شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: در آستانه دوره جدید فعالیت مجمع تشخیص مصلحت نظام، آیت‌الله ابراهیم امینی از علمای برجسته انقلابی و از اعضای سابقه‌دار این مجمع در گفتگو با جمهوری اسلامی ضمن تشریح ویژگی‌ها و عملکرد مجمع، تأکید کرد که جایگاه مجمع تشخیص مصلحت نظام نباید تضعیف شود. متن این مصاحبه چنین است:
با توجه به اتمام دوره ششم مجمع تشخیص مصلحت نظام و حضور طولانی مدت حضرتعالی در این مجمع، بفرمائید مجمع تشخیص مصلحت نظام در جمهوری اسلامی ایران براساس چه ضرورتی ایجاد شد و هم‌اکنون چه جایگاهی دارد؟
آیت‌الله امینی: به نظر من، چند نهاد مترقی و ارزنده در نظام جمهوری اسلامی وجود دارد که کشور ایران را با سایر کشورهای دنیا متمایز نموده است، از جمله؛ جایگاه و سمت ولی فقیه، مجلس خبرگان رهبری، شورای نگهبان و… که مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز، یکی از همین نهادهای مترقی کشور است.
در ابتدای تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، این تشکیلات به صورت فعلی، صراحتاً پیش‌بینی نشده بود، اما وظایفی در قانون اساسی در اختیارات رهبری گنجانده شده است که ضرورت وجود چنین مجمعی را تأکید می‌کند، یکی از این وظایف حل اختلافات میان قوای سه‌گانه است. لذا در سالهای ابتدایی پس از پیروزی انقلاب، در اثر اختلافاتی که میان مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان در برخی مصوبات پیش آمد، چند تن از مسئولان وقت کشور طی نامه‌ای به حضرت امام خمینی(ره)، درخواست راه حلی برای برون رفت از بن بست آن زمان را نمودند که در نهایت پس از بررسی‌ها و مشورت‌هایی که صورت گرفت، در سال ۱۳۶۲ ایشان جمعی محدودی را به عنوان مجمع تشخیص مصلحت نظام معین نمودند که این مسائل در آنجا حل و فصل شود. لذا مجمع، صرفاً برای حل این اختلافات ایجاد شد. اما هرچه از عمر انقلاب اسلامی می‌گذشت، لزوم وجود و ورود مجمع در سایر مواردی که در قانون اساسی پیش‌بینی شده بود، بیشتر شد، همانطور که می‌دانید؛ مجمع تشخیص مصلحت نظام، براساس آنچه که از بند ۱ و ۸ اصل ۱۱۰، اصل ۱۱۱، ۱۱۲ و ۱۱۷ قانون اساسی استنباط می‌شود، سه نقش اساسی دارد؛
اولاً مشاوره به مقام معظم رهبری در موضوعات گوناگون مانند سیاستهای کلی نظام، اصلاح قانون اساسی، معضلات کلان کشور که از راههای موجود قابل حل نیست و…،
ثانیاً تصمیم‌گیری در خصوص مصوبات اختلافی میان مجلس و شورای نگهبان،
ثالثاً نقش آفرینی در خصوص مواقع حساس عدم وجود رهبر و مسائل مربوط به شورای موقت رهبری.
که همانطور که عرض کردم؛ تا سال ۱۳۷۵ بیشتر فعالیت‌های مجمع محدود به رفع مصوبات اختلافی مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان بود. اما از سال ۱۳۷۵ فعالیت‌های مجمع حول محور تصویب سیاستهای کلان کشور و البته حل مصوبه‌های اختلافی میان مجلس و شورای نگهبان بوده است.
حضرتعالی از چه زمانی در مجمع تشخیص مصلحت نظام تشریف دارید؟
آیت‌الله امینی: من از دوره سوم یعنی از سال ۱۳۷۵ رسماً با حکم مقام معظم رهبری عضو مجمع شدم. در دو دوره قبلی یعنی دوره اول (سال ۱۳۶۶) و دوره دوم (سال ۱۳۶۸) تعداد اعضای مجمع اندک بودند، شاید ۸-۷ نفر و فعالیت‌های مجمع خیلی گسترده نبود. از دوره سوم به بعد، جایگاه و فعالیت‌های مجمع وارد فضای گسترده‌تر فعلی شد.
منظورتان از اینکه از دوره سوم به بعد مجمع وارد فعالیت‌های گسترده‌تری شده است، چیست؟
آیت‌الله امینی: قبل از شروع دوره سوم، فکر می‌کنم سال ۱۳۷۴ و یا ۱۳۷۵، خدمت مقام معظم رهبری رسیدم و نکاتی را درخصوص ضرورت و جایگاه موثر مجمع تشخیص مصلحت نظام براساس آنچه که در قانون اساسی ذکر شده است، عرض کردم و پیشنهاد نمودم این مجمع بگونه‌ای باید تشکیل شود که بتواند در عرصه‌های مختلف، و به صورت مستمر بازوی مشورتی و فکری رهبری باشد. لذا تقریباً از دوره سوم به بعد، چند اتفاق باعث افزایش فعالیت‌های مجمع شد؛ اول اینکه با نظر مقام معظم رهبری، تعداد اعضای مجمع افزایش چشم گیری داشت و افراد متفاوت با سلایق و تخصص‌های مختلفی به عضویت مجمع درآمدند. از طرفی دیگر، بحث بررسی و تدوین اسناد کلان نظام در حوزه‌های مختلف در مجمع با جدیت بیشتری پیگیری شد و در سالهای بعد هم به سرانجام رسید، و این رویداد ارزشمند در دوره‌های قبلی مجمع اتفاق نیفتاده بود.
برخی وجود مجمع تشخیص مصلحت نظام را موازی مجلس شورای اسلامی و یا شورای نگهبان و برخی هم آن را موازی اختیارات رهبری می‌دانند، نظر حضرتعالی در این خصوص چیست؟
آیت‌الله امینی: این نظریات از همان ابتدای تأسیس مجمع وجود داشت و برعکس بنده از اول طرفدار و پیگیر تشکیل این مجمع به چند دلیل بودم و همان زمان هم این موارد را به حضرت امام(ره) و بعداً و بعضاً به مقام معظم رهبری عرض کردم؛
اول؛ در اکثر کشورهای توسعه یافته، شبیه این تشکیلات را می‌توانید مشاهده کنید، البته با اشکال و وظایف متفاوت، مانند مجلس سنا در بسیاری از کشورها. البته مجمع تشخیص مصلحت نظام در کشور ما امتیازاتی دارد که در آن کشورها وجود ندارد.
دوم؛ مجمع تشخیص مصلحت نظام، مکمل مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان است و همانطور که در سالهای بعد از انقلاب مشاهده شده است، در مواقع بسیاری راهگشا و نجات دهنده کشور از بن بست‌ها بوده است.
سوم؛ مجمع تشخیص مصلحت نظام بازوی بی‌بدیل رهبری در تمام زمینه‌ها است، چون نخبه‌ترین افراد کشور در حوزه‌های مختلف در آن حضور دارند. در قانون اساسی ایران، برای رهبری نقش و وظایف مهم و مختلفی تعیین شده است و اساساً رهبری در جمهوری اسلامی ایران، همانند بسیاری از کشورها، یک سمت تشریفاتی و ظاهری نیست. لذا نباید انتظار داشت رهبری به تنهایی این بار سنگین وظایف را در حوزه‌ها و زمینه‌های مختلف و پیچیده، به دوش بکشد، و مجمع یک تشکیلات ارزشمند مشورتی پشت سر رهبری برای انجام این وظایف است. لذا مجمع تشخیص مصلحت نظام، مطلقاً موازی اختیارات رهبری نیست. خود مقام معظم رهبری درباره اهمیت مجمع فرمودند: «با لحاظ مجمع تشخیص مصلحت نظام در قانون اساسی، نظام هیچگاه دچار خلا و بن‌بست نمی‌شود».
همچنین امام‌خمینی(ره) در مورد مجمع تشخیص مصلحت نظام فرمودند: «مصلحت نظام از امور مهمی است که گاهی غفلت از آن موجب شکست اسلام عزیز می‌‌گردد و امیدواریم مجلس شورای اسلامی در تنگناها و موانع از قدرت و قاطعیت و سرعت عمل مجمع تشخیص مصلحت که پشتوانه عظیم و با برکت و پرثمری برای کشور ماست، بهره‌مند شود».
از نظر حضرتعالی شخصیت‌های عضو در مجمع، باید دارای چه شرایط و ویژگی‌هایی باشند؟
آیت‌الله امینی: انتخاب افراد عضو در مجمع توسط مقام معظم رهبری انجام می‌شود و هر طور که مصلحت بدانند عمل می‌کنند، اما تاکنون اینگونه بوده است که اکثر افرادی که در مجمع عضو بودند، افراد باتجربه و شاخص در طیف‌های مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و علمی بودند و هر کدام در یک زمینه دارای تخصص و تجربه هستند، مثلاً حوزه سیاست داخلی، سیاست خارجی، امنیتی و نظامی، علمی، دینی و مذهبی، اقتصاد، فرهنگ و…، به هر حال رهبری به گونه‌ای این اعضا را انتخاب می‌کنند که اگر هر موضوعی به مجمع برای بررسی و تصمیم‌گیری ارجاع شد، افرادی که در کشور می‌توانند روی آن موضوع اظهار نظر کند، در مجمع حضور داشته باشد.
همانطور که اشاره فرمودید، اعضای مجمع از طیف‌های مختلف سیاسی هستند. با این حال، جلسات مجمع با این همه تفاوت نظر و عقیده، چگونه انجام می‌شود.
آیت‌الله امینی: خدا آیت‌الله هاشمی را رحمت کند. در زمان ریاست ایشان در مجمع، برای اداره جلسات برای این موضوع که فرمودید، واقعاً مشکلی وجود نداشت. چون از یک طرف ایشان یکی از استوانه‌های باسابقه نظام و انقلاب بودند و مورد مقبولیت همه اعضاء مجمع، و از طرفی در بسیاری از موضوعات تخصص، تجربه و سابقه ذهنی و یا عملی داشتند و اتفاقاً صاحب نظر هم بودند و موضوعات را خوب می‌فهمیدند و همچنین فوق‌العاده آینده نگر و مصلحت اندیش بودند. یک نکته بازر دیگر ایشان در اداره جلسه، سعه صدر و صبر ایشان در گوش دادن به همه انواع نظرات و سپس جمع بندی مناسب بود و زمانی که اختلاف‌نظرها شدت می‌گرفت و قابل جمع بندی نبود، فرمایش و نظر رهبری را فصل‌الخطاب می‌نمودند.
اعضای مجمع، از شخصیت‌های نظام هستند و تقریباً همه مسئولان کشور می‌بایست در یک جلسه دور هم جمع شوند، آیا در همه جلسات کل اعضاء شرکت می‌کنند؟ خود حضرتعالی همه جلسات را شرکت می‌کنید؟
آیت‌الله امینی: البته به دلیل مشغله زیاد مسئولانی که درحال حاضر دارای سمت کلانی در کشور هستند، طبیعی است که همه جلسات را نمی‌توانند شرکت کنند، البته غالباً احساس وظیفه کرده و شرکت می‌کنند. بنده نیز جلسات را به صورت منظم شرکت می‌کنم.
قوت و ضعف مجمع تشخیص مصلحت نظام را در چه می‌دانید؟
آیت‌الله امینی: قوت مجمع در تدوین و تصویب سیاستهای کلان و سند چشم انداز کشور بود که واقعاً از آرزوهای من بود و کار طاقت فرسا و ارزشمندی انجام شد. اما ضعف آن این است که مجمع سازوکار مناسبی برای رصد و نظارت بر تحقق این سیاست‌ها و مصوبات در اختیار ندارد و یا ساز و کار آن وجود دارد، ولی این کار به درستی انجام نشده است و امروز ما نمی‌دانیم چقدر از سند چشم انداز و یا سیاستهای مصوب و ابلاغی، در کشور محقق شده است؟
از نظر حضرتعالی در دوره جدید با نبود آیت‌الله هاشمی چه اتفاقی برای مجمع می‌افتد؟ ساختار مجمع به صورت قبلی ادامه پیدا می‌کند و یا تغییراتی را پیش‌بینی می‌کنید؟
آیت‌الله امینی: خدا بزرگ است و حاکم بر همه امور، قطعاً مشکلی پیش نمی‌آید، در خصوص نحوه اداره مجمع و یا ساختار و نفرات آن و حتی محل تشکیل جلسات نظراتی وجود دارد، بنده هم باتوجه به تجربیاتی که از عمر مجمع می‌گذرد، نظراتی دارم که مجال بیان آن در اینجا نیست، اما در همین حد عرض کنم؛ رسالت‌ها و وظایف حساس و کلانی بر دوش مجمع است، مانند وظایف حساس مربوط به شورای موقت رهبری و تصویب سیاستهای کلان نظام و…، در هرصورت نباید به صورتی عمل شود که جایگاه مجمع تضعیف شود. همانطور که پیش‌تر عرض کردم، تصمیم گیرنده نهایی در این موضوعات شخص مقام معظم رهبری است. آنچه که اهمیت دارد، این است که اصل وجود مجمع تشخیص مصلحت نظام با حضور افراد با سابقه و سلایق مختلف و وفادار به انقلاب و نظام برای کشور حیاتی است، خصوصاً در مواقع حساس و بحرانی.
در پایان اگر نکته‌ای دارید بفرمائید.
آیت‌الله امینی: انشاءالله در دوره جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام، اعضای مجمع بتوانند انتظارات رهبری در خصوص مشاورت در موضوعات مورد نیاز ایشان را، برآورده کنند.
