شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
در حالی‌که گفتمان غربی حقوق بشر با چالش‌های بنیادین مواجه شده و ناکارآمدی آن در حفظ کرامت انسانی مشهود است، ایران با برگزاری نخستین همایش بین‌المللی «حقوق بشر در رهیافت شرقی»، میزبان ۵۰ اندیشمند از ۲۶ کشور جهان خواهد بود تا در مسیری نو، قرائتی الهی، عقلانی و اخلاق‌محور از حقوق بشر را بازتعریف کند.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، نخستین همایش بین‌المللی حقوق بشر در رهیافت شرقی با حضور اندیشمندانی از ۲۶ کشور جهان، از هشتم تا دهم اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ در استان‌های تهران، قم و اصفهان برگزار می‌شود. این همایش به همت دانشگاه باقرالعلوم (ع) با هدف بازتعریف گفتمان حقوق بشر بر پایه سنت‌های شرقی، با مشارکت بیش از ۳۰ نهاد علمی داخلی و بین‌المللی برگزار خواهد شد.
حقوق بشر؛ مفهومی جهانی یا قرائتی انحصاری؟
حجت‌الاسلام والمسلمین سید احسان رفیعی علوی، رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع)، در نشست خبری نخستین همایش بین‌المللی «حقوق بشر در رهیافت شرقی»، ضمن تشریح اهداف و ابعاد مختلف این رویداد علمی، از حضور ۵۰ مهمان خارجی از ۲۶ کشور در این همایش خبر داد و با اشاره به چالش‌های اساسی حقوق بشر در جهان معاصر، گفت: با وجود تدوین اعلامیه‌ها، منشورها و نهادهای بین‌المللی متعدد، همچنان شاهد فجایع انسانی، بی‌عدالتی‌ها و تضییع حقوق ملت‌ها در سراسر جهان هستیم. دلیل اصلی این ناکارآمدی، فقدان مبنای صحیح و غنای محتوایی در گفتمان رایج حقوق بشر است.
وی افزود: قرائت موجود از حقوق بشر که مبتنی بر رویکرد سکولار، فردمحور و دولت‌محور غربی است، نتوانسته صلح، کرامت و عدالت را برای بشر به ارمغان آورد. در مقابل، سنت‌ها و فرهنگ‌های شرقی، با محوریت عقلانیت، اخلاق، معنویت و توجه به جمع‌گرایی، ظرفیت‌های عظیمی برای بازسازی این گفتمان دارند.
از قم تا جهان؛ صدای عدالت‌خواهانه اسلام
رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) با تأکید بر نقش قم به عنوان پایگاه تولید اندیشه و الگوهای دینی در جهان اسلام، اظهار کرد: همایش بین‌المللی «حقوق بشر در رهیافت شرقی» فرصتی است تا قم به عنوان خاستگاه تفکر دینی، صدای عدالت‌خواهانه شرق را در فضای جهانی بلندتر از گذشته فریاد بزند و سهم خود را در بازآفرینی یک نظم عادلانه‌تر ایفا کند.
وی هدف این همایش را تولید گفتمان جایگزین حقوق بشر با الهام از حکمت شرقی و معارف الهی دانست و تصریح کرد: حقوق بشر نباید صرفاً مبتنی بر تجربه مدرن غربی باشد. تمدن‌های شرقی، خصوصاً اسلام، باید سهم خود را در بازتعریف این مفهوم ایفا کنند.
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: ایده این همایش از آنجایی شروع می‌شود که چرا علی‌رغم تلاش‌های جهانی و ارتقای حقوق بشر، و شکل‌گیری بیانیه‌ها درباره حقوق بشر، انسان امروزی شاهد چنین رفتارهایی مخالف با اخلاق صلح‌طلبانه جهان است؟ ایده‌ای که پایه فکر این همایش را در مقابل جریان رایج فرهنگی دنبال می‌کند، بر این اعتقاد استوار است که اگر در مقام حدوث و شکل‌گیری حقوق بشر جهانی امروز تنها یک ایده انسان‌محوری و در حقیقت یک فکر در غرب فرهنگی دست‌مایه شکل‌گیری بوده و متأسفانه این جریان فکری جذابیتی هم برای پیروان ادیان، تمدن‌ها و آیین‌ها خلق نمی‌کند.
از خودآیینی تا خدامحوری؛ بازتعریف انسان و حقوق او
رفیعی‌علوی تصریح کرد: انسان‌محوری، خود آیینی برای انسان تمدن‌ها و ادیان نه تنها جذابیت ندارد بلکه نوعی مخالفت با عقلانیت فرهنگی انسان است؛ ایده و پنداره اصلی این همایش بر این است که در مقام حدوث بیش از دو سوم جمعیت را پیروان ادیان، تمدن‌ها و فرهنگ‌هایی که زادگاه و خاستگاه این‌ها در شرق فرهنگی است، هیچ توجهی نشده و هیچ سهمی به ادیان و ظرفیت و الزام معنوی که برای رشد حقوق بشر می‌توانند در ساحت جهانی داشته باشند، داده نشده است.
وی تأکید کرد: دولت‌محوری، فردگرایی، نقش ندادن به کنشگری از طریق ظرفیت‌های فرهنگی که ادیان و تمدن‌ها دادند، حقوق بشری دارای نقض‌های فراوانی است. نابرابری که باعث شده به جای بازتولید صلح پایدار به بازتولید نقض‌های مکرر دچار شود. انسان فرهنگی در مقابل انسان خدایی دارای یک عقلانیت منطقی برای رشد حقوق بشر انسانی است که پایه تشکیل این همایش است.
مشارکت گسترده علمی و بین‌المللی
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: دبیرخانه این همایش تاکنون بیش از ۵۰۰ اثر علمی از اندیشمندان داخلی و خارجی دریافت کرده که پس از داوری تخصصی، ۷۶ مقاله برتر به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی برای ارائه در همایش پذیرفته شده‌اند.
رفیعی از حضور ۵۰ مهمان خارجی در این رویداد خبر داد و خاطرنشان کرد: اساتید، حقوقدانان، شخصیت‌های علمی و دینی از کشورهای آسیایی، اروپایی، آفریقایی و آمریکای لاتین در این اجلاس شرکت می‌کنند. علی‌رغم برخی محدودیت‌ها از سوی کشورها برای صدور مجوز سفر اساتید، استقبال خوبی از این همایش شده است.
هم‌افزایی حقوقی با کشورهای مستقل
در حاشیه این نشست، رفیعی خبر مهم دیگری نیز اعلام کرد و گفت: در سال آینده جمهوری اسلامی ایران میزبان کانون‌های وکلای ۱۷ کشور عضو بریکس خواهد بود که گامی مهم در همگرایی حقوقی و مقابله با انحصارگرایی حقوقی غرب به‌شمار می‌رود.
رفیعی در پایان تأکید کرد: این همایش یک رویداد صرفاً دانشگاهی نیست، بلکه بخشی از یک فرآیند راهبردی برای ورود جمهوری اسلامی ایران به عرصه کنشگری مؤثر و الهام‌بخش در نظام بین‌الملل است؛ کنشگری‌ای که مبتنی بر عقلانیت، عدالت، معنویت و کرامت انسانی باشد.
تولید ادبیات نوین حقوق بشر از منظر فرهنگ شرق
همچنین، دکتر سیدهادی ساجدی، معاون بین‌الملل دانشگاه باقرالعلوم(ع) در سخنانی، با اشاره به اهداف این رویداد علمی اظهار داشت: این همایش با هدف تولید یک گفتمان نوین در حوزه حقوق بشر و نقد جدی گفتمان غربی موجود برگزار می‌شود. ما تنها به نقد بسنده نکرده‌ایم، بلکه تلاش داریم ادبیات جدیدی مبتنی بر نقش تمدن‌ها و ادیان، به‌ویژه آن‌هایی که در تدوین اسناد حقوق بشری نقشی نداشته‌اند یا سهمی به آن‌ها داده نشده، پایه‌گذاری کنیم.
ساجدی افزود: مراد از «شرق» در این همایش، شرق جغرافیایی نیست، بلکه «شرق فرهنگی» است؛ مفهومی که شامل تمدن‌ها، ادیان و کشورهایی می‌شود که حقوق آن‌ها در نظم جهانی فعلی نادیده گرفته شده است. شرق فرهنگی، به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی این رهیافت، خاستگاه تاریخی بسیاری از مفاهیم حقوق بشری است و برخلاف حقوق بشر مدرن که عمدتاً در قرون ۱۸ و ۱۹ میلادی شکل گرفته، از پیشینه تمدنی و فرهنگی کهن‌تری برخوردار است.
وی اضافه کرد: گفتمان حقوق بشر در رهیافت شرقی چهار مؤلفه اساسی دارد: ۱. گفتمان انتقادی نسبت به گزاره‌های بنیادین حقوق بشر غربی، ۲. تأکید بر حقوق همبستگی به‌جای حقوق فردمحور، ۳. درک حقوق بشر در بستر مسئولیت اجتماعی، و ۴. نقد انحصارگرایی دولت‌محور در اجرای حقوق بشر. در این رویکرد، حقوق بشر تنها به حق‌خواهی فردی محدود نمی‌شود، بلکه مسئولیت اجتماعی نیز به‌عنوان بخشی از هویت انسانی و حقوقی افراد شناخته می‌شود.
پیش‌نشست‌ها و مقالات علمی
معاون بین‌الملل دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به فرایند شکل‌گیری این همایش اظهار کرد: طی بیش از یک سال گذشته، حدود ۱۷ پیش‌نشست علمی با مشارکت ۷۰ متفکر داخلی و بین‌المللی برگزار شده است. همچنین بیش از ۵۰۰ اثر شامل مقالات علمی و پایان‌نامه‌ها به دبیرخانه همایش ارسال شده که از میان آن‌ها ۷۶ مقاله در سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی پذیرفته شده‌اند و در ایام همایش ارائه خواهند شد.
جزئیات برگزاری همایش
طبق اعلام برگزارکنندگان، مراسم افتتاحیه همایش روز شنبه هشتم اردیبهشت‌ماه در تهران و در محل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با حضور محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی و سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه برگزار خواهد شد. عصر همان روز، نشست‌هایی در قم و به میزبانی دانشگاه باقرالعلوم(ع) ادامه می‌یابد. در روزهای ۹ و ۱۰ اردیبهشت‌ماه، پنل‌های تخصصی با حضور اندیشمندان داخلی و خارجی در این دانشگاه برگزار خواهد شد.
به گفته ساجدی، برای این همایش شش سالن در دانشگاه باقرالعلوم(ع) قم تجهیز شده و ۱۴ استاد، شامل هفت استاد ایرانی و هفت استاد بین‌المللی، در پنل‌ها و نشست‌های تخصصی به ارائه مقاله خواهند پرداخت. همچنین سایت رسمی همایش به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی در دسترس عموم قرار دارد و با جستجوی عبارت «حقوق بشر شرقی» قابل دستیابی است.
اختتامیه و تأسیس دبیرخانه دائمی
اختتامیه همایش صبح روز دهم اردیبهشت‌ماه در دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار خواهد شد. در این مراسم از دبیرخانه دائمی «حقوق بشر در رهیافت شرقی» نیز رونمایی می‌شود که مأموریت پیگیری اهداف بلندمدت این پروژه علمی را بر عهده خواهد داشت.
کاشت نهال به نمایندگی از کشورها در باغ حقوق بشر
در حاشیه اختتامیه، شرکت‌کنندگان بین‌المللی همایش به شهر اصفهان سفر خواهند کرد و در اقدامی نمادین، هر یک از مهمانان خارجی به نمایندگی از کشور خود، یک اصله نهال در «باغ حقوق بشر» خواهند کاشت.
