زکاتی برگرفته از نماد زکات مالی/ امام موسی صدر

‌‌ای مسلمان، اسلام از تو‌‌ می‌‏خواهد که شبِ تارِ همسایه‏‌ات را روشن کنی، پیش از آنکه خانه ‌ات را روشن کنی. از این رو، به تو‌‌ می‌گوید پیش از آنکه نماز عید بخوانی و به خانه بازگردی و عید را جشن بگیری، زکات بده.‌‌ می‌خواهد شادی را به خانۀ همسایه‏‌ات ببری، پیش از آنکه خودت شاد باشی؛ و این نماد اسلام و معنای عید است.

شبکه اجتهاد: متنی که در پیش روی شماست، خطبۀ دوم نماز عید فطر امام موسی صدر است که در جلد یازدهم مجموعۀ گام به گام با امام و همچنین کتاب ادیان در خدمت انسان منتشر شده است.

«بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ. إذَا جَاءَ نَصْرُ اللهِ وَالْفَتْحُ. وَرَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللهِ أَفْوَاجًا. فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کَانَ تَوَّابًا.»

بسم الله الرحمن الرحیم، الحمد لله رب العالمین والصلوه والسلام علی سیدنا محمد وعلی آله الطیبین الطاهرین.

در سورۀ اعلی ـکه در رکعت اول نماز عید آن را خواندیم ـ آمده است: «قَد أَفْلَحَ مَن تَزَکَّى. وَذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى. بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیَاهَ الدُّنْیَا. وَالآخِرَهُ خَیْرٌ وَأَبْقَى. إِنَّ هَذَا لَفِی الصُّحُفِ الأولَى. صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَى.»

به زکاتی که امروز باید پرداخت شود، در این سوره و در بسیاری از دعاهای این روز، اشاره شده است. حتی امیرمؤمنان علی(ع) هم در خطبۀ نقل شده از ایشان که تنها خطبۀ به جا مانده از میراث اسلامی ماست، بر مسئلۀ زکات تأکید‌‌ می‌‏کنند.‌‌ می‌‏دانید که زکات این روز بر کسی که توانایی داشته باشد، واجب است و باید آن را از طرف خود و فرزندان و همۀ کسانی که تحت سرپرستی او هستند، بپردازد.

بی ‏گمان این مسئله نشان ‏دهندۀ عمق شعور انسانی و تأکید بر این نکته است که انسانی که خدا‌‌ می‌‏خواهد، انسانی که خدا از او خشنود است، انسانی که اسلام‌‌ می‌خواهد تربیت کند، انسانی که اسلام برای او آمده است، کسی است که وقتی در جامعه رنج دیده و گرسنه و فقیر وجود داشته باشد، احساس شادی‌‌ نمی‌کند. اسلام‌‌ نمی‌پذیرد که فرد مسلمان سیر بخوابد، ولی همسایۀ او گرسنه باشد، همچنانکه امیر مؤمنان(ع) فرموده‏ اند: «أقنَعُ مِن نَفسی أن یُقالَ أمیرُالمُؤمِنینَ وَلاأشارِکُهُم فی مَکارِهِ الدَّهرِ أو أکون أسوَه لَهُم فی جشوبَهِ العَیشِ.» (آیا بدین بسنده کنم که مرا امیر مؤمنان گویند و در ناخوشی ‏های روزگار شریک آنان نباشم؟ یا در سختی ‏های زندگی نمونه ‏ای برایشان نشوم؟)

در حدیث دیگری نیز آمده است: «ما آمَنَ بِاللهِ وَالیَومِ الآخَرِ مَن باتَ شَبعاناً وَجارُهُ جائِعٌ.» (کسی که شب را سیر بخوابد در حالی که همسایه ‏اش گرسنه باشد، به خدا و روز بازپسین ایمان نیاورده است.)

خداوند از کسی که بتواند گرسنگی همسایگان، درد و رنج دوستان، درماندگی فقیران و نیاز زحمت ‏کشان را نادیده بگیرد و در خانۀ خود با فرزندانش شاد و خوشحال باشد، خشنود نیست. آن کسی که خدا از او راضی است و آن کسی که مصلح و موفق و خوشبخت به شمار‌‌ می‌‏آید و آن کسی که اسلام او را انسان به حساب‌‌ می‌‏آورد، کسی است که: «قَد أفلَحَ مَن تَزَکّی. وَ ذَکَرَ اسمَ رَبِّهِ فَصَلّی. بَل تُؤثِرونَ الحَیاهَ الدُّنیا. وَالآخِرَهُ خَیرٌ وَأبقی.» یعنی انسان حتی برای مصلحت خودش نیز باید آخرت را بر دنیا ترجیح دهد.

سعادت انسان وقتی کامل‌‌ می‌شود که برادرش نیز همراه با او خوشحال باشد، همسایه‏ اش پیش از او سیر باشد و دوستش پیش از او در راحتی باشد. اسلام از ما‌‌ می‌خواهد که وجود و جسم خود را بزرگ تر از این یک مترونیم احساس کنیم.‌‌ می‌‏خواهد در ما وجودی بزرگ و وسیع ببیند، به طوری که وقتی دوستمان بیمار‌‌ می‌‏شود، احساس درد کنیم؛ وقتی همسایه‏ مان سردش است، احساس سردی کنیم؛ وقتی یکی از خویشانمان گرسنه‌‌ می‌‏شود، ناراحت شویم. اسلام چنین انسانی‌‌ می‌خواهد.‌‌ می‌‏خواهد این حس را گسترش دهد و این پیوند را عمیق کند و از شما انسانی بزرگ و گسترده با وجودی بیش از یک مترونیم طول و نیم متر عرض پدید آورد. از این رو، در این روز زکات را بر شما واجب کرده است و حتماً شما نیز زکات خود را پیش از نماز داده ‏اید.

ولی آیا تصور‌‌ می‌کنید وظیفۀ ما با دادن زکات مالی و دادن پول پایان‌‌ می‌‏یابد؟ من بر این عقیده‏ ام که زکات مال، نشانه و نمادی از زکات در هرچیزی است. امروز ‌‌ای برادر، همانگونه که از مال خود به همسایه یا خویشان یا فقیران زکات‌‌ می‌دهی، از تندرستی و شادی و تجربه، و حتی از نظر و بینش خودت نیز به نیازمندان زکات بده. چه اشکالی دارد که دست خود را دراز کنی تا با کسی که از او بریده‌‌ای و، در عین حال، به تو نیاز دارد، ولی تو به او نیاز نداری، آشتی کنی؟ چه اشکالی دارد که فرد تازه ‏کار و ناآزموده‌‌ای را راهنمایی کنی؟ یا نادانی را آگاه کنی؟ یا فرد ناراحت و اندوهگینی را شاد کنی؟ اینها زکات است؛ زکاتی برگرفته از نماد زکات مالی.

به طور خلاصه، ‌‌ای مسلمان، اسلام از تو‌‌ می‌‏خواهد که شبِ تارِ همسایه‏ ات را روشن کنی، پیش از آنکه خانه ‏ات را روشن کنی. از این رو، به تو‌‌ می‌گوید پیش از آنکه نماز عید بخوانی و به خانه بازگردی و عید را جشن بگیری، زکات بده.‌‌ می‌خواهد شادی را به خانۀ همسایه‏ ات ببری، پیش از آنکه خودت شاد باشی. و این نماد اسلام و معنای عید است. برکت این عید در همین است. از خداوند‌‌ می‌خواهیم این روز را روزی مبارک گرداند و به ما توفیق دهد که واجبات خود را در این روز ادا کنیم.

خدایا، بر محمد و آل محمد درود فرست.

«الّلهُمَّ إنّا نَرغَبُ إلَیکَ فی دَولَـهٍ کَریمَـهٍ، تُعِزُّ بِها الإسلامَ وَأهلَهُ وَتُذِلُّ بِها النِّفاقَ وَأهلَهُ وَتَجعَلُنا فیها مِن الدُّعاهِ إلی طاعَتِکَ وَالقادَهِ إلی سَبیلِکَ وَتَرزُقُنا فیها کَرامَـهَ الدُّنیا وَالآخِرَهِ.»

(خدایا از تو دولتی کریمه‌‌ می‌خواهیم که با آن اسلام و مسلمانان را عزت بخشی و نفاق و منافقان را خوار گردانی و ما را در آن از کسانی قرار دهی که به اطاعت تو دعوت‌‌ می‌کنند و به راه تو راهنمایی‌‌ می‌کنند و در آن کرامت و بزرگی دنیا و آخرت را روزی ما گردانی.)

«الّلهُمَّ ما عَرَّفتَنا مِن الحَقِّ فحَمِّلناهُ وَما قَصُرنا عَنهُ فَبَلِّغناهُ.»

(خدایا، ما را تابع آن حقی که به ما شناساندی قرار ده و ما را از حقی که دربارۀ آن کوتاهی کرده‏ایم [و نشناخته‏ایم،] آگاه گردان.)

«اللَّهُمَّ الْمُمْ بِهِ شَعَثَنَا وَاشْعَبْ بِهِ صَدْعَنَا وَارْتُقْ بِهِ فَتْقَنَا وَکَثِّرْ بِهِ قِلَّتَنَا وَأَعْزِزْ [أَعِزَّ] بِهِ ذِلَّتَنَا وَأَغْنِ بِهِ عَائِلَنَا وَاقْضِ بِهِ عَنْ مُغْرَمِنَا وَاجْبُرْ بِهِ فَقْرَنَا وَسُدَّ بِهِ خَلَّتَنَا وَبَیِّضْ بِهِ وُجُوهَنَا وَ أَنْجِحْ بِهِ طَلِبَتَنَا وَاسْتَجِبْ بِهِ دَعْوَتَنَا وَأَنْجِزْ بِهِ مَوَاعِیدَنَا وَبَلِّغْنَا بِهِ مِنَ الدُّنْیَا وَالْآخِرَه آمَالَنَا وَأَعْطِنَا بِهِ فَوْقَ رَغْبَتِنَا.»

(خدایا به واسطۀ او پراکندگی‏مان را سر و سامان ده، پریشانی‏مان را برطرف کن، گسستگی‏ مان را اصلاح کن، اقلیتمان را به اکثریت تبدیل کن، ما را از خواری به عزت و بزرگی برسان، نیازهایمان را برطرف کن، بدهی ما را ادا کن، فقر ما را جبران فرما، کمبودهایمان را برطرف کن، ما را روسفید کن، خواسته‏‌هایمان را بپذیر، دعاهایمان را اجابت کن، وعده ‏هایی را که به ما داده شده است، محقق گردان، ما را به آرزوهای خود در دنیا و آخرت برسان و فراتر از خواسته ‏هایمان به ما عطا کن.)

«یا خَیْرَ الْمَسْئُولِینَ وَأَوْسَعَ الْمُعْطِینَ اشْفِ بِهِ صُدُورَنَا وَأَذْهِبْ بِهِ غَیْظَ قُلُوبِنَا وَاهْدِنَا بِهِ لِمَا اخْتُلِفَ فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِکَ إِنَّکَ تَهْدِی مَنْ تَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ.»

(ای بهترین مسئولان و گشاده ‏دست‏ ترین بخشندگان، به واسطۀ او سینه‏‌هایمان را شفابخش و خشم دلهایمان را برطرف کن و در اختلاف بر سر حق، ما را راهنمایی کن، که تو هر که را بخواهی، به راه راست هدایت می‏کنی.)

«اللَّهُمَّ إنّا نَشکو إلَیکَ فَقدَ نَبِیِّنا وَغَیبَـهَ وَلِیِّنا وَکَثرَهَ عَدُوِّنا وَقِلَّـهَ عَدَدِنا وَشِدَّهَ الفِتَنِ بِنا وَتَظاهُرَ الزَّمانِ عَلَینا، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأعِنّا عَلی ذلِکَ بِفَتحٍ مِنکَ تُعَجِّلُهُ وَنَصرٍ تُعزُّهُ وَسُلطانِ حَقٍّ تُظهِرُهُ وَرَحمَـهٍ مِنکَ تُجَلِّلُناها وَعافِیَـهٍ مِنکَ تُلبِسُناها بِرَحمَتِکَ یا أرحَمَ الرّاحمینَ.»

(خدایا، ما نزد تو شکایت‌‌ می‌‏آوریم از فقدان پیامبرمان، غیبت ولی‏مان، زیادیِ دشمنانمان، کمیِ تعدادمان، سختیِ فتنه‏‌ها و ناسازگار بودن زمان با ما، پس بر محمد و آل محمد درود فرست و با گشایشی نزدیک و پیروزیا ی شکوهمند و با امامی برتر که آشکارش گردانی و رحمتی که شامل حالمان کنی و عافیتی که به ما ببخشی، ما را یاری کن. به مهربانی‏ات‌‌ای مهربانترینِ مهربانان.)

«اللّهُمَّ أدخِل عَلی أهلِ القُبُور السّرور، اللّهُمَّ أغنِ کُلَّ فَقیرٍ، اللّهٌمَّ أشبِع کُلَّ جائِع، اللّهُمَّ اکسٌ کُلَّ عُریان، اللّهُمَّ اقضِ دَینَ کُلِّ مَدین، اللّهُمَّ فَرِّج عَن کُلِّ مَکروب، اللّهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَریب، اللّهُمَّ فُکَّ کُلَّ أسیرٍ، اللّهُمَّ أصلِح کُلَّ فاسدٍ مِن أمورِ المُسلمینَ، اللّهُمَّ اشفِ کُلَّ مَریضٍ، اللّهُمَّ سُدَّ فَقرَنا بِغِناکَ، اللّهُمَّ غَیِّر سوءَ حالِنا بِحُسنِ حالِکَ، اللّهُمَّ اقضِ عَنّا الدَّینِ، وَأغنِنا مِن الفَقرِ، إنَّکَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ.»

(خدایا، بر ساکنان قبرها شادی فرو آور. خدایا، هر فقیری را بی‏ نیاز کن. خدایا، هر گرسنه‏‌‌ای را سیر کن. خدایا، هر برهنه ‏ای را بپوشان. خدایا، قرض هر بدهکاری را ادا کن. خدایا، اندوه هر اندوهگینی را بر طرف گردان. خدایا، هر غریبی را [به وطن] بازگردان. خدایا، هر اسیری را آزاد کن. خدایا، هر فسادی را از امور مسلمانان اصلاح کن. خدایا، هر بیماری را شفا ده. خدایا، فقر ما را با بی‏ نیازی خود برطرف گردان، خدایا، بدحالی ما رابه نیک‏ حالی خودت تغییر ده. خدایا، دِین ما را ادا گردان و فقر ما را برطرف کن که تو بر هرچیز توانایی.)

خدایا، زبان و دل و بدن ما را از گناه و آنچه تو‌‌ نمی‌پسندی، پاک گردان و قلب ما را با نور معرفت و ایمان خود روشن کن. خدایا، حج خانۀ خودت و زیارت قبر پیامبر(ص) و امامان(ع) را روزی ما کن و ما را از شفاعت آنان در آخرت بهره مند کن. خدایا، کلمۀ ما را برتر و کلمۀ دشمنانت را پست ساز. خدایا، ما را در این جنگ یاری کن و عزت و بزرگی را به ما بازگردان و به ما توانایی ده که سرزمینمان را آزاد کنیم و کشورمان و دومین قبله‏مان را بازپس گیریم و بر دشمنانمان چیره شویم،‌‌ای مهربانترین مهربانان!

خدایا، ما هرگز به این زندگی که در آن کرامت و بزرگی وجود ندارد، راضی نیستیم. پس کرامت و عزت را به ما بازگردان و اسباب بازگشت به این عزت را به ما الهام کن،‌‌ای مهربانترینِ مهربانان. خدایا، ما و پدر و مادر ما را و هر که را بر ما حق دارد و از ما درخواست دعا کرده است، بیامرز. خدایا، رفتگان ما، رفتگان حاضران و منِ فقیر و رفتگانی را که در ایمان از ما پیشی جستند، بیامرز. به روح پیشوای مقدسمان، سید عبدالحسین شرف الدین و همۀ رفتگان ثواب سورۀ فاتحه را نثار‌‌ می‌‏کنیم.