حقوق اسلامی در کنار اجتهاد توان مقابله با حقوق مدرن را دارد/ کافر از حقش محروم شده است نه غیرمسلم

دست از اجتهاد بر نداریم و متد خود را حفظ کنیم، اما اعتقاد داشته باشیم که حقوق اسلامی این توان را دارد که در مقابل حقوق‌های مدرن قرار گیرد به شرط آنکه اجتهاد در کنار آن باشد.

به گزارش شبکه اجتهاد، نشست دیه به منظور بررسی حقوقی و فقهی دیه در ایران با حضور آیت‌الله‌ صانعی، آیت‌الله‌ محقق داماد، حسین مهرپور و مولوی عبدالحلیم قاضی استاد حوزه‌ علمیه اهل سنت در قم برگزار شد.

یک آیه که پنج تفسیر دارد را عَلَم می‌کنیم و غیر مسلمان را از حقوقش محروم می‌دانیم

آیت‌الله‌ صانعی در نشست «دیه» که توسط موسسه‌ فقه الثقلین قم در خانه‌ معلم این شهر برگزار شد، از محققان خواست از ملامتی که به خاطر برخی از نظرات فقهی وجود دارد هراسی نداشته باشند.

استاد حوزه علمیه قم با انتقاد از تمسک به قاعده نفی سبیل برای محروم کردن افراد غیرمسلمان از حقوق خود گفت: تمام انسان‌های غیر مسلمان را از بسیاری از حقوق محروم می‌دانیم چون آنها را کافر می‌دانیم. یک آیه را که پنج تفسیر دارد را علم می‌کنیم که این نمی تواند استاد دانشگاه شود اما می‌توان او را به جنگ بُرد.

او فقه را به معنای اندیشیدن دانست و اظهار کرد: لیتفقهون نه اینکه از رساله مساله شک را بیاموزند. امام حسین(ع) برای فقیه شدن خدا را شکر می‌کند و می‌گوید «اللَهُمَّ إنِّی أَحْمَدُک عَلَی أَنْ أَکرَمْتَنَا بِالنُّبُوَّه، وَعَلَّمْتَنَا الْقُرْءَانَ؛ وَفَقَّهْتَنَا فِی الدِّینِ».

امام(ره) می‌گوید در فقه کنکاش کنید، اما مواظب باشید از روش مشایخ عظام در فقه تعدد نکنید

آیت‌الله‌ صانعی گفت: امام(ره) می‌گوید در فقه کنکاش کنید، اما مواظب باشید از روش مشایخ عظام در فقه تعدد نکنید. تحقیق و تحقیات داشته باشید اما روش را حفظ کنید. فقه شیخ انصاری و صاحب جواهری را باید دنبال کرد. اگر این روش را کنار بگذاریم منحرف شده ایم. پیشینان و فقهاء بزرگ فوق العاده فقیه بوده اند و فقاهت از همه‌ی وجودشان و آثارشان هوایداست.

استاد حوزه علمیه قم اظهار کرد: صاحب جواهر در بحث مواسعه خیلی کار کرده است. حدود ۱۱۰ صفحه راجع به این موضوع نوشته است. ۱۵ دلیل از اطلاقات و غیره می‌آورد و بعد روایات مضایقه را ذکر می‌کند و ۱۲ مرجح برای روایات مضایقه می‌آورد. بعد از ایشان شیخ و بعد هم مقدس اردبیلی را داریم. مقدس در مجمع الفائده کتاب الحدود ۹ حکم برا مرتد بیان می‌کند و بعد می‌گوید غیر ذلک. امروز این شمایید که باید این روش را ادامه بدهید.

او گفت: شهید ثانی در مسالک روایتی را نقل می‌کند که نبوی عامی هم نقل کرده اند. که هند به پیامبر گفت شوهرم بخیل است آیا اجازه می‌دهید از مالش برداریم؟ پیامبر می‌گوید بله اما به اندازه‌ی معروف. شهید ثانی می‌گوید از این یک روایت ده حکم استفاده می‌شود.

آیت‌الله‌ صانعی به سخنان امام خمینی(ره) در مورد غیر مسلمان اشاره و تصریح کرد: امام با همه‌ی پایبندی که به روش قدما داشت فرمودند دادن کتاب به غیر مسلمان نه تنها حرام نیست بلکه گاهی مستحب است. می‌گوید شما که می‌خواهید دعوت به اسلام کنید باید به آنها برنامه را تحویل بدهید تا مطالعه کند. امام در بیع اسلحه می‌گوید اصلا حکم شرعی همیشگی ندارد و دایر مدار نظر حکومت است. همین نظری که در دنیا امروز است. و همه روایات را توجیه می‌کنند.

این استاد حوزه علمیه قم افزود: سفیری به ایران آمده است. با زن مسلمانی خوش و وش کرده‌اند. فتوای بزرگان این بود که آقای زانی را باید کشت چه محسن و چه غیر محسن. و زن مسلمان را اگر محسن است رجم کنید. مدرک هم یک روایت است. می‌خواستم این حکم را بگویم اما جرات نکردم تا اینکه در جامع المدارک دیدم. خبر واحد را به بنای عقلاء حجت می‌دانیم. همین بحثی را که آقای محقق مطرح کردند. خبر واحد را عقلا در چنین مواردی حجت نمی دانند.

آیت‌الله‌ صانعی خطاب به همه علما گفت: یک راه را عرض می‌کنم که همه علماء توجه کنند. تمام انسان‌های غیر مسلمان را از بسیاری از حقوق محروم می‌دانیم چون آنها را کافر می‌دانیم. یک آیه که پنج تفسیر دارد را علم می‌کنیم که این نمی تواند استاد دانشگاه شود اما می‌توان او را به جنگ بُرد. کافر کیست؟ تمام آیاتی که کفر را آورده عذاب را هم آورده است و عذاب برای کسی است که حجت بر آن تمام است و الا قبح عقاب بلا بیان است. کافر برای فرهنگ اسلام نقشه می‌کشد با اینکه می‌داند به حق است بنابراین انسان‌ها یا مسلم یا غیر مسلم یا کافرند. کافر از حقش محروم شده است نه غیرمسلم.

او در پایان گفت: علما از مطرح کردن نظرات با فقه سنتی ابایی نداشته باشند. ملامت همیشه بوده است. آقای درچه‌ای، استاد آقای بروجردی است. وقتی فوت می‌کند مسجدش را آب می‌کشند که هوای مسجد را پاک کنند. یکی از این افراد کلاهش را از مسجد نو برداشته و با آن سنگی که سید روی آن درس می‌داده آب کشیده و بعد می‌پرسد آیا با این کار به وظیفه ام عمل کرده ام یا نه.

دست از اجتهاد بر نداریم و متد خود را حفظ کنیم

آیت‌الله‌ محقق داماد استاد حوزه و دانشگاه در این نشست با اشاره به گسترش فضای ارتباطاتی بین مردم، تصریح کرد: دیگر هیچ فقیهی نمی‌تواند فتوا را بین خود و مقلد پنهان کند.

او در قسمتی از سخنان خود به مبنای عقلایی حجیت خبر واحد پرداخت و گفت: آیا عقلای امروز با یک خبر واحد آن اصل بدیهی حقوق بشری را زیر پا می‌گذارند؟

محقق داماد اظهار کرد: اجتهاد نهاد مقدسی است که به نظر من توجیه گر خاتمیت نبوی است و بدون اجتهاد مستمر، مساله خاتمیت با مشکل کلامی جدی روبرو خواهد شد و تنها توجیه خاتمیت نبوی، همین مساله‌ اجتهاد است البته اجتهاد در مکتب اهل سنت یک معنا و در مکتب شیعی معنا و امتیازات خاص خود را دارد. این مکتب هم از نظر منابع راه خود را می‌رود و هم بر اصلی پافشاری دارد که از مختصات آن است و آن اینکه صحف الهی به حکم لایمسه الا المطهرون، تنها توسط دامن‌های پاک فهم می‌شود و فهم این کتاب نصیب هرکسی نمی‌شود.

او ادامه داد: امروز ما شاکریم که این میراث عظیم را در اختیار داریم و شریعت احمدی توسط خاندان اهل بیت و اصحاب پاک نبوی به دست ما رسیده است. اینک با کوله‌باری از تکلیف و تعهد روبرو هستیم. ما خود را موظف می‌بینیم که تکالیف شرعی مردم را استنباط کنیم اما سه نقطه نظر است که باید در کنار هم قرار دهیم.

محقق داماد به بیان این سه نقطه نظر پرداخت و بیان کرد: اول اینکه امروز دیگر مثل سابق نیست که مفتی فتوایی را بدهد و نزد مقلد به نحو محرمانه بماند. امروز عصر انفجار اطلاعات است و ما با انفجار اطلاعات در رسانه‌ها روبرو هستیم و هیچ فتوایی پنهانی و محرمانه نمی‌ماند. دوم اینکه در جهانی زندگی‌ می‌کنیم که نعوذ بالله، (فقط نقل است و اعتقاد نیست) به عقیده برخی اعلامیه حقوق بشر را در کنار کتب آسمانی قرار داده و آن را در این سطح محترم می‌شمارند. سوم اینکه برای ما فقیهان ایران در قانون اساسی، ۱۰ سمت بالای کشور به شخص مجتهد داده شده است؛ رهبر، رئیس قوه قضائیه، دادستان، رئیس دیوان عالی کشور، شش فقیه شورای نگهبان باید مجتهد باشند البته وزیر اطلاعات هم باید مجتهد باشد که در حقیقت ۱۱ سمت می‌شود یعنی کشور بناست که بر پایه‌ اجتهاد اداره شود.

محقق داماد با بیان اینکه حال این سه نکته را در کنار هم بگذاریم و بپرسیم چگونه باید فتوا بدهیم و استنباط کنیم؟ گفت: ما از اجتهاد این تعریف را داریم که روش مخصوص خود را دارد و نباید از این روش اجتهاد شیعی دست برداریم. دست برداشتن از این روش بر سر شاخ نشستن و بن بریدن است. ما باید پاسخگو باشیم. چه باید بکنیم که از قافله جهانی امروز منزوی نشویم و حقوق اسلام را به ناکارآمدی متهم نکنیم؟ ما معتقدیم نظام حقوقی ما می‌تواند در کنار نظام‌های پیشرفته قرار گیرد.

او گفت: پیشنهاد من این است که اجتهاد شیعی یک روش دقیق  است و راه ۱۴۰۰ ساله دارد که باید بر آن پای فشاری کنیم. اجتهاد شیعی اصول و روشی دارد که ۱۴۰۰ سال بر آن پای فشاری شده و ما هم نباید دست از این راه برداریم و الا مانند فرزندی خواهیم بود که پدران خود را انکار کرده و بر حرام زادگی تفخر می‌کند. در دو قرن شیخ انصاری از ایران به نجف می‌رود و پای درس صاحب جواهر می‌نشیند. در شرایطی که آوازه‌ی صاحب جواهر همه جا را گرفته است.

او افزود: پدرم می‌گفت مکاسب را با متاجر جواهر مقایسه کنید. همه‌ی آن نقد جواهر است. شیخ فقاهت را کنار نمی‌گذارد بلکه اجتهاد می‌کند. میرزای شیرازی وقتی پای درس صاحب جواهر می‌نشند می‌بیند استفاده نمی‌کند. می‌خواهد به ایران برگردد. به او می‌گویند عجله نکنید و پای درس شیخ انصاری هم بروید. می‌بنید حرف‌ها تازه است. به شیخ انصاری رو می‌کند و غزل زیبای سعدی را می‌خواند که سرو خرامان چو قد معتدلت نیست. آن همه وصفش که می‌کنند به قامت. چشم مسافر که بر جمال تو افتاد. عزم رحیلش بدل شود به اقامت.

شیخ انصاری نه تقلید کرد و نه اصول را تغییر داد

محقق داماد گفت: شیخ انصاری نه تقلید کرد و نه اصول را تغییر داد. صاحب جواهر وقتی به ولایت فقیه می‌رسد آنچنان بحث را تمام می‌کند که پرونده را گویی مختومه است اما شیخ همین بحث را با دو اصل می‌آورد که از ابدائات است و قابل مقایسه با نظریه ویکتورهوگو است. یکی اصل عدم ولایت احد علی احد است و دیگری تقسیم ولایت به ولایت قضا، اجرا و افتاء که همان تفکیک قواست. به این اجتهاد می‌گویند. نه از روش دست بر می‌دارد نه از فقاهت دوری می‌کند و نمی‌ترسد که بگوید «فقه جدید» آورده است. این مجتهد بزرگ می‌گوید من «صاع صبره» را نمی‌توانم حل کنم حالا بسیار آسان سینه ستبر می‌کنند که ما مجتهدیم.

او برای اینکه اهل اجتهاد باشیم و مقلد نباشیم، چند پیشنهاد داد و گفت: در خط و مشی فقیهان گذشته پیش رویم اما فکر کنیم که در چه عصری زندگی می‌کنیم. استادم آیت‌الله‌  منتظری می‌گفتند اگر یک دهم یا یک صدم نوآوری‌های علامه حلی را ما داشتیم امروز مردم هیچ مشکلی نداشتند. ۵۰۰ اثر از علامه حلی به ما رسیده است. اینهاّ فقهای ما هستند. امروز خبر واحد طوری حجت شده که اطلاق و عموم کتاب را با آن قید می‌زنیم و بعد می‌گوییم دلیل آن آیه‌ی نبا است و بعد می‌گوییم بنای عقلا معتبرترین دلیل حجیت خبر واحد است.

در اخبار استنباط و در قرآن تدبر؛ به هر خبری که نباید عمل کرد

او در پاسخ به اینکه آیا عقلای امروز با یک خبر واحد آن اصل بدیهی حقوق بشری را زیر پا می‌گذارند؟ گفت: با یک خبر واحد بردگی را تجویز می‌کنید؟ آیت‌الله‌ خوئی در منهاج می‌گوید آیا باید در جنگ اسیر و برده گرفت یا در همه جا. ایشان به حدیث رفاعه استناد می‌کند و می‌گوید همه جا. اما در دنیای امروز می‌گویند گزارشگر نباید تضاد منافق داشته باشد و الا طوری می‌شنود که دلش می‌خواهد و این رفاعه برده فروش است و بشتر روایاتش درباره برده است. نباید دقت کنیم که امروز با این فتوا زییر سال نروم؟ دست از اجتهاد بر نداریم و متد خود را حفظ کنیم اما اعتقاد داشته باشیم که حقوق اسلامی این توان را دارد که در مقابل حقوق‌های مدرن قرار گیرد به شرط آنکه اجتهاد در کنار آن باشد.

او گفت: در اخبار استنباط و در قرآن تدبر؛ به هر خبری که نباید عمل کرد. تدبر و استنباط دو بال فقه شیعی است. فقه آن است که بداند این روایت برای چه صادر شده است.

محقق داماد در پایان اظهار کرد: قم شهر علم و فقاهت بود. من طلبه بودم می‌گفتند آقای بروجردی طلبه‌ی جوان دارد که باهوش است. آقای صانعی لباس نداشت. همه آن خیابان بحث و داد و قال بود. همه بعد از نماز به کتابخانه می‌رفتند، اما در زیر سایه‌ سیاه فقری که فخر بود درس می‌خواندند. همه بنا بود فقیر باشند و امتیاز نبود اما زیر این سایه سیاه فقر دانش و اخلاق انسانی بود. صفا را نمی‌توانیم ترجمه کنیم و ما فقط این احساس را در طلبگی قم داشتیم.

حوزه در کمک به تصویب قوانین اجرایی کوتاهی کرده است/ قوانینی وضع کنیم که قابلیت اجرا داشته باشند

حسین مهرپوراز حقوق دانان اسبق شورای نگهبان در سال‌های ۵۹ تا ۷۱ در نشست دیه، با انتقاد از وضعیت قانون گذاری در ایران از حوزه‌های علمیه خواست با ارائه نظرات فقهی مطابق با شرایط روز به فقیهان شورای نگهبان برای تصویب قوانین کمک کنند.

وی در قسمتی از سخنان خو به موضوع دیه در قوانین موضوعه اشاره کرد و گفت: با این همه گستردگی اجتهاد و نظراتی که از فقهاء در نظرات مختلف نقل می‌شود چگونه است قوانین ما همچنان به این صورت است؟ یکی از این قوانین بحث دیه است. قانون حدود و دیات و قصاص جدا تصویب شد. وقتی آمدند اعیان شش گانه پرداخت دیه را مطرح کنند گفتیم الان زمانی نیست که گاو و شتر را به عنوان دیه مطرح کنید. گفتیم مبنایی بوده است که پیامبر ۱۰۰ شتر را مطرح کرده است و شما هم یک مبنایی را در نظر بگیرید. در روایت هم لاهل الغنم الغنم. انگار برای تسهیل کار اینگونه گفته شده است. من نتوانستم حرفم را به کرسی بنشانم. ما با مشکلات زیادی روبرو هستیم که شما باید حل کنید. بعدها که در این زمینه تحقیق کردم به کتاب برخی از کشورهای اسلامی برخورد کردم که در باب مسئولیت مدنی در قانون کویت دیدم همان زمان‌ها آوردند که ۱۰ هزار دینار کویتی دیه کامل است.

این استاد دانشگاه شهید بهشتی تهران ادامه داد: ما در قبل از انقلاب بحثی به عنوان دیه نداشتیم اما ضرر و زیان ناشی از جرم داشتیم. در سال ۱۳۳۹ قانونی به نام مسئولت مدنی تصوییب شد که عمدتا از قانون سوئیس گرفته شده بود که در آن راجع به صدمات بدنی مطلبی مطرح شده بود.

او گفت: بعد از انقلاب قوانین جزائی تغییر کرد و بحث دیه مطرح شد. ۱۳۶۱ قانون دیات تصویب شد و ۱۳۷۰ مجددا همراه حدود و قصاص مجددا همراه قانون حدود تصویب شد. در آن قانون که تا قبل از ۱۳۹۲ وجود داشت گفتند دیه بر اساس یکی از اعیان ششگانه باشد و تصریح شده بود که در تبصره ماده ۲۹۷ گفته بود در صورت تراضی یا تعذر می‌تواند منجر به قیمت شود. در دادگاه کیفری ۱ رشت در سال ۶۲ در تصادف قطع پا، حکم به پرداخت ۱۰۰ حله یمانی داده شده بود و در مورد دیگری زنی که به قتل رسیده بود و خودش هم مقصر بوده بود گفته شده بود که ۵۰ حله پرداخت شود.

مهرپور افزود: مورد دیگر این بود که دیه زن مسلمان نصف مرد مسلمان است. مبنای دیگری که در قانون دیات بود مساله دیه مسلمان و غیر مسلمان بود. محاکم بر اساس فتاوای معتبر، حکم می‌کردند و درباره اهل کتاب ۸۰۰  درهم را مطرح می‌کردند. در غیر اهل کتاب نه قصاصی بود و نه دیه. برای شرکت به سمیناری به ژنو رفته بودم. در ژنو بحث تبعیض بود که متن حکم دادگاه ایران درباره‌ غیرمسلمان در چنین شرایط را پخش کردند و جو بدی شکل گرفت.

وی گفت: در سال ۱۳۷۴ مبنای اعیان ششگانه عملا عوض شد. از مقام معظم رهبری استفتاء کردند و ایشان گفتند پرداخت شتر مشکل دارد و پیرو فتوای ایشان وزیر به محاکم بخشنامه صادر کرد که درهم و دینار دیگر موضوعیت ندارد، حله یمانی هم مورد تردید است و عناوین به شتر و گاو گوسفند محدود شد و گفتند در صورت تعذر مبلغ آن پرداخت شود. گفتند کارشناس قیمت گاو و شتر و گوسفند را محاسبه و هرکدام که کمتر بود را طرف انتخاب کند. قرار بود شش ماه یکبار تعیین شود اما بعد سال به سال شد. اکنون مشخصا دیه مبنایی است که با توجه به اوضاع و احوال رئیس قوه‌ی قضائیه مشخص می‌کند که دیه ۹۶ را ۲۱۰ میلیون تومان تعیین کردند.

برقراری دیه یکسان برای اهل کتاب

عضو اسبق فقهای شورای نگهبان گفت: مساله‌ دیگر که در آن تغییر حاصل شد، برقراری دیه یکسان برای اهل کتاب در سال ۸۲ بود. مجلس تبصره ای به ماده ۲۹۷ ملحق کرد که شورای نگهبان رد کرد و در مجمع مصلحت آن را تصویب کرد که دیه اقلیت‌های دینی به اندازه دیه مسلمان تعیین شد.

وی ادامه داد: در مورد دیه زن و مرد، همچنان دیه زن و مرد یکی است. بیمه اجباری حوادث آماده و در صورت حادثه اگر کسی کشته شد بیمه گر باید همه بیمه را بپردازد. در آنجا تصریح شده است که باید دیه کامل برای زن و مرد پرداخت شود. سرانجام قانون مجازات اخیر در سال ۱۳۹۲ مطرح شد که تحولاتی داشت. دیه را تصریحا زمان و مسئولیت مدنی دانستند. قرار شد رئیس قوه قضائیه میزان دیه را مشخص کند. دیه اقلیت دینی را مساوی با اهل دینی دانستند. در این قانون علی الاصول دیه زن نصف مرد است اما عملا زن همه دیه را می‌گیرد. چون مابقی دیه را با عنوان دیگر می‌پردازند.

مهرپور به موضوع دیه در قرآن و روایات اشاره کرد و گفت: از دیه در آیه ۹۲ نساء نام برده شده است. آیا از این آیه نمی توان استفاده کرد کسانی که تابعیت ایران دارند و علیه کشور اقدام نمی کنند دیه برقرار کنیم؟

در مورد میزان دیه در آیه چیزی مطرح نشده و به احادیث برمی‌گردد. قدر مسلمی که از روایات استفاده می‌شود میزان دیه را ۱۰۰ شتر قرار داده‌اند. این چیزی است که مسلم است.بیشتر از این خیلی مسلم نیست و جای بحث دارد. از مزاق برخی از روایات برمی‌آید شاید دیه بر اساس عرف مشخص شده و از احکام امضائی بوده است. روایتی داریم که می‌گوید دیه در جاهلیت ۱۰۰ شتر بوده و پیامبر آن را تثبیت کرد یا اینکه روایاتی داریم که دیه برای بادیه نشینان ۱۰۰ شتر و برای شهر نشینان که پول دارند درهم و دینار. از این روایات نمی‌شود استفاده کرد که نه میزان و نه اعیان متعین نیست؟ نمی‌توانیم به این برسیم که دیه‌ جبران خسارات مربوط به صدمات بدنی است و میزان آن باید بنا بر وضعیت خسارات و وضعیت مجنی علیه مشخص شود؟ اگر این مساله حل شود مساله خسارات مازاد از دیه هم حل می‌شود.

عضو اسبق حقوقدانان شورای نگهبان گفت: نمی توانم نگرانی خودم را از وضعیت قانون گذاری که در این مدت داشتیم اعلام کنیم. فقه اسلامی غنی است و همه قوانین بر اساس موازین اسلامی است. باید قوانینی وضع کنیم که قابلیت اجرا داشته باشد و بتوانیم در دنیا ارائه کنیم. تاکنون این کار درست انجام نشده است. حوزه کوتاهی داشته است. پایه و پشتوانه قانون گذاری مجلس حوزه و مراجع است.

او گفت: در مورد یک قانونی در شورای نگهبان گفتیم اینطور تصویب شود. یکی از فقهاء گفت اگر تصویب کنیم جواب حوزه را چه بدهیم؟! پس شما باید راه را باز کنید و مقتضیات زمان و مکان را لحاظ کنید.

وی با اشاره به جلسه‌ای که برای تعیین دادستان کل کشور با امام خمینی داشتند گفت: در جلسه‌ای که ۳۵ سال قبل در خدمت امام بودیم آیت‌الله‌ موسوی اردبیلی موضوع را مطرح کردند.آنجا بعد از سخنانی که برخی درباره آقای صانعی مطرح کردند امام گفتند من در حضور شما آقای صانعی را به عنوان دادستان منصوب می‌کنم و ایشان را مجتهد می‌دانم.

فقیه باید بر اساس مسائل زمان و شرایط جامعه نظر دهد

مولوی عبدالحلیم قاضی به نمایندگی از «مولوی عبد الحمید» امام جمعه اهل تسنن که در نشست فقهی-حقوقی دیه قم شرکت کرده بود، گفت: من اعجاب خودم را بیان کنم و اینکه در متون روایی ما هم روایاتی وجود دارد که فقیه باید بر اساس مسائل زمان و شرایط جامعه نظر بدهد.

او گفت: الحمدلله ما در همین ماه در زاهدان نشست‌های فقهی با موضوع سود مشارکت در تولید و غیره داشتیم. سی و پنج سال است که این نمونه نشست‌ها در زاهدان در حال برگزاری است که نشان می‌دهد ما به این نکته توجه داشته‌ایم که باید به مسائل روز پاسخ بدهیم.

این عالم اهل سنت مقاله‌ خود در موضوع دیه را به موسسه فقه الثقلین تقدیم کرد و گفت: سلام دار العلوم را خدمت آیت‌الله‌ صانعی و تمام جمع حاضر عرض می‌کنم. از اینکه نتوانستند در این همایش بیایند عذرخواهی کردند.

آیت‌الله‌ صانعی در پایان سخنان مولوی عبدالقاضی از او خواست از علمای شیعه برای شرکت در نشست‌های علمی اهل سنت دعوت شود.

کلیک کنید: مشاهد گزارش تصویری نشست فقهی حقوقی دیه