تأسیس فقه تربیتی، نیازمند رویکردهای آینده‌شناسانه و مسئله‌محوری است / چگونه فقه تربیتی می‌تواند علوم رفتاری را متحول کند؟

گشودن مرزهای دانش نیازمند خودآگاهی است و تجربه فقه تربیتی نشان داده خودآگاهی در تولید عرصه‌های جدید، خصوصا در فقه پژوهی و توسعه علوم اسلامی و اسلامی‌سازی علوم انسانی، می‌تواند مبتنی بر مدیریت تولید دانش باشد. فقه تربیتی دارای دو حیث حوزوی و فقهی و حیث دانشگاهی در تناظر با علوم تربیتی موجود است.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدنقی موسوی در در کرسی علمی ترویجی فلسفه فقه تربیتی اظهار داشت: چگونگی تاسیس فقه تربیتی، نیازمند اتخاذ رویکردهای آینده شناسانه و مسئله‌مندی و مسئله محوری و در تناظر با جامعه بودن است.

این استاد حوزه و دانشگاه در کرسی علمی ترویجی فلسفه فقه تربیتی که در مؤسسۀ آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) برگزار شد گفت: گشودن مرزهای دانش نیازمند خودآگاهی است و تجربه فقه تربیتی نشان داده خودآگاهی در تولید عرصه‌های جدید، خصوصا در فقه پژوهی و توسعه علوم اسلامی و اسلامی‌سازی علوم انسانی، می‌تواند مبتنی بر مدیریت تولید دانش باشد.

این ارائه دهنده مقاله بیان کرد: فقه تربیتی دارای دو حیث حوزوی و فقهی و حیث دانشگاهی در تناظر با علوم تربیتی موجود است. تلاش فقه تربیتی در حیاتش، این بوده که در تاسیس و توسعه، در تناظر با دانش تولید شده مدرن وارداتی باشد، از این جهت این دو حیث از ماهیت فقه تربیت به معنای حاصل مصدری، می‌تواند مفید و لازم باشد.

موسوی ادامه داد: ملاحظه حیات فقه تربیتی به مثابه بخشی از تلاش اسلامی سازی علوم انسانی و در تناظر دو حیثیتی بودن دانش فقه تربیتی است. این مقاله در سال ۹۵ با عنوان “فلسفه فقه تربیتی”چاپ شده و مدعایش این است که باید فلسفه فقه تربیتی را تاسیس و کارویژه‌ها و قلمروهایی را برای آن تعریف کرد.

وی اظهار کرد: در واقع مدعی این است که فقه تربیتی باید تاسیس شود، در این راستا چگونگی تاسیس فقه تربیتی، نیازمند تولید با اتخاذ رویکردهای آینده شناسانه و مسئله مندی و مسئله محوری و در تناظر با جامعه بودن است.

موسوی گفت: بنابراین بعد از فراغت از چیستی فقه تربیتی که به اختصار مطالعه بنیادین و فرازین و کلان با روش عقلی و نظری درباره دانشی به نام فقه تربیتی است، در مورد چگونگی و چرایی و ضرورت سخن می‌گوییم.

وی افزود: این تاسیس در فلسفه فقه تربیتی باید با رویکرد آینده شناسانه و آینده نگارانه، صورت پذیرد و مسائل درباره فقه تربیتی در چند بخش شامل مجموعه گزاره‌ها و قضایای ویژه هویت و ارکان هویتی فقه تربیتی و مجموعه مسائل ویژه علم فقه تربیتی و باب فقه تربیتی تقسیم بندی شود.

وی تصریح کرد: برای حیات فقه تربیتی در تناظر با مجموعه علوم تربیتی و حتی بالاتر، مجموعه علوم رفتاری و علم اجتماعی و جامعه شناسی را باید نسبت شناسی کرد و تاثیر و تاثر را باید سنجید.

موسوی اظهار کرد: رابطه فقه تربیتی و فلسفه فقه تربیتی طبعا دو سویه است و در حال حاضر تربیت به مثابه هسته‌های تربیتی مطرح است. هم اکنون نیز فناوری‌های اجتماعی – تربیتی نوینی چون برگزاری اردوی راهیان مقاومت در مزار شهید سلیمانی به عنوان ظرفیت مهمی برای مطالعات تطبیقی در تربیت و فقه تربیتی داریم که دست پژوهشگران از آن خالی است.

این استاد افزود: گویا تجربه تولید فقه تربیتی، به مثابه یکی از فقه‌های نو که محصول حوزه علمیه قم رشد پیدا کرده، قابل مطالعه با نگاه نقادی، اصلاح و تکمیل و سپس درآغوش کشیدن آینده‌های محتمل، است.

در ادامه نشست حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی گرامی پور یکی از ناقدان این مقاله عنوان کرد: این مقاله در سال ۹۳، نوشته شده و فضای علمی نسبت به فقه تربیتی رشد کرده؛ همچنین اصطلاح رایجی که در مورد آن به کار می‌برند، فقه تربیت است، اما نوع نگاهی که استاد در این مقاله دارند، درآمدی بر فلسفه فقه تربیت باشد و نه تربیتی.

این ناقد مقاله تصریح کرد :حجم مقاله فراتر از سطح یک مقاله بوده و برخی جاها مطالب کم‌عمق شده و تعداد ارجاعات زیاد است که در مقالات پژوهشی مرسوم نیست. مقاله از حیث جامعیت نکات قوت دارد، اما در تعریف فقه تربیتی، مقداری، تعریف بسیطی و نیازمند به تکمیل است.

وی گفت: برخی اشکالات شکلی است و ناظر به محتوا نیست، در این مقاله نظام سازی مبهم است و در بحث نظام شناسی و انسجام شناسی، مفهوم شناسی نظام باید مشخص شود.

در این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین جواد ابراهیمی از دیگر ناقدان این مقاله عنوان کرد: یکی از نکات قابل توجه مقاله فلسفه شکل گیری و یا چگونگی و چیستی و چرایی است. چارچوبی که تدوین شده در فقه تربیتی هم منعکس است؛نظریه‌ مهمی آن پیرامون مکتب حسن نصرالله و شهید سلیمانی مطرح شد که فضای تعلیم و تربیت اسلامی، این پتانسیل را دارد.

این ناقد ادامه داد: دستور فقه تربیتی، تعیین بایدها و نبایدهای شرعی است، اما فضای فقهی که در مقاله آمده تصویر آرمانی است،بنابراین قدم را باید فراتر از این تعریف مصطلح فقهی گذاشت. نکته بعد در جایگاه فقه علوم تربیتی است که باید مشخص شود، نکته دیگر اینکه در مرحله بحث نظام سازی، مطرح می‌کنید که نظام سازی مراحلی چون درون گفتمانی و میان دانشی و نظام سازی است و بعد می‌گویید که اینها از حیطه کار فقیه تربیتی خارج است.

ابراهیمی تصریح کرد: نکته بعد اینکه بحث مطرح شده فلسفه فقه تربیتی است. اما به نظر می‌رسد متصدی آن مشخص نیست.

گفتنی است حجت‌الاسلام سید نقی موسوی به برخی از نکات مطرح شده پاسخ داد و گفت: نکات به به شکل ساختاری و ویرایشی یا محتوایی و پیشنهادی وارد است که باید اصلاح شود.

وی بیان کرد: در مورد فرمایشات دکتر گرامی پور در مورد حجم و عدم تناسب حجم، اقتضای مقاله بوده است، اما برخی از نکات را می‌پذیرم،مناقشه لفظی بین فقه تربیت و یا تربیتی، بارها گفتگو شده است و اینجا خیلی جای کلام نیست اما به نظر تفاوت وجود دارد.

این استاد عنوان کرد: در دلالت شناسی نگفتیم که از ملاکات احکام می‌خواهیم تجویزی نگاه کنیم اما گفتیم که با نگاه فرازین، فیلسوف فقه تربیتی می‌تواند تجویزات تربیتی را به نحوه برهان انی و لمی روی آن کار کند و اینجا مدعا استناد به شریعت نیست.

وی در پاسخ به دکتر ابراهیمی نیز اظهار داشت:ایشان فرمود یک توضیح المسائل فقه تربیتی با هزار مسئله چهارصد صفحه ای نگاشته شود، وقتی که نگاه فرازین داشته باشیم، دلالت تاریخی می‌توان از آن استنباط کرد.

موسوی تصریح کرد: در مورد مبادی هر دو بزگوار نکاتی را فرمودند و در مورد مبدأ توحید حاج آقای گرامی فرمودند که مبدأ نیست و مبنا است و البته مبنا، بخشی از مبادی تصدیقیه است و مفروض است و من هم اینجا واژه مفروضات را استفاده کردیم. مفروضاتی است که پژوهشگر و فقیه روی آن پافشاری می‌کند و اگر این باشد، نزاع لفظی می‌شود و نزاع ایشان به نزاع لفظی فرو می‌کاهد که ایشان خود توحید را مبنا می‌دانند و مبنا را بخشی از مبادی تصدیقیه می‌دانند.

حجت‌الاسلام مهدی کریم خانی دبیر علمی نشست در پایان عنوان کرد: این مقاله دارای جرئت و نوآوری در توصیف فقه تربیتی است و الحمدلله امروز فقه تربیتی بین فقه‌های تخصصی جایگاه خوبی دارد اما به نظر می‌آید که رسالت فلسفه مضاف و هویت فقه تربیتی باید به خوبی روشن شود که آیا فقه التربیه صرفا بابی از ابواب فقهی است یا نه.

وی گفت: اینجا فقیه تربیتی می‌تواند تشخیص موضوع بدهد و گاهی اوقات تشخیص موضوع، محمول را متفاوت می‌کند و این به نظرم در این مقاله باید بیشتر به آن پرداخته شود. / مفتاح