شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
عبدالهادی فقهی‌زاده، نویسنده کتاب «علامه مجلسی و فهم حدیث» گفت: مرحوم مجلسی به این موضوع توجه داشته که روایات باید در راستای قرآن اخذ و تلقی شده و مورد اعتنا قرار گیرند. مبانی نظری و علمی علامه مجلسی، تأثیر مهمی در نوع نگرش‌ها و برداشت‌های او از روایات داشته است.
به گزارش شبکه اجتهاد، محمدباقر مجلسی، معروف به علامه مجلسی و مجلسی ثانی، فقیه شیعه در دوران شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی است. وی در ۱۳ سالگی از ملاصدرا اجازه روایت گرفت (مهدوی، سید مصلح‌الدین، زندگینامه علامه مجلسی، ج ۱، ص ۴۲۶)، سپس در حضور استادانی همچون علامه حسنعلی شوشتری، امیرمحمد مؤمن استرآبادی، میرزای جزایری، شیخ حرعاملی، ملا محسن استرآبادی، ملا محسن فیض کاشانی و ملا صالح مازندرانی، تحصیل کرد. محمدباقر مجلسی در زمانی اندک بر دانش‌های صرف و نحو، لغت و معانی و بیان، ریاضی، تاریخ، فلسفه، حدیث و درایه، رجال، فقه و اصول و کلام احاطه کامل پیدا کرد.
علامه مجلسی در عمر ۷۳ ساله خویش، بیش از ۱۰۰ کتاب به زبان‌های فارسی و عربی نوشت که از آن‌جمله می‌توان به دو کتاب ارزشمند «بحارالأنوار» در ۱۱۰ جلد و «مرآه العقول» در ۲۶ جلد اشاره کرد. حدود ۴۰ کتاب نیز به وی نسبت داده شده است. اولین تألیف علامه را کتاب «الأوزان و المقادیر» یا «میزان المقادیر» دانسته‌اند که در سال ۱۰۶۳ تألیف شده و آخرین تألیف وی هم کتاب «حق‌الیقین» مربوط به سال ۱۱۰۹ هجری، یعنی یک سال قبل از درگذشتش است.
شرح تهذیب شیخ طوسی در ۱۶ جلد، «الفرائد الطریفه» شرح صحیفه سجادیه، «شرح أربعین حدیث»، «حق‌الیقین»، «زاد المعاد»، «عین الحیاه» شامل مواعظ و حکم برگرفته از آیات و روایات اهل بیت و «حلیه المتقین» برخی دیگر از آثار به‌جای مانده از این فقیه شیعه است.
عبدالهادی فقهی‌زاده، نویسنده کتاب «علامه مجلسی و فهم حدیث (مبانی و روش‌های فقه‌الحدیثی علامه مجلسی در بحارالانوار)»، در گفت‌وگو با ایبنا، بیان کرد: دو کتاب «بحارُالاَنوار الجامِعَهُ لِدُرَرِ أخبارِ الأئمهِ الأطهار» و «مِرآهُ العُقُول فی شرح اخبار آل الرسول»، در بین ده‌ها اثر محمدتقی مجلسی مشهور به علامه مجلسی و مجلسی ثانی، قطعا مهم‌ترین آثار وی به‌شمار می‌روند.
وی ادامه داد: این برخلاف تصور عمومی و غیرتخصصی است که گمان می‌کنند علامه فقط روایات را جمع‌آوری کرده، بلکه وی در بسیاری موارد روایات را شرح و توضیح داده و به نوعی وجوه معنایی مختلف را بیان کرده و حتی در مواردی که با تعارض‌هایی مواجه شده نیز به حل تعارض پرداخته است.
استادتمام گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه تهران، گفت: علامه در کتاب «بحارالانوار» کار علمی بسیار مهمی انجام داده است. وی در این کتاب و کتاب «مرآه العقول» براساس مبانی نظری و اعتقادات پیشین عمل کرده است. در واقع کار علامه مجلسی در این آثار، براساس مبادی تصدیقیه و تصوریه خاصی بوده است.
نویسنده کتاب «پژوهشی در نظم قرآن»، تصریح کرد: علامه معتقد بود روایات موردقبول بیشتر علمای شیعه در طول تاریخ، باید مورد اعتبار قرار گیرد. وی بر این عقیده بود که عُلُو مضمون روایات، دال بر صدور آن‌ها از معصومین تلقی می‌شود. به‌نظر این فقیه شیعه، اینکه مفاهیم بلند اعتقادی در احادیث آمده باشد، حتی می‌تواند جبران‌کننده ضعف سند باشد. علامه مجلسی همچنین اعتقاد داشت که وجه مشترک روایات هم‌مضمون یا هسته اولیه روایات هم‌مضمون، بسیار اعتبار دارد.
فقهی‌زاده در بیان یکی دیگر از روش‌ها و دیدگاه‌های فقه‌الحدیثی علامه مجلسی، افزود: به عقیده وی، اگر یک مفهوم روایی در تعدادی از روایات تکرار شود، این تکرار دلالت بر این دارد که این روایات از معصوم فی‌الجمله صادر شده است. در کتابم نمونه‌های متعددی از این‌‌دست از «بحارالانوار» ذکر کرده و به تحلیل مبانی پرداخته‌ام. همچنین از نظر علمی اعتبار یا عدم اعتبار مطالب بررسی شده است.
وی در ادامه گفت: علامه مجلسی قبل از پرداختن به موضوع روایت و روایات شیعی، تحقیقات گسترده‌ای در حوزه‌های دیگر اسلامی ازجمله کلام و فلسفه داشته است. وی عربی‌دان بسیار برجسته‌ای نیز بوده و در دو کتاب مهم خود «بحارالانوار» و «مرآه‌العقول» هم چیره‌دستی خود در زبان و ادبیات عرب را نشان داده است.
نویسنده کتاب «علامه مجلسی و فهم حدیث (مبانی و روش‌های فقه‌الحدیثی علامه مجلسی در بحارالانوار)»، بیان کرد: آیت‌الله جعفر سبحانی، حدود ۳۰ سال پیش در یکی از آثار خود عنوان کرده که علامه مجلسی در کتاب «بحارالانوار» اولین تفسیر جامع موضوعی قرآن را انجام داده است. در کتابم این موضوع را شرح داده و بیان کردم که این گفته آیت‌الله سبحانی، مبتنی بر اصول صحیحی است. «بحارالانوار» در صدها باب آیات مرتبط با روایات را شرح و توضیح داده است. مرحوم مجلسی به این موضوع توجه داشته که روایات باید در راستای قرآن اخذ و تلقی شده و مورد اعتنا قرار گیرند. مبانی نظری و علمی علامه مجلسی، تأثیر مهمی در نوع نگرش‌ها و برداشت‌های او از روایات داشته که در کتابم به تفصیل این موضوع را در کنار پرداختن به روش‌ها موردبحث قرار دادم. البته بحث من در این کتاب یک تتبع علمی است و چندان به جزئیات نپرداخته‌ام.
استادتمام گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه تهران، ادامه داد: «بحارالانوار» اثر بزرگی از نظر حجم و ابواب موضوعی است، لذا طبیعی بوده که مشکلات خاصی از نظر علمی در آن وجود داشته باشد و مخالفت‌هایی نیز از سوی برخی علما درباره بعضی از روایات آن مطرح شده باشد. مرحوم مجلسی به‌عنوان یک عالم برجسته روایی که جزو شاخص‌ترین محدثان شیعه در طول تاریخ تشیع در کنار بزرگانی همچون شیخ مفید، شیخ طوسی، شیخ کلینی و شیخ حر عاملی است، دیدگاه‌ها و مبانی علمی خود را در آثارش بیان کرده و طبیعی است که برخی موارد، مورد چون و چرای علمی قرار گیرد.
فقهی‌زاده در پایان گفت: «بحارالانوار» یک کتاب علمی است که می‌تواند از منظر علمی مورد نقد و بررسی قرار گیرد. علامه در آثارش برپایه مبانی علمی به مباحث مختلف پرداخته است. این دو کتاب ارزشمند («بحارالانوار» و «مرآه‌العقول») جزو منابع بسیار مهم و مورد اعتماد علمای بزرگ شیعه در طول تاریخ بوده‌اند.
