شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
یک استاد حوزه گفت: بررسی گسترهٔ رسالت پیامبر اسلام بحث عمیق نظری و علمی است و نباید انتظار داشته باشیم با بهره‌گیری از عقل و نص به نتیجه یکسان برسیم و در مواقعی در برداشت از نصوص، یا برداشت از ادله اختلاف‌نظر به وجود می‌آید که امری طبیعی است.
به گزارش شبکه اجتهاد، برنامه تلویزیونی سوره، فصل محمد رسول‌الله (ص) در نخستین شب با موضوع «پیامبر دنیا، پیامبر آخرت: گستره شناسی رسالت پیامبر اسلام (ص)» میزبان استاد ابوالقاسم علیدوست، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود.
این استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در آغاز برنامه در پاسخ به چرایی اهمیت موضوع گستره رسالت در اسلام با اشاره به اینکه برای تشریح اهمیت قلمرو رسالت باید دو پیش‌فرض مهم را در نظر گرفت تصریح کرد: ما از رسالت پیامبری صحبت می‌کنیم که خاتَم و خاتِم است؛ یعنی دین و رسالت پیامبر جهانی و جاودانه است. در واقع آموزه‌های او همهٔ مکان‌ها (جهانی) و همهٔ زمان‌ها (جاودان) را در بر می‌گیرید.
وی سپس به توضیح پیش‌فرض دوم پرداخت و گفت: باید تعریفمان از رسالت دین را مشخص کنیمِ؛ اگر رسالت پیامبر را جامع شئون همه عالمیان و جهانی برای همه مکان‌ها، جاودان برای همه زمان‌ها تعریف کنیم به مفهومی بسیار متفاوت نسبت به زمانی می‌رسیم که حتی یکی از این عوامل را نپذیرفته باشیم و سپس استفاده نقل و عقل را برای فهم رسالت پیامبر ضروری دانست.
عقل و نقل؛ دو سند قابل‌اتکا برای فهم رسالت پیامبر (ص)
در ادامه برنامه مسعود دیانی، سردبیر و مجری برنامه به روش‌هایی که می‌توان از طریق آنها رسالت پیامبر را استنباط کرد، اشاره کوتاهی کرد (نظیر روش عقلی و نقلی) و این دو روش را تشریح کرد.
علیدوست در پاسخ به اینکه انتخاب کدام روش و مبنا برای فهم رسالت پیامبر بهتر است، گفت: گفت‌وگو دربارهٔ گسترهٔ رسالت پیامبر بحث نظری است و دو سند قابل‌اتکا در اختیارداریم؛ یکی نقل است یعنی به قرآن، سنت و فرمایشات معصومین مراجعه کنیم و ببینیم آنها چه رسالتی را برای پیامبر تعریف کرده‌اند. به عنوان مثال امام علی علیه‌السلام، در خطبه اول نهج‌البلاغه هدف از بعثت پیامبران را شکوفا کردن استعدادها و ظرفیت انسان‌ها تعریف کرده‌اند.
علیدوست ادامه داد: سند دیگری که در اختیار داریم عقل است. وقتی پیامبری مبعوث می‌شود عقل می‌تواند درک کند که آیا این پیامبر در ساحت اقتصاد و سیاست برنامه‌ای دارد یا نه؟ درواقع اگر پیامبری خاتَم و خاتِم باشد عقل قادر است بر وجود او صحه بگذارد.
دلیل اختلاف‌نظرها درباره گستره رسالت چیست؟
علیدوست در ادامه برنامه در پاسخ به اینکه دلیل وجود اختلاف‌نظرها علی‌رغم بهره‌گیری از روش‌های یکسان (یعنی استفاده از نص و نقل) چیست تصریح کرد: ریشه بسیاری از اختلاف‌ها ناشی از سو برداشت محققان از حرف‌های یکدیگر است و بسیاری از اختلاف‌نظرها با گفت‌وگوی مستقیم برطرف می‌شود.
وی ادامه داد: بررسی گسترهٔ رسالت پیامبر اسلام بحث عمیق نظری و علمی است و نباید انتظار داشته باشیم با بهره‌گیری از عقل و نص به نتیجه یکسان برسیم و در مواقعی در برداشت از نصوص، یا برداشت از ادله اختلاف‌نظر به وجود می‌آید که امری طبیعی است.
ساحت‌های مختلف عقلی و نقلی برای رسالت
در بخش دوم گفت‌وگو مسعود دیانی با اشاره به اینکه برخی از محققان و اسلام‌پژوهان هدف از رسالت پیامبر را تنها موضوعات اخلاقی می‌دانند با طرح پرسشی صحت این ادعا را از علیدوست جویا شد.
استاد علیدوست با تأکید بر اینکه عقل و نقل، هر دو ساحت‌های مختلفی را برای رسالت بیان می‌کنند، به برخی از آنها اشاره کرد و گفت: قطعاً یکی از رسالت‌های پیامبر اصلاح اعتقادات و باورهاست ولی وظیفهٔ دیگر پیامبران آوردن شریعت (حلال، حرام و..) است و ما در دین احکام مختلفی داریم.
علیدوست ادامه داد: هرچند دربارهٔ گسترهٔ شریعت در میان متفکران اختلاف‌نظر وجود دارد ولی همهٔ آنها گسترهٔ وسیعی برای شریعت قائل‌اند. او با اشاره به اینکه رسالت دیگر پیامبر زنده کردن اخلاق است گفت: پیامبر منظومه‌ای از اخلاق ساخته است و سطح درک و برداشت انسان‌ها از اخلاق و زیست اخلاقی را بالا برده است.
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: رسالت دیگر پیامبر آشنا کردن مردم با تاریخ و معارف است چنان که بخشی از قرآن به بیان روایت‌های تاریخی اختصاص دارد. رسالت دیگر تربیت نیرو است و نهایتاً تشکیل حکومت صالح، به مقداری که میسر است، هم از اهداف رسالت پیامبر اکرم است و اگر آموزه‌های پیامبر دچار انحراف نمی‌شد به تمدن بزرگ می‌رسیدیم.
شرط احیای اقتصاد اسلامی
علیدوست در ادامهٔ برنامه در پاسخ به اینکه آیا حکومت و شریعت از لوازم اعتقاد به رسالت پیامبر است یا خیر، موضوعات اقتصادی را مثال خود قرار دارد و گفت: نظام اقتصادی اسلامی به‌درستی کشف نشده است، به‌عنوان مثال ما گزاره دینی درباره اجاره، جعاله و مضاربه داریم اما تاکنون استنباط از آنها صورت جزیره‌ای انجام شده است؛ یکی از اصول اقتصادی اسلام عدم چرخش سرمایه‌های بزرگ در دست برخورداران بوده است و خداوند در قرآن کریم سهم عظیمی را در اختیار پیامبران قرار می‌دهد تا این سرمایه به مستمندان برسد. در طول این سال‌ها کسی به دنبال حل این موضوع نبوده است.
علیدوست ادامه داد: یکی دیگر از موضوعاتی که از روایات قابل‌فهم است نفی وجود اختلاف طبقاتی است. وی در پاسخ به اینکه هم‌اکنون می‌توانیم نظام اقتصادی را احیا کنیم یا خیر گفت: می‌توانیم اما به شرطی که فقیه همهٔ نصوص را در یک نظام هرمی یا حلقوی در کنار شریعت، عقل و روایات و مشورت با کارشناسان ببیند تا به استنباط برسد و اقتصاد اسلامی حاصل شود.
هیچ جدایی میان اخلاق و شریعت وجود ندارد
این استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در فراز دیگری از برنامه دربارهٔ جایگاه شریعت در رسالت، شریعت را امری الهی و پاک دانست که در آن اختلافی نیست و فقه را دانش کاشف شریعت معرفی کرد که در دست فقیهان است و معصوم نیست. او تأکید کرد هیچ جدایی میان اخلاق و شریعت وجود ندارد.
علیدوست در انتهای برنامه گفت: اگر در اخلاق به امر مسلم اخلاقی برسیم و نصوصی در مخالفت با آن وجود داشته باشد، نصوص کنار می‌رود و فقه هم موظف است در چهارچوب اخلاق عمل کند اما باید این نکته را در نظر داشت که اخلاق باید در پازل شریعت دیده شود.
وی همچنین افزود: برای ایجاد نظام سیاسی و اقتصادی می‌توان از سیره معصومین و پیامبر (ص) بهره برد اما به دو شرط؛ یکی آنکه با تجربه، ممارست و خواندن همه نصوص سیره معصومین را به‌درستی درک کنیم و دوم آنکه ببینیم هر سیره و روشی از معصومین از چه شأنی از آنان صادر شده است.
