جهاد ابتدایی در سنت و سیره نبوی

آیا جهاد ابتدایی مشروعیت دارد؟ در چه شرایطی و با چه کسانی و با چه هدفی واجب است؟ آیا جهاد ابتدایی یک تکلیف شرعی از سوی خداوند بر عهده تمام مکلفان و به تشخیص آنان است یا اینکه در محدوده اختیارات حاکم است و بنا بر تشخیص مصالح حکومت و مقاصد شریعت، به‌وسیله حاکم انجام می‌شوند؟ آیا جهاد ابتدایی در عصر غیبت نیز مشروعیت دارد؟ از جمله سؤالاتی است که در این کتاب به آن پاسخ داده شده است.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، جهاد ابتدایی، در فقه اسلامی، نامی آشنا و دارای حکمی آشنا است. در یک سوی طیف، برخی اندیشمندان مسلمان، تمام تلاش خود را نمودند تا جهاد ابتدایی را به‌طور کلی، بی‌اعتبار و فاقد دلیل اعلام کنند. در سوی دیگر، برخی از خاورشناسان، جهاد ابتدایی را راهی برای ارضای روحیۀ جنگ‌طلبی و خشونت عربی یا ابزاری برای تصاحب اموال کافران و تأمین معیشت مسلمانان می‌دانند.

تحلیل اندیشمندان نسبت به سنت و سیرۀ نبوی در این باره، روح و هستۀ اولیۀ نظریات آنان را در باب فلسفه و هدف جهاد ابتدایی تشکیل می‌دهد. حتی شیوۀ تعامل آنان با ادلۀ لفظی در گرو تحلیل آنان از سنت و سیرۀ نبوی است.

کشمکش اصلی دربارۀ هدف کوتاه‌مدت از جهاد ابتدایی، میان سه نظریه است: ۱- نظریۀ جهاد دعوت که جهاد ابتدایی را جنگی با هدف دعوت به پذیرش شریعت اسلام می‌داند و پایان آن یا قتل کافران است یا مسلمان شدن آنان. ۲- نظریۀ جهاد برای گسترش جغرافیای سلطۀ سیاسی اسلام. ۳- نظریۀ جهاد برای حفظ یا برقراری امنیت مسلمانان.

حجت‌الاسلام محمد مروارید در پژوهش خود به این نتیجه رسیده‌ است که نظریه اول و دوم با سنت نبوی سازگاری ندارد. وی بیان دارد اگرچه جهاد ابتدایی ماهیتی متفاوت از جهاد دفاعی دارد اما هدف جهاد ابتدایی تفاوتی با هدف جهاد دفاعی ندارد. هدف هر دو، برقراری و حفظ امنیت و استقرار مسلمانان است.

جهاد ابتدایی گاهی رفتاری پیش‌دستانه و گاهی پیش‌گیرانه است. عنوان پیش‌دستی و عنوان پیش‌گیری دو مفهوم شناخته شده در حقوق جنگ است و هر دو نوع، به روشنی در سیره نبوی مشاهده می‌شود؛ اما نقطه اتکای هر دو نوع، تضمین امنیت و احساس امنیت از سوی مسلمانان است.

نگارنده اثر معتقد است اگرچه ترویج شریعت اسلام و توسعه جغرافیای حکومت اسلامی جزء اهداف بلندمدت اسلام بوده اما نیل به این اهداف در گرو یک برنامه جامع چند بعدی بوده و جهاد، صرفاً جزئی از این برنامه است و نقش مکمل را ایفا می‌نماید؛ نه نقش اصلی را.

این کتاب در شش فصل سامان یافته است و به مباحثی همچون: «نظریات جهاد ابتدایی»، «مروری تاریخی بر جهاد در حکومت پیامبر اکرم(ص)»، «تحلیل و دسته‌بندی جهادهای پیامبر اکرم(ص)»، «سنجش نظریات فلسفه جهاد ابتدایی پیامبر اکرم(ص)» و «آیات جهاد و حدیث مقاتله؛ به‌مثابه کاشف از سیره» می‌پردازد.

لازم به ذکر است، نظریه جهاد ابتدایی برای ترویج دین، مصونیت‌های جنگی کافران، مبارزه با ریشه محاربه و ناآرامی، جهادهای ترکیبی، قراردادهای صلح و جزیه با مشرکان و اهل کتاب، غزوات پیامبر با مشرکان و اهل کتاب، مبارزه با عناصر محارب یا پیمان شکن و… از جمله مباحثی است که در این کتاب شرح داده شده است.

گفتنی است، چاپ اول کتاب «جهاد ابتدایی در سنت و سیره نبوی» اثر حجت‌الاسلام محمد مروارید، با ویرایش سید جلال قیامی میرحسینی در ۲۵۰ صفحه و به قیمت ۵۰ هزار تومان از سوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر و روانه بازار نشر شده است.