شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: سالی که گذشت همراه با حزن و اندوه‌هایی بود. نخستین روزهای سال سیل ویرانگری کشور را فراگرفت و جان بسیاری را ستاند. در این روزهای پایان سال نیز بیماری فراگیری رخ نموده و غم را افزون کرده است. برخی از سرشناسان حوزه و روحانیت نیز در سال گذشته رخ در نقاب خاک کشیدند.
مراجع
در این میان درگذشت دو تن از روحانیون که در جایگاه مرجعیت بودند، مورد توجه قرار گرفت. آیتﷲ قربانعلی محقق کابلی از مراجع افغانستانی مقیم در قم بود که در نود سالگی درگذشت. وی از شاگردان امام خمینی، سید عبدالاعلی سبزواری و آیتﷲ خویی بود. او حزب وحدت اسلامی را در افغانستان بنا گذاشت. وی اگرچه ساکن افغانستان بود، اما درپی غلبه کمونیست‌ها و همچنین با سلطه طالبان، مجبور به مهاجرت شد. ایشان اگرچه پس از سرنگونی طالبان چندین بار به افغانستان سفر کرد، اما با این وجود، به ایران آمده و در قم ساکن شد. او در ایران مورد اقبال شیعیان افغانستان قرار گرفت و اعلام مرجعیت کرده و رساله توضیح المسائل خود را منتشر کرد. وی بیستم خرداد ماه دیده از جهان فرو بست و در حرم حضرت فاطمه معصومه(س) به خاک سپرده شد.
یکی دیگر از مراجعی که در سال گذشته درگذشت، آیتﷲ سید محمد شاهرودی بود. وی فرزند آیتﷲ سید محمود شاهرودی مرجع تقلید نجف در دهه پنجاه شمسی بود که پس از آیتﷲ سید ابوالحسن اصفهانی زعامت شیعیان را بر عهده داشت. از سید محمود شاهرودی به عنوان پایه‌گذار پیاده‌روی اربعین نام برده می‌شود. سید محمد شاهرودی از شاگردان پدرش محسوب می‌شد. از دیگر اساتید او میرزا هاشم آملی بود. وی از پدرش و همچنین سید جمال الدین گلپایگانی اجازه اجتهاد داشت. او شانزدهم تیر ماه در ۹۴ سالگی دیده از جهان فرو بست. آیتﷲ سید حسین شاهرودی برادر وی در مسجد امام حسن عسکری(ع) قم بر پیکر ایشان نماز خواند. او نیز در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد. پس از درگذشت وی، طی رسمی دیرین که در بیت مراجع به انجام می‌رسد، مُهر مرجعیت ایشان شکسته شد که نشان از این است که دیگر هیچ فتوا و یا اقدامی نمی‌تواند به نام ایشان صادر شود.
فقیهان
آیتﷲ شیخ حسین حقانی هم از جمله روحانیونی بود که در سال گذشته دیده از جهان فروبست. او تولیت مدرسه علمی حقانی را برعهده داشت. پدرش علی حقانی بانی این مدرسه بود و حسین به همراه آقایان بهشتی و مشکینی و مهدی تهرانی نخستین هیئت مدیره این مدرسه را بر عهده داشتند. حسین حقانی همچنین از شاگردان مرحوم بروجردی، محقق داماد، امام خمینی، شریعتمداری و میرزا هاشم آملی بود و در دهه‌های چهل و پنجاه یکی از نویسندگان نشریات حوزوی محسوب می‌شد. وی بیست و پنجم تیر ماه در ۸۵ سالگی درگذشت و در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.
آیتﷲ سید محمدرضا موسوی خِرسان از فقهای برجسته حوزه نجف نیز در ۸۶ سالگی دیده از جهان فروبست. وی آخرین بازمانده از گروه هشت نفره‌ای بود که آیتﷲ خویی در جریان شورش شیعیان عراق علیه رژیم صدام در انتفاضه شعبانیه سال ۱۹۹۱ برای اداره امور نجف تعیین کرد. وی از فضلای مطرح نجف و طرف مشورت برخی از مراجع محسوب می‌شد. او اول مرداد ماه در نجف دیده از جهان فروبست.
یکی دیگر از شاگردان مرحوم خویی نیز در تهران درگذشت. آیتﷲ سید محمدتقی نقوی قائنی از فقهایی بود که در نجف تحصیل کرد. از محضر حضرات شاهرودی، حکیم، خویی و میرزا باقر زنجانی بهره برد. آیتﷲ بروجردی از وی خواسته بود که برای تبلیغ دین به هندوستان برود، اما وی به دلایلی نپذیرفت. به شهر خود قائن رفت، اما آنجا را نیز رها کرد و در تهران ساکن شد. در تهران مجالس درس و موعظه برپا می‌کرد. وی تفسیر قرآن «ضیاء الفرقان» و همچنین شرح نهج البلاغه «مفتاح السعاده» را نیز نگاشت. او ۱۸ خرداد ماه در ۹۰ سالگی در تهران چشم از جهان فروبست.
آیتﷲ سید حسین شمس هم از درگذشتگان سال ۹۸ بود. وی از اساتید برجسته حوزه مشهد بود و از شاگردان امام خمینی، سید احمد خوانساری، آیتﷲ میلانی و علامه طباطبایی محسوب می‌شد. نقل شده است که وی به همراه سید جلال الدین آشتیانی و شخص دیگری، درس خارج کفایه خصوصی علامه طباطبایی را درک کرده‌اند. یکی از مهمترین آثاری که نگاشت، کتاب الامر بین الامرین بود که در خصوص موضوع جبر و اختیار به رشته تحریر درآورد. وی در ترکیه بود که در این کشور دیده از جهان فروبست و بنا به وصیتش در نجف اشرف به خاک سپرده شد.
آیتﷲ سید ابوالفضل میرمحمدی نیز از مفسرین و قرآن پژوهانی بود که در این سال دیده از جهان فرو بست. وی از علمای برجسته حوزه علمیه قم محسوب می شد. مدتی نیز ریاست دانشکده الهیات دانشگاه تهران را بر عهده داشت. وی از شاگردان علامه طباطبایی بود و کتابهایی را در حوزه قرآن پژوهی به رشته تحریر در آورده بود. کتابهای «تفسیر بلاغ» و «بحوث فی تاریخ القران و علومه» از جمله آثار وی بود. ایشان همچنین در سالهای نخست پیروزی انقلاب، به عنوان حاکم شرع قم به فعالیت می پرداخت. وی سوم آذر ماه در ۹۶ سالگی دیده از جهان فروبست.
سی ام آذر ماه هم یکی دیگر از شاگردان آیتﷲ خویی درگذشت. آیتﷲ سید محمد مهدی موسوی خلخالی از جمله فقهایی بود که در تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی هم نقش مشاوره بر عهده داشت و به تنظیم آن مدد رسانده بود. وی اگر چه از شاگردان برجسته آیتﷲ خویی محسوب می شد اما از محضر حضرات حکیم و شیخ حسین حلی هم استفاده کرده بود. وی هجده سال را در نجف به تحصیل پرداخت اما پس از این به ایران آمده بود و در تهران به تدریس پرداخت. در این مدت کتابخانه عمومی و حوزه علمیه ای را نیز در تهران بنا گذاشت. اما برخی از طلاب و علمای مشهد از موسوی خلخالی درخواست کردند تا به این شهر برود و محفل درسی خود را در مشهد برقرار کند. وی نیز پذیرفت و به تدریس خارج اصول در مدرسه آیتﷲ خویی در مشهد مشغول شد و در همین شهر نیز دیده از جهان فرو بست.
در آخرین روزهای سال، آیتﷲ سید هاشم بطحایی نیز رخ در نقاب خاک کشید. وی اولین استاندار و نماینده امام در استان چهارمحال و بختیاری بود. وی همچنین نماینده ولی فقه و امام جمعه گلپایگان بود و در مجلس خبرگان رهبری در دوره پنجم از تهران نیز حضور داشت. وی علاوه بر تدریس در حوزه علمیه قم، به تدریس در دانشگاه نیز مشغول بوده و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بود. از وی آثاری نیز بر جای مانده که از جمله آنها قواعد الفقهیه، آیات الاحکام الجزائی، آیات الاحکام سیاسی، مناسک حج، فمنیسم از نظر اسلام، حقوق بشر از دیدگاه اسلام و غرب و … است. وی همچنین اقدام به انتشار مجموعه ای از استفتائات خود کرده بود. بطحایی سحرگاه ۲۶ اسفند ماه درگذشت.
محققین
در سال گذشته، دو تن از محققین برجسته نیز دیده از جهان فرو بستند. یکی از آنها شیخ محمد آصف محسنی بود. وی از شاگردان آیتﷲ خویی محسوب می‌شد و در افغانستان فعالیت می‌کرد. او به فعالیت‌های سیاسی نیز می‌پرداخت و از مؤسسان حزب حرکت اسلامی افغانستان محسوب می‌شد. وی از مدافعان تقریب مذاهب اسلامی بود. از همین رو کوشید تا روایات شیعه را مورد بازنگری قرار دهد و به پالایش آن بپردازد. وی کتابهایی را نیز در همین راستا به رشته تحریر درآورد. کتاب بحوث فی علم الرجال، مشرعه بحار الانوار، معجم الاحادیث المعتبره، صراط الحق از جمله آثار وی بود که برخی جنجال‌هایی را نیز به وجود آورد. یکی از کتابهای وی با نام معجم الاحادیث المعتبره که در هشت جلد نوشته شد نیز به عنوان کتاب سال ایران و کتاب سال حوزه علمیه قم برگزیده شد. وی در ۸۴ سالگی دیده از جهان فروبست.
یکی از غم انگیزترین وقایع سال گذشته درگذشت علامه سید جعفر مرتضی عاملی است. وی تاریخ پژوه نامدار شیعه بود. آثار مهمی از قبیل الصحیح من سیره النبی الاعظم و الصحیح من سیره الامام علی(ع) را تالیف کرده است. او همچنین در خصوص زندگی سیاسی ائمه شیعه به تحقیق پرداخته و برخی برداشت‌های ناصواب در این خصوص را رد کرد. او بر دیدگاه محمدحسین فضل ﷲ در خصوص شهادت حضرت زهرا(س) نقدی نوشته و به دفاع از نظریه شهادت دختر پیامبر(ص) پرداخته بود. این محقق برجسته در شب رحلت پیامبر(ص) در سن ۷۵ سالگی در بیروت درگذشت.
یکی از برجسته‌ترین محققین کشور که در این سال درگذشت، مرحوم سید هادی خسروشاهی بود. آثار وی بالغ از هشتاد جلد کتاب بود. علاوه بر این ۱۲۰ جلد کتاب نیز با تحقیق، توضیح یا مقدمه وی چاپ و منتشر شده بود. او آثار برخی از متفکران اسلامی را جمع‌آوری و منتشر کرده بود. وی همچنین مدتی را نماینده ایران در واتیکان و مدتی دیگر را به نمایندگی ایران در مصر مشغول بود. مراودات وی با متفکران برجسته، سبب آشنایی او با نحله‌های مختلف فکری بود و از ایشان به عنوان یکی از متخصصین در شناخت احزاب و جنبش‌های اسلامی نام برده می‌شد. وی هشتم اسفند ماه دیده از جهان فروبست.
ائمه جمعه
در سال گذشته یکی از امامان جمعه دیده از جهان فروبست که روحیه و مرام متفاوتی داشت. حجت‌الاسلام اصغر جدایی امام جمعه بیله سوار اردبیل بود که در سالهای اخیر با سخنان و رفتارهای متفاوت خود، محبوبیتی به دست آورده و مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته بود. وی با لباس مبدل به میان مردم می‌رفت و از مشکلات آنها سراغ می‌گرفت. در یکی از برنامه‌های تلویزیونی از فیلتر شدن تلگرام انتقاد کرده بود. از کمبود شادی در جامعه گلایه داشت و روش‌هایی متفاوت از سایر ائمه جمعه را برای شادی مردم برمی‌گزید. از یک زن دعوت کرده بود تا در خطبه‌های پیش از نماز جمعه در خصوص حقوق زنان سخنرانی کند. زمانی که ماجرای کودک همسری به موضوع رسانه‌ها تبدیل شده بود، وی در خطبه‌های نماز جمعه ازدواج دختران خردسال را مخالف عقل و فطرت و ظلم به آنان دانست. وی همچنین از ورود ائمه جمعه در برخی مسائل گلایه کرده و گفته بود که امامان جمعه‌ای که در اوایل انقلاب بودند با الان بسیار فرق می‌کنند، زیرا در اوایل انقلاب امامان جمعه به بسیاری از مسائل و موارد ورود می‌کردند. اما امروز بنده و برخی از همکارانم سعی می‌کنیم به بسیاری از مسائل ورود نکنیم. وی به دلیل بیماری سرطان در یازدهم اردیبهشت ماه در بیمارستان خاتم الانبیاء تهران دیده از جهان فرو بست.
یکی از تلخ‌ترین وقایع امسال برای روحانیت، قتل امام جمعه کازرون بود. شیخ محمد خرسند امام جمعه کازرون پس از بازگشت از مراسم احیای شب بیست و سوم رمضان در مقابل منزل خود مورد سوء قصد قرار گرفت و با ضربات چاقو به شهادت رسید. اینگونه تعرض به روحانیت، پیش از این نیز گزارش شده بود. در همدان نیز طلبه جوانی مورد سوء قصد قرار گرفت و به شهادت رسید.
آیتﷲ نورﷲ طبرسی امام جمعه سابق شهرستان ساری هم در بهمن ماه امسال درگذشت. وی از شاگردان حضرات فاضل لنکرانی، مشکینی، جوادی آملی و حسن زاده آملی بود. او در سال ۱۳۵۹ از سوی امام خمینی به عنوان امام جمعه ساری منصوب شده بود. وی آبان ماه ۹۸ به دلیل بیماری از این سمت استعفا داد و چند ماه بعد دیده از جهان فرو بست./ مباحثات
