شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به ساخت «کشتی قرآنی مطلا» و تأیید این نوع کارها از سوی نهادهای دینی و روحانیت گفت: تصور جامعه، به ویژه در شرایط اقتصادی فعلی، این است که ساخت این‌گونه آثار نباید مورد تأیید و حمایت نهاد روحانیت و دین قرار بگیرد؛ ترویج و حمایت از همین نوع برنامه‌ها و کارهای شعاری، به تناقضات جامعه و ظاهرگرایی و قشری‌گرایی دامن می‌زند.
به گزارش شبکه اجتهاد، اعلام خبر ساخت کشتی قرآنی مطلا واکنش‌های زیادی را در رسانه‌ها برانگیخت و کارشناسان و نخبگان فرهنگی و دینی از زوایای مختلف مثبت و منفی به به بررسی این اتفاق پرداختند.
سازنده اثر پس از اعلام اخباری مبنی بر به کار رفتن ۷۰ کیلو طلا در ساخت این کشتی آن را تکذیب و اعلام کرد تنها ۱۴۰ گرم طلا در ساخت این اثر به کار رفته است. اما نکته مهم که به نظر می‌رسد موافقان و سازنده اثر زیرکانه از آن عبور کردند، چرایی ساخت چنین آثار تجمل‌گونه آن هم به نام قرآن و میزان اثرگذاری مثبت و منفی آن در جامعه است؛ به خصوص اینکه این اتفاق در روزهایی رخ داده که تنها چند روز از فروکش کردن اعتراضات مردم به مشکلات اقتصادی، فسادهای بانکی و بودجه بالای برخی نهادهای خاص در حوزه فرهنگ می‌گذرد و قطعا انتشار عکس‌های حضور مسئولان سیاسی و فرهنگی در بازدید از این اثر بر افزایش بار انتقادات خواهد افزود.
در این راستا شریف لک‌زایی، عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم و‌اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا به تأثیرات و تبعات چنین رویکرد و نگاه به دین در جامعه و وظیفه حکومت و نهادهای دینی در تبیین نگاه درست به دین و قرآن و پرهیز از ترویج نگاه ظاهری و شعاری به دین پرداخته که به شرح ذیل است:
اخیرا ساخت کشتی قرآنی مطلا خبرساز شده و واکنش‌های مختلفی را برانگیخته است. به عقیده شما این نوع حرکت‌ها و نگاه‌ها به دین و قرآن را چگونه می‌توان تحلیل کرد؟
لک‌زایی: این اتفاق را از چند زاویه می‌توان تحلیل کرد. از منظر مالی و بودجه‌ای که صرف ساخت این اثر شده، اگر از جانب دولت بوده که کار بسیار غلط و نابه‌جایی است. امروز کشور به لحاظ اقتصادی در وضعیت نامطلوبی است و وضعیت معیشتی مردم بسیار آشفته و بحرانی است. همین دو هفته قبل هم مردم اعتراضاتی به شرایط اقتصادی داشتند که مسئولان و بزرگان کشور از آن به عنوان اعتراضات به حق یاد کردند و طبیعتا مسئولان باید به فکر حل این مشکلات باشند.
اما اگر در ساخت این اثر از بودجه دولتی استفاده نشده و به صورت شخصی بوده لااقل بهتر است شرایط اقتصادی مردم درک شود و به عبارتی حال مردم مراعات شود و بودجه‌ای که صرف ساخت چنین آثاری می‌شود صرف امور خیریه و تسکین بخشی از دردها، مشکلات و آلام مردمی شود که از مشکلات و بحران‌های اقتصادی در رنج هستند.
اما نکته مهم‌تر به نهادهای دینی برمی‌گردد، زیرا نهادهای دینی و روحانیت یک چنین کاری را تأیید کردند. با توجه به وضعیت و شرایط سخت اقتصادی کشور، تصور جامعه این است که ساخت این‌گونه آثار نباید مورد تأیید و حمایت نهاد روحانیت و دین قرار بگیرد.
البته موجی که اخیرا پس از ارائه لایحه بودجه سال ۱۳۹۷ علیه حوزه دین و مذهب و مراکز و نهادهای دینی کشور راه افتاده است، پیام خوبی ندارد. در کنار این موج، نهادهای دینی و افراد مسئول در این حوزه‌ها هم به جای اینکه روشنگری کنند و پاسخگو باشند یا ساکت بودند یا اگر صحبتی هم کردند قانع‌کننده نبوده است.
به عقیده من الان فرصت خوبی برای شفاف‌سازی است و خوب است مسیری که بودجه‌های حوزه فرهنگ، دین مذهب در آن مصرف می‌شود از سوی نهادهای دریافت‌کننده این بودجه‌ها برای جامعه توضیح داده شود.
به هرحال امروز وضعیت و میزان بودجه‌های نهادهای مذهبی و دینی، نوع مصارف آنها و خروجی این نهادها زیر تیغ تقد و سؤال افکار عمومی است و لازم است آن پاسخگویی و شفاف‌سازی مطلوب اتفاق بیفتد. حال ممکن است بخشی از جامعه باز هم واکنش نشان دهند و قانع نشوند ولی بخشی از جامعه هم ممکن است با این روشنگری‌ها اقناع شوند.
مسئله دیگر اینکه این نوع کارها به نام دین، حوزه و روحانیت تمام می‌شود. به عنوان نمونه مؤسسه‌ای دینی که بودجه دریافت می‌کند خودش باید مسئول و پاسخگو باشد و حوزه نمی‌تواند از طرف آن پاسخ دهد. حوزه علمیه بهتر است پاسخگوی همان بودجه‌ای باشد که دریافت می‌کند. البته برخی از بزرگان معتقدند که حوزه علمیه نباید هیچ بودجه دولتی دریافت کند. مراکز، موسسات و پژوهشگاه‌های فرهنگی و دینی وجود دارند که در حاشیه حوزه هستند و هیچ ارتباط ساختاری با حوزه ندارند و بودجه دریافت می‌کنند و باید در مقابل میزان بودجه دریافتی پاسخگو باشند و خودشان مسئولیت عملکردشان را بپذیرند.
من به شخصه متوجه فضایی که علیه بودجه مراکز دینی و فرهنگی شکل گرفته نمی‌شوم و متاسفانه کسانی هم که مطلع هستند و دستی در این نهادها و مؤسسات دارند به جای اینکه پاسخگو باشند یا سکت بودند یا پاسخ‌هایی که ارائه کردند بیشتر پاسخ‌های نقضی بوده نه اینکه دلایل و موارد مصرف بودجه را تشریح کنند تا دفاع مستدل و خوبی صورت بگیرد.
اگر اوضاع به همین ترتیب پیش رود متاسفانه همین فضای کم‌رمق حوزه فرهنگ دینی و مذهبی زیر سؤال می‌رود و به سمت و سوی دیگری خواهد رفت. البته یک بخش از انتقادها، به‌جا و به حق است هر چند بخشی دیگر هم از روی عناد با دین، نهاد دین، حکومت دینی و مراکز دینی و مذهبی است. در مقابل گروه دوم حتی اگر پاسخ‌های قانع‌کننده هم داده شود باز هم آنها حرف‌های خود را تکرار خواهند کرد. اما به هر حال نمایندگان مجلس درباره بودجه تصمیم می‌گیرند و ممکن است نتیجه بگیرند بودجه برخی نهادها و مراکز فرهنگی قطع شود و یا ادامه یابد و لذا این مسئله باید تابع قانون باشد.
چه میزان از انتقادات، دلخوری‌ها و اعتراضات مردم (بخشی که عنادی با دین و مذهب ندارند) به بودجه برخی مراکز و نهادهای فرهنگی و دینی را در ارائه همین گونه کارهای نمایشی، ظاهری و شعاری مانند ساخت کشتی قرآنی مطلا می‌دانید در حالی که به عنوان نمونه براساس آمارها بسیاری از دانشجویان کشور قار به روخوانی درست قرآن نیستند و یا آسیب‌های اجتماعی در کشور به نقطه بحرانی رسیده است؟
لک‌زایی: انجام کارهای فرهنگی و هنری در مباحث دینی اقدام خوبی است، اما آنچه که ما متاسفانه گرفتار آن شدیم نگاه‌ها و اقدامات شعاری و قشری است. از آن طرف هم بودجه‌هایی که صرف ارتقای فرهنگی و دینی می‌شود منجر به خروجی مطلوبی نمی‌شود به نوعی که خیل عظیمی از فرزندان ما اصلا نمی‌توانند قرآن را بخوانند و این نکته تناقض‌گونه‌ای است.
به عقیده من به جای اینکه مسئولان توجه خود را بر روی چنین کارهای شعاری و ظاهری بگذارند باید فرهنگ قرآنی را رواج و ارتقا دهند؛ فرهنگ قرآنی فرهنگ پاسخگویی است. شما در مقابل تصمیمی که می‌گیرید و اقدامی که انجام می‌دهید باید در مقابل مردم و نهادهای ناظر پاسخگو باشید و این موارد مردم را دچار تناقض کرده است؛ از یک طرف شعارها و ادعاهای ما خیلی زیبا و زیاد است و از طرف دیگر نمی‌توانیم این شعارها را سامان دهیم و روح و فرهنگ قرآنی را در جامعه جاری کنیم و لذا گرفتار کارها و بخش‌های ظاهری دین می‌شویم.
البته توجه به دین از منظر هنری اگر تأثیرگذار باشد خوب است مثلا ممکن است فیلمی در حوزه دین یا ترویج یک امر اخلاقی ساخته شود که تأثیرات مطلوبی بر جامعه بگذارد ولی چنین کارهایی مانند ساخت کشتی قرآنی مطلا ممکن است تأثیرات نامطلوبی بر نگاه مردم به حوزه دین بگذارد. البته انجام کارهای هنری در حوزه دین نشان می‌دهد که نسبت به آن حساسیت وجود دارد و اگر این حساسیت‌ها فارغ از فضاهای شعاری به سمت عمق‌بخشی دین برود به نحوی که مردم با فرهنگ و روح قرآن آشنا شده و انس بگیرند خیلی اثربخش‌تر و پایدارتر است. به عقیده من این کار باید از بالا شروع شود و کارگزاران، مدیران و کسانی که در بخش فرهنگ قرآنی حضور دارند و فعالیت می‌کنند باید به این سمت و سو حرکت کنند که فضای جامعه فضای قرآنی شود.
فضای قرآنی فضایی است که فرد صالح و به تیع آن جامعه صالحی تربیت و پرورش یابد و عدالت، صداقت و راستگویی به عنوان بنیان‌های اصلی فرهنگ قرآنی در جامعه رشد پیدا کند و مورد اقبال قرار گیرد، اما آن چیزی که امروز در جامعه مشاهده می‌شود خلاف این آموزه‌های قرآنی است و ترویج و حمایت از همین نوع برنامه‌ها و کارهای شعاری، به تناقضات جامعه و ظاهرگرایی و قشری‌گرایی دامن زده و از طرف دیگر فرهنگ اصیل و ناب قرآنی و دینی را، که انتظار است حاملان قرآن در جامعه پیاده و جاری کنند، تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
