شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: مسأله حجاب زنان در ایران، تاریخی به درازای عمر ورود مدرنیته و مفاهیم مدرن به کشورمان دارد. نه رضاشاه آغازکننده آن بوده و نه توانست پایان‌بخش این جدال باشد؛ بلکه با اجباری کردن پوشش خاص برای مردان و زنان، بدفهمی بزرگ تاریخی بر سر این مسأله ایجاد کرد.
اکنون با موضع‌گیری آیت‌الله خامنه‌ای علیه «دختران خیابان انقلاب»، «فریب‌خورده» دانستن آنان و «کوچک و حقیر» خواندن حرکت‌شان، نقطه عطفی در این جدال پدید آمده است. هم‌سو با وی چند تن از مراجع تقلید قم نیز موج تازه اعتراضات علیه «حجاب اجباری» را محکوم کرده‌اند. آیت‌الله مکارم شیرازی گفته که بی‌حجابی در صحنه اجتماع یک «فعالیت عمومی» و همانند «رشوه‌خواری» است که باید در مقابل آنها ایستاد. آیت‌الله جوادی آملی نیز حرکت موسوم به «دختران خیابان انقلاب» را مخالفت با آیه ۳۱ سوره نور دانسته و گفته که اگر ما امر به معروف و نهی از منکر کنیم قطعا بی‌حجابی از بین خواهد رفت. آیت‌الله سبحانی تبریزی نیز صحبت درباره اجبار یا اختیار در امر واجبی چون حجاب را بی‌معنا دانسته است. آیت‌الله نوری همدانی نیز دختران موسوم به «دختران خیابان انقلاب» را «نخاله» نامید.
در جدال اخیر، بحث بر سر مبنای فقهی «حجاب اجباری» با اظهار نظر برخی روحانیون همچون حجه‌الاسلام ایازی با واکنش انتقادی رهبری مواجه شد. از نظر مخالفان حجاب اجباری، هرگونه اجبار برای محجبه کردن زنان فاقد مبنای دینی و فقهی است، اما این سخن خالی از خدشه جدی نبود. درباره برخورد با بی‌حجاب‌ها فقهای گذشته و معاصر دیدگاه‌های متفاوتی داشته‌اند. طبق مبنای مشهور فقها از جمله صاحب جواهر، صاحب عروه و امام خمینی می‌توان مثلا برای بی‌حجاب‌ها و روزه‌خواران که مرتکب تمرد علنی از وظایف دینی می‌شوند، مجازات‌های تعزیری وضع کرد. صاحب جواهر در این زمینه ادعای شهرت فتوایی کرده و قانونگذاران جمهوری اسلامی نیز تاکنون طبق همین مبنا عمل کرده‌اند.
همچنین در روزهای اخیر یکی از مهم‌ترین دروس خارج حوزه قم به بحث بر «حجاب اجباری» اختصاص یافت. استاد محمدتقی شهیدی زنجانی که از برجسته‌ترین علمای حوزه علمیه قم و از شاگردان درجه اول مراجع بزرگ کنونی است و جایگاه علمی‌اش مورد عنایت و تأیید مراجع بزرگی چون آیات عظام مرحوم تبریزی، شبیری زنجانی و سیستانی بوده، در درس فقه ۱۳ اسفند خود بحث مفصلی درباره حجاب اجباری داشت و درباره اختلاف نظر فقها گفت: «این‌که بعضی شایع کردند که آقای سیستانی فرموده‌اند مرد نمی‌تواند زنش را اجبار بر حجاب کند، این حرف‌ها درست نیست. اگر به حد جرح برسد بله … شوهر حق ندارد برای منع از حجاب، مرتکب جرح بشود و لکن منع عملی از منکر که اکراه عرفی بر حجاب ولو با تضییق بر زن باشد، ولو با این‌که در را بر روی او ببند و نگذارد بیرون برود و از راه‌های مختلف بر او فشار بیاورد قطعا جایز است. بحث در وجوبش است که مشهور قائل به وجوب هستند اما مرحوم آقای خوئی و استاد [تبریزی] و آقای سیستانی می‌‌گویند واجب نیست. دلیل بر وجوب نیست چون امر به معروف ظهور در الزام عملی به معروف ندارد».
علاوه بر آقایان خوئی، تبریزی و سیستانی که آقای شهیدی اشاره کرده است، طبق نظر فقهایی چون مقدس اردبیلی(مجمع الفائده ۱۷۶/۱۳)، آیت‌الله گلپایگانی(الدرّ المنضود ۲۹۷/۲) و آیت‌الله سید رضا صدر نیز می‌توان از وضع مجازات برای خودداری از انجام برخی واجبات دینی چشم‌پوشی کرد و اجبار به‌کار نگرفت. بیان آیت‌الله صدر درباره حجاب صریح‌تر است، آنجا که در پایان جزوه‌ای که پس از بازجویی فروردین سال ۱۳۶۵ نوشته است می‌گوید: «اسلام که لباس ندارد. چنانکه شنیدم زنانی را که زلف‌شان از روسرى بیرون آمده جریمه می‌کنند، در حالى که در زمان حکومت محمد(ص) و على(ع) با هیچ زنى چنین نکردند. چرا با لباس پوشیدن مردم کار دارند؟ چرا این نیروها را در اصلاحات به کار نمی‌برند؟ چرا بدین وسیله اسلام را مبغوض می‌کنند؟ با آنکه پیشواى بزرگ اسلام فرموده: آنچه را که مردم از اسلام می‌پذیرند بگویید. با آنکه لباس خاصى در اسلام براى هیچ زن و مردى تعیین نشده است».
آیت‌الله شیخ اسحاق فیاض؛ مرجع افغان حوزه نجف و شاگرد برجسته مرحوم آیت‌الله خویی نیز سال گذشته در دیدار با آقای لاریجانی رییس قوه قضائیه از مقامات ایران خواسته بود که در ترویج حجاب از زور و اجبار استفاده نکنند.
بنابراین نمی‌توان قاطعانه از نامشروع بودن اجبار بر انجام واجبات و ترک محرمات سخن گفت؛ همان‌گونه که می‌توان طبق مبنای برخی فقها دست به اجبار نیز نزد و از راه‌های دیگری مردم را به انجام وظایف دینی تشویق کرد.
