شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: مرحوم آیت‌الله سید محمود‌‌هاشمی شاهرودی (۱۳۹۷-۱۳۲۷) که از سال ۱۳۷۸ ده سال رییس قوه قضائیه جمهوری اسلامی بود، زمانی که به ریاست قوه برگزیده شد اعتراض‌های بی‌سابقه‌ای به رویّه قضایی دوره ده ساله آیت‌الله یزدی وارد کرد و گفت که یک «ویرانه» تحویل گرفته است. این سخن او موجی از امید در کشور ایجاد کرد، هرچند منجر به بازخواست او در کمیسیون ویژه مجلس خبرگان شد. آقای یزدی که رییس وقت این کمیسیون بود، سال ۷۹ در یک سخنرانی در قم گفت که از آقای هاشمی شاهرودی بابت این سخن توضیح خواسته و او نیز سعی در رفع سوءتفاهم داشته است.
چهارمین قاضی‌القضات جمهوری اسلامی دیدگاه‌هایی داشت که می‌توانست نظام قضایی کشور را با تحوّلی مثبت مواجه کند. وی با ساختار زندان‌محور قوه مخالف بود و می‌گفت در اسلام، زندان وجود ندارد مگر در مواردی خاص:
«زندان یک مجازات اسلامی نیست. نظر فقهی من این است که زندان یک مجازات ثانوی و محدود در سیستم نظام کیفری اسلامی است … زندان به عنوان مجازات نیست. شاید به عنوان یک اقدام تأمینی و تربیتی باشد … اینکه یکی را ببرند در اتاقی بایکوت کنند و هزینه بدهند کار غلطی است» (هاشمی شاهرودی، حقوق شهروندی، ص۱۳).
وی حتی زندان را میراث شوم نظام‌های طاغوتی می‌دانست:
«به نظر من کل زندان‌هایی که در کشورهای اسلامی در دوران خلفا ایجاد شده است، بخاطر خوی طاغوتی حکام جور بوده است که از طاغوت‌های قبلی خود گرفته‌اند و ادامه داده‌اند … زندان در زمان پیامبر و امیرالمؤمنین نبود و برای مسائل مالی کسی را حبس نمی‌کردند؛ اما ما در قوانین خود زندان را به عنوان مجازات باز کردیم، در حالی که این با فقه ما سازگاری ندارد» (حقوق شهروندی، ص ۱۴).
وی می‌گفت که دنیای جدید هم رفته رفته به همین سمت می‌رود و زندان را از نظام قضایی خود حذف می‌کند. هرچند به ادعای وی، این روند در کشورهای غربی از آنجا که نظام‌هایی طاغوتی هستند، به این زودی محقق نمی‌شود. او انتظار داشت این مهم در نظام الهی و اسلامی زودتر محقق شود.
مرحوم شاهرودی که زندان را مخالف با فقه و مرام اسلامی می‌دانست، در خصوص زندان‌های انفرادی نیز اعتراض داشت. او گفته بود که از رییس سازمان زندان‌ها خواسته‌ام که همه زندان‌های انفرادی را تخریب کند و آنها را به صورت اتاق‌های بزرگ با شرایط و امکانات لازم در آورد (همان، ص۱۷).
شاهرودی با برخی رفتارها در مواجهه با متهمان نیز مخالف بود و می‌گفت:
«چه لزومی دارد وقتی متهم بازجویی می‌شود، چشم‌های او بسته باشد؟ در پرونده‌هایی که با چشمِ باز بازجویی کردیم، خیلی بهتر به ثمر رسید و خیلی بهتر جرم کشف شد، تا پرونده‌هایی که متهم را چشم بسته و با خشونت بازجویی کردند (سخنرانی در جلسه معاونین دادگستری تهران، ۱۲/۹/۸۲). وی سپس هشدار داده بود که این‌گونه رفتارها نشانه اقتدار قوه قضائیه نیست:
«هر که خیال می‌کند اقتدار قاضی و دستگاه قضائی در چشم بستن و بازجویی شبانه کردن و این قبیل برخوردهاست، در اشتباه فاحشی است (همان‌جا).
آیت‌الله هاشمی شاهرودی همچنین اعتراض کرده بود که: «در پرونده‌های فساد اقتصادی، با آلبوم عکس متهم چه کار دارید؟ به اتاق خواب او چه کار دارید؟» (حقوق شهروندی، ص۲۰).
از دیگر مواردی که مرحوم شاهرودی بر آن تأکید داشت، حضور طرفین دعوا نزد قاضی بود. وی از این مسأله گلایه کرده بود که گاهی قاضی حکمی را صادر می‌کند بدون اینکه هر دو طرف دعوا در دادگاه حضور داشته باشند. او توجه داده بود که در مواردی که از دستگاه حکومتی شکایت می‌شود، قاضی می‌باید طرف ضعیف را در نظر داشته باشد:
«قاضی باید نشان بدهد که دنبال حق و عدالت است حتی اگر علیه حاکمیت باشد. نه اینکه تا یک گزارشی از یک دستگاه حکومتی آمد، بگوید حق با این است و اصلاً به طرف آن اجازه دفاع ندهد. برعکس قاضی در اینجا بایستی طرف ضعیف را بگیرد، مگر اینکه برایش قطعی شود که محق نیست. باید ارباب رجوع احساس کند که قاضی در پی حق است و جانب طرف قوی را نمی‌گیرد». (همان‌جا).
نفس بیان این سخنان از سوی عالی‌ترین مقام قضایی کشور به ویژه در نخستین ماه‌های پس از وقوع قتل‌های زنجیره‌ای امیدبخش و اثرگذار بود. هرچند دوران ده ساله ریاست مرحوم شاهرودی بر دستگاه قضایی با وقایع تلخ پس از انتخابات ۸۸ پایان یافت و همراه با انتقادهای گسترده بود، اما خاطره این سخنان امیدبخش و برخی اقدامات اصلاحی او می‌تواند در اصلاح رویه قضایی کشور مؤثر باشد. / مجموعه خبری روای
