلام شد. این اولین بار است که دکتر حسن الشافعی جایزه بین المللی ملک فیصل را در سطح شخصی دریافت می‌کند. او در زمان ریاست خود بر فرهنگستان زبان عربی در سال ۲۰۱۳ میلادی جایزه بین المللی ملک فیصل را برای زبان و ادبیات عربی دریافت کرده بود. امسال این جایزه برای قدردانی از تلاش‌های این مجموعه در بیش از ۸۰ سال در خدمت به زبان عربی و فرهنگ لغت‌های آن که در خدمت به زبان عربی نقش داشته است، اهدا شد.

آدرس موقع الرسمی جایزه الملک فیصل

نویسنده: حجت‌الاسلام سیدعلی بطحائی- مسلمنا