شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: در شرایطی که جنگ‌های نوین دیگر محدود به درگیری‌های نظامی نیست و عرصه‌ای فراتر از آن یعنی جنگ شناختی و رسانه‌ای شکل گرفته، حفظ حقیقت و پاسداری از معرفت عمومی به چالشی جدی بدل شده است. جنگ شناختی که مبتنی بر تحریف اطلاعات و دست‌کاری ادراکات است، اکنون به یکی از ابزارهای اصلی دشمنان برای تضعیف انسجام ملی و سیاسی تبدیل شده است. در این میدان پیچیده، نیازمند رویکردی همه‌جانبه هستیم که هم از ظرفیت‌های فقه و الهیات برای تعیین حدود اخلاقی و حفظ صداقت بهره ببرد و هم سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی را برای مقابله با جنگ نرم تقویت کند. این یادداشت شفاهی در سه نکته کلیدی، ابعاد مختلف این چالش و ضرورت واکنش متناسب را بررسی می‌کند.
در باب جنگ موجودیت در رسانه و مسئولیت ما، سه نکته عرض می‌کنم:
نکته اول: فجایع غزه و جنگ تحمیلی دوازده‌روزه نشان داد که مجامع و سازمان‌های بین‌المللی ناکارآمدند و اگر در مقابل چشم‌های رهبران سیاسی دنیا، ثبات و صلح جهانی قربانی شود، چیزی جز سکوت از آنان دیده نخواهد شد.
جنگی که توسط رژیم غاصب، ایالات متحده و ناتو به کشور ما تحمیل شد، جنگ موجودیت بود. آنان می‌خواستند از طریق این جنگ، طومار وجودی جمهوری اسلامی ایران را درهم بپیچند. با یک حمله غافلگیرانه، وسیع، ضربتی و همه‌جانبه، در مرحله اول قدرت دفاعی، فرماندهان عالی‌رتبه و شخصیت‌های مهم سیاسی حذف شوند و در مرحله دوم با کودتا، پاک‌سازی آغاز شود.
فقط خدا می‌داند که چه فجایعی را می‌خواستند رقم بزنند. اما با لطف خداوند متعال و عنایات حضرت ولی‌عصر ارواحنا فداه، قضیه به عکس شد. از قضا، سرکنگبین صفرا فزود. آن‌چه علیه ایران طراحی شده بود، به عکس خود تبدیل شد. در داخل، اتحاد و انسجام ملی تقویت شد و در خارج، این جنگ به جنگ موجودیت رژیم غاصب تبدیل شد.
قرآن کریم می‌فرماید: «وَ قاتِلوهُمْ حَتّى لا تَکونَ فِتْنَهٌ و یَکونَ الدِّینُ لِلَّهِ، فَإِنِ انْتَهَوْا فَلا عُدْوانَ إِلاّ عَلَى الظّالِمینَ» با کفار بجنگید تا فتنه و آشوب برچیده شود…
باقی نماندن فتنه به یکی از دو صورت است: ریشه‌کن شدن فتنه یا نابود شدن فتنه‌گر؛ به این ترتیب، این آیه شریفه به جنگی از جنس جنگ موجودیت اشاره دارد. اگرچه جنگ سخت و نظامی متوقف شده، اما جنگ موجودیت در قالب و ابعاد دیگری، از جمله از طریق رسانه، تداوم یافته است.
نکته دوم: این مسئله در دنیای امروز از بدیهیات است که هر ابزار و محصول علمی مهم، دارای پیوست نظامی و امنیتی است. به موازات این نکته، رسانه نیز یک واسطه ارتباطی محض نیست؛ رسانه در خدمت اهداف سیاسی، امنیتی و نظامی فعالیت می‌کند.
باید این مسئله مهم را باور کنیم که اولاً رسانه بی‌طرف وجود ندارد و ثانیاً محتوا در بازار رسانه، متاع جنگ نرم است. باید الهیات و شریعت، با هدف اصلاح و تعیین حدود، ناقد محتوای رسانه بر مبنای واقع‌گرایی و صداقت باشد. چرا نباید طبق آموزه‌های توحیدی و حدود الهی، از ساحت معرفت و شناخت جامعه در مقابل دست‌برد نامحرمان، صیانت به‌عمل آید؟ ما نیاز مبرم به بحث از الهیات و فقه رسانه داریم.
مگر خداوند متعال نمی‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْمًا بِجَهَالَهٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ» ای اهل ایمان! اگر فاسقی خبری برایتان آورد، خبرش را بررسی و تحقیق کنید، تا مبادا از روی ناآگاهی، گروهی را آسیب و گزند رسانید و بر کرده خود پشیمان شوید.
آیا این آیه شریفه درصدد تحریک حساسیت ما نسبت به نوع روایت‌ها نیست؟ آیا بیانگر شاخص در انتخاب روایت‌های صحیح نیست؟ مگر ما در دوره جنگ روایت‌ها به سر نمی‌بریم؟
رسانه، به معنای وسیع، ابزاری شناختی برای مدیریت ذهن و روان جامعه است تا به افکار عمومی برای تصمیم‌گیری شکل دهد. همان‌طور که رسانه برای آگاه‌سازی، ایجاد یا تغییر سبک زندگی، ساماندهی توده‌ها قابل بهره‌برداری است، ممکن است برای تغییر باورها، ارزش‌ها و ایجاد سویه در نگرش‌ها نیز مورد استفاده قرار گیرد.
داده‌ها و اطلاعات فراوان و سرگردانی که در بین آحاد جامعه، در فضای مجازی و بر بستر شبکه‌های اجتماعی در جریان است، از نگاه عامه مانند کالایی فاقد ارزش است؛ اما برای رژیم‌های توسعه‌طلب، این داده‌ها مانند معادنی گران‌بهاست که با مداخله سرویس‌ها، ابرپردازنده‌ها و هوش مصنوعی، می‌تواند به برنامه‌ای علیه ملت‌ها تبدیل شود. این اطلاعات، در روز درگیری و مصاف، مسیرهای ورود دشمن به حریم میهن و ملت خواهند بود.
ما نیاز به سواد رسانه‌ای، تقویت تفکر انتقادی، ایجاد تفکر خلاق، تولید محتواهای غنی و آگاهی‌بخش داریم و برای همه توانمندان، این امر یک تکلیف است.
نکته سوم: باور کنیم که ورود تکنولوژی و فناوری‌های نوین به عرصه‌های نظامی، مفهوم، روش و ابزارهای جنگ در دوره معاصر را تغییر داده است. جنگ‌های سایبری، شناختی، بیولوژیکی، الکترونیکی، و تولید نسل‌های جدید تسلیحات، شکل، زمان و آثار نبردها را دگرگون کرده است. بسیاری از این اقسام، علیه ملت ایران به کار گرفته شده‌اند. ما با یک جنگ ترکیبی بسیار پیچیده روبرو بوده‌ایم. در این شرایط، قرآن کریم به ما دستور داده است: «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ» و باور داریم که: «إِن تَنصُرُوا اللَّهَ یَنصُرْکُمْ وَیُثَبِّتْ أَقْدَامَکُمْ». امیدوارم که خداوند متعال به همه ما بصیرت و توفیق عمل به تکلیف را عنایت فرماید.
