حجاب و پوشش بانوان در ادیان ابراهیمی

اولین هدیه­‌ی خداوند

در موضوع حجاب و پوشش اولین نکته‌­ای که باید مطرح شود این است که مبتکر پوشش، اسلام نیست. قبل از اینکه اسلام وجود داشته باشد، فطرت پاک بشریت نوع پوشش را همیشه توصیه می‌کرده است و اولین چیزی که شاید انسان بعد از آفرینش به آن فکر کرد، این بود که چگونه خودش را بپوشاند. «فَلَمّا ذاقَا الشَّجَرَهَ بَدَتْ لَهُما سَوْآتُهُما وَ طَفِقا یَخْصِفانِ عَلَیْهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّهِ».[۱] ابتدا آغاز کردند به اینکه از برگ‌های بهشتی پوششی برای خودشان درست کنند و لذا شاید بتوانیم بگوییم که خدا اولین هدیه‌ای که بعد از آفرینش به انسان داد، همین پوشش باشد. «یا بَنی آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباسًا یُواری سَوْآتِکُمْ وَ ریشًا».[۲] ما لباسی را برای شما فرستادیم که هم زشتی‌هایتان را بپوشاند و هم زینت شما باشد.

پوشش باستانی

در تمام ادیان، نوعی پوشش حجاب توصیه و تأکید شده است. هم­چنین می‌توان موضوع پوشش را در آثار باستانی دید. سرکشی در آثار باستانی ایران، این مسأله را به روشنی واضح می کند. تخت جمشید را نگاه کنید، یا آثار باقی مانده از دوران‌های دیگر را ملاحظه بفرمایید. در سنگ‌تراشی‌هایی که در تخت جمشید صورت گرفته، زن‌هایی که در این سنگ‌تراشی‌ها تصویرشان حک شده است، همگی محجبه هستند و حتی یک زن بی‌حجاب و بدون پوشش کامل، در این سنگ‌تراشی‌ها، دیده نمی‌شود. حتی نوع پوششی که دارند یک چادر مستطیل شکل است که روی همه‌ی لباس‌هایشان را می‌پوشانده است. یک پیراهن داشتند و یک دامن بلند که تا مچ پایشان را می‌پوشاند. همین­طور در دوره‌ی اشکانیان می‌بینید که وضعیت حجاب به همین شکل است و لباس گشادی در سنگ‌تراشی‌های آن دوره به وضوح مشخص است. در دوره‌ی ساسانیان نیز همین‌­طور .حتی ظاهراً زن‌ها در آن دوران از نقاب استفاده می‌کرده‌اند. یعنی آن دختران اصیلی که به درگاه خلیفه‌ی دوم آوردند، روی صورتشان نقاب داشتند. زن‌های ایرانی که اسیر شدند، حتی حاضر نشدند نقابشان را کنار بزنند.

پوشش زرتشتیان

اینها همه برگرفته از توصیه‌های زرتشت است که می‌گوید: ای نوعروسان، ای دامادان، روی سخنم با شماست، به اندرزم گوش دهید. در پی زندگی پاک‌منشی بر آیید. و توصیه می‌کند که پوشش سر داشته باشید، سرتان را بپوشانید.

حتی می‌بینیم که زن‌های زرتشتی اصیل ایرانی با پوشش‌های اصیل ایرانی رفت و آمد می‌کنند. یک قدک دارند و یک پوشش کامل. یعنی از موی سر تا پا کاملاً پوشیده است. و این هنوز در برخی از روستاهای ایران حفظ شده است. این پوشش رنگارنگ، کماکان در برخی روستاهای ایران، پابرجاست.

پوشش یهودیان

وقتی در ادیان دیگر مانند یهود جست‌­وجو می‌کنید، می‌بینید که مثلاً در صفر پیدایش، زن‌هایی که در آن­جا به عنوان شخصیت‌های مهم کتاب مقدس هستند، همه‌شان نوعی پوشش داشتند. در ماجرای ازدواج اسحاق با رفقه در تورات آمده است که رفقه چشمان خود را بلند کرد، اسحاق را دید، و از شتر خود فرود آمد و رفقه وقتی دید که یک مرد نامحرمی آمد، سریع برقع را پوشید و حتی صورت خودش را هم پوشاند. یعنی از یک نوع پوشش کامل استفاده کرد. و این برای یهودیان یک نماد اصیل بوده است. در کتاب مقدس تأکیدات زیادی می‌بینیم بر پوشاندن موی سر با پوشش کامل؛ حتّی در آن کتاب می‌گوید: من اجازه نمی‌دهم که زنی سرناپوشیده بخواهد نزد خدا دعا کند یا کارهایی از این دست انجام دهد. جالب این است که یکی از احکام یهودیت این است که اگر زنی بدون پوشش سر بین مردان برود، و با آنان اختلاط پیدا کند، نه تنها ازدواجش باطل می‌شود، بلکه حتی مبلغ مهریه‌اش هم ساقط می‌گردد و دیگر مهریه به او تعلق نمی‌گیرد. احکام دین یهود تا این اندازه نسبت به این موضوع سخت­گیری کرده است. لذا هنوز هم جوامع متدین یهودی، پوشش کاملی دارند و با پوشش کامل در ملأ عام حاضر می‌شوند. بگذریم از اینکه برخی از جوامع مدرن، دیگر نمی‌خواهند رعایت سنت‌های دینی را انجام بدهند، اما شاهدیم که جوامع مذهبی، هم­چنان به این احکام پایبندند.

از احکام دیگری که به موضوع پوشش بر می­‌گردد، این است که مردان یهودی نباید در حضور زنی که سرش پیداست نزد خدا دعا کنند یا کاری انجام بدهند. هم­چنین در احکام دین یهود تأکید بسیار زیادی شده است که هنگام خروج از منزل، خود را نیارایید و با آرایش از منزل خارج نشوید.

در قرآن هم، بر مسأله­‌ی حیا کاملاً تأکید شده است و می­فرماید: «تَمْشی عَلَى اسْتِحْیاءٍ». این آیه در مورد دختران شعیب است. وقتی که حضرت موسی برای دختران شعیب آب آورد، شعیب گفت: بروید این جوان را بیاورید تا ببینم او کیست. قرآن نوع راه رفتن دختر شعیب را به نیکی یاد می‌کند و بر استحیا تأکید می‌نماید.

در نقاشی‌هایی که از سنت یهود و داستان‌های انبیای آنها باقی مانده است، شخصیت‌های زن مطرح در دین خود را کاملاً پوشیده نقاشی کرده‌اند. حتی در فرقه‌ای از یهودیت، زنان چادر مشکی می‌پوشند، محجبه هستند، و حتی از نقاب استفاده می‌کنند. برخی نیز که می‌خواهند هم قوانین شرع را رعایت کنند و هم مد روز باشند، از به اصطلاح کلاه شرعی‌هایی استفاده می‌کنند. مثلاً کلاه‌گیس روی سرشان می­گذارند که موهایشان پیدا نباشد. با چنین روش­هایی می‌خواهند که هم خود را به قوانین شرعی پای­بند نشان دهند و هم اینکه به روز باشند.

پوشش مسیحیت

مهم‌تر از همه، حجاب در مسیحیت است. شاید در جامعه­‌ی ما این تصور وجود داشته باشد که در مسیحیت زنان حجاب ندارند. ساکنان کشورهای اروپایی، نیمه‌برهنه زندگی می‌کنند و ممکن است همه فکر کنند که دین مسیحیت اجازه می‌دهد پیروانش به این شکل در جامعه ظاهر شوند، ولی وقتی که موشکافانه‌تر نگاه کنیم، می‌بینیم که این­گونه نیست و شاید یکی از سخت‌گیرانه‌ترین آیین‌ها در موضوع حجاب، آیین مسیحیت است که دستورهای خاصی دارد. در انجیل به زن‌ها توصیه می‌شود که خویشتن را به لباس مزین به حیا بیارایید، نه به زلف‌های طلا و مروارید و رخت‌های گران­‌بها. هم­چنین می‌گوید به زنان بگو که با وقار باشند، نه غیبت‌گو. حضرت عیسی در انجیل متی می‌فرماید: هرکس به زنی با لذت و شهوت نگاه بیندازد، در دل خود با او زنا کرده است و این حرام است. در کتاب مقدس توصیه می‌کند که اگر چشمت تو را به لغزش وا می‌دارد، بهتر این است ‌که آن چشم را بکنی و دور بیندازی، ولی تا ابد در عذاب دوزخ نسوزی. حتی به زنان جوان توصیه شده است که شوهردوست و فرزنددوست باشند، عفیفه و خانه‌نشین باشند. در انجیل نسخه‌ی پولوس و تیتوس، در رساله‌ی تیتوس، دعای فصل یک می‌گوید: زن‌ها باید خانه‌نشین باشند. شاید یکی از مهم‌ترین دستورهایی که در مورد حجاب در عهد جدید وجود دارد، رساله‌ی اول قرانتیان است که تأکید می‌کند هر مردی که سرپوشیده دعا نکند، سر خود را بی‌حرمت کرده است و هر زنی که سرپوشیده دعا نکند سر خود را بی‌حرمت کرده است و اگر زنی سر خود را نمی‌پوشاند، پس باید موهای خود را بچیند. کتاب مقدس دستور می‌دهد که اگر زنی موهایش را نمی‌پوشاند، باید سرش را بتراشد و اگر برای زن شرم‌آور است که موهایش را بچیند یا بتراشد، پس باید سر خود را بپوشاند (اول قرانتیان فصل یازده، آیه‌ی ۶ الی ۱۰). هم­چنین می‌گوید که مرد نباید سر خود را بپوشاند، چون او جلال و صورت خداست. اما زن جلال مرد است و مرد از زن پدید نیامد، بلکه زن از مرد پدید آمده ست. مرد برای زن آفریده نشده است، بلکه زن برای مرد آفریده شده است و از همین­جا به خاطر فرشتگان، زن باید نشانی از اقتدار به سر داشته باشد.

در کتاب مقدس درباره‌ی پوشش به زنان بسیار تأکید شده است که آنها باید خودشان را بپوشانند و نسبت به رعایت حیا و عفاف تأکید خیلی زیادی شده است. در کتاب مقدس می‌گوید که زن نباید حتی در کلیسا سؤال کند. زنان در کلیسا باید خاموش باشند و صدایشان را نباید کسی بشنود، چنان‌که شریعت می‌گوید، مطیع باشند و اگر درباره‌ی مطلبی سؤالی دارند، از شوهر خود در خانه بپرسند.

پوشش در غرب امروزی

فرهنگ برهنگی در غرب، در پنجاه سال اخیر بسیار رواج پیدا کرده است، ولی قبل از آن شاهد چنین وضعیتی حتی در غرب هم نبودیم. هنوز در جوامع سنتی مسیحی، زن‌ها با پوشش ظاهر می‌شوند. نمونه­ی آن، راهبه‌ها هستند پوششی کامل دارند. زنان راهبه، از چادر، روسری، دامن و حتی یک نوع چادر کمری استفاده می‌کنند که پوشیده‌تر از چادرهای معمولی است. به هیچ­ وجه موی آنها و حجم بدنشان دیده نمی‌شود و این معیار یک زن محجبه‌ است که در دین ما به آن دستور داده شده است. حتی فیلم‌های هالیوودی را که تا صد سال پیش ساخته می‌شد اگر نگاه کنید، می‌بینید که زنان، اگرچه موهایشان باز است ولی بدنشان پوشیده است. در خیلی از کلیساها مخصوصاً کلیساهای شرق اروپا هنوز هم زنان را بدون روسری به جمع خودشان راه نمی‌دهند. جوامع ارمنی، سنت پوشش را در کلیسا رعایت می‌کنند و نمونه‌اش هم این است که شما یک مجسمه‌ی حضرت مریم نمی‌توانید پیدا کنید که در آن چادر نداشته باشد. مجسمه‌هایی در فرانسه و آلمان از پادشاهان ششصد سال پیش اروپا وجود دارد که زنانشان در این مجسمه­‌ها با چادر حضور دارند.

عنصر مشترک

چادر یک عنصر مشترک بین همه‌ی ادیان الهی است. اسلام، مسیحیت، یهود، زرتشت، حتی بآیین بودا و هندو نیز به عنصر حجاب تأکید دارند. در نوع پوشش ممکن است تفاوت‌هایی جزیی وجود داشته باشد؛ مثلاً بعضی‌ها از چادر استفاده کنند، بعضی از روسری و لباس و بعضی دیگر از مدل‌های دیگر. ولی همه‌ی ادیان در یک پیام مشترک به اصل پوشش تأکید دارند.

اما اینکه چرا مسیحیت امروز در عمده‌ی کشورهای غربی حجاب را رعایت نمی‌کند، به خاطر دین‌گریزی آنهاست. امروز مسیحیت در کشورهای غربی خریداری ندارد و جوامع غربی سکولار شده‌­اند و دیگر کسی در کلیساها شرکت نمی­‌کند. اما مسیحی‌های سنتی و اصیل، هم­چنان خودشان را پای­بند مسایل اعتقادی می‌­دانند.

یک واقعیت خارجی

ممکن است از طرفی گفته ‌شود کتاب­‌های مقدس سایر ادیان تحریف شده است و این کتاب‌ها نمی‌تواند مستند باشد و به آنها هیچ اعتمادی وجود ندارد و از طرفی دیگر در این یادداشت، به این کتاب­‌ها استناد کردیم تا نشان دهیم حجاب در تمام ادیان وجود داشته است، و این خود تناقض است. آری، این اشکال وارد است. اما من یک واقعیت خارجی را توصیف می‌کنم که آن کسانی که مسیحی هستند، مبتنی بر مطالب خودشان باید پوشش داشته باشند و آن را رعایت کنند. ما نمی‌خواهیم برای یک مسلمان از انجیل استناد کنیم. بلکه می‌خواهیم بگوییم مسیحی‌هایی که این کتاب را حجت و مقدس می‌دانند، باید توجه داشته باشند که طبق آنچه در متن کتاب خودشان آمده است، باید پوشش خود را به طورکامل داشته باشند. این در حقیقت یک نوع جدال احسن است، یعنی آن چیزی که تو به آن اعتقاد داری، من به آن استناد می‌کنم. بعضی وقت‌ها برای اثبات نکت‍ه‌ای به صحیح‌ بخاری استناد می‌کنیم، این بدان معنی نیست که ما این کتاب را قبول داریم و از این روست که به آن کتاب استناد می‌کنیم، بلکه می­‌خواهیم به کتابی استناد ‌کنیم که طرف مقابل ما در بحث، آن را قبول دارد، بنا بر این در این مسأله نوعی اسکات خصم می‌کنیم.

پی‌نوشت‌ها:

[۱]. اعراف، ۲۲٫

[۲]. اعراف، ۲۶٫