شیخ حر عاملی عقلانیت را به درون اخباری‌گری تزریق کرد

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به این که شیخ حر عاملی از بارزترین ستاره‌های جبل عامل در آسمان علوم اسلامی است، گفت: ایشان در زمینه حدیث میان اخباری گری و اصول گرایی، پلی ماندگار و ارتباط دهنده را در تاریخ برقرار کرده است.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی در کنفرانس بین المللی شیخ حر عاملی در لبنان در سخنرانی خود با  تبیین نظریه “هرمی بودن قواعد فقهی” و میزان نزدیکی شیخ حر عاملی به آن خاطرنشان کرد: اخلاق گرایی در فضای نقد علمی، نداشتن تعصب، تزریق عقلانیت به درون اخباری گری با حفظ چارچوب‌ها، داشتن نگاه هندسه آمیز به روایات و قدرت “تحلیل مفهومی واژگان” از ویژگی‌های شیخ حرعاملی می‌باشد.

او ادامه داد: اگر نگاه عقلانی شیخ حر عاملی به حدیث (در آن شرایط  که برخی از آن در هندسه وسائل تبلور یافته است)، نبود، رابطه حدیثی بین مجموعه اخباری و اصولی در ساحت اجتهاد در تاریخ یا اصلا شکل نمی‌گرفت یا به خوبی و به صورت معنادار کنونی بر قرار نمی‌شد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی با اشاره به این که شیخ حر عاملی به حق شخصیتی قابل مطالعه از زوایای مختلف است، گفت: یک زاویه مهم جهت مطالعه شخصیت شیخ حرعاملی، تمرکز بر خصوصیت “ذهنیت هندسه‌ای قوی” او است، که این ویژگی کمتر در عالمان اتفاق می‌افتد.

او اظهار داشت: یکی از شاخه‌های هندسه، هندسه علم و معرفت به معنای تلاش برای قراردادن قاعده‌های معرفت مربوط به یک علم، و محتواها و اصطلاحات آن در  ساختاری معنادار و عقلانی است به گونه‌ای که بر اساس آن، امکان مدیریت کردن علم و حرکت دادن آن به پیش و ارتقا بخشیدن به بعد معرفتی آن فراهم آید.

مبلغی خاطرنشان کرد: شیخ حرعاملی توانست با ذهنیت هندسه‌ای خود گام‌های مهمی را در راه فهم و کشف برخی از آنچه به عنوان مواد خام برای نظریه هرمی بودن قواعد فقهی لازم است، بردارد.

او با اشاره به مصداق تاسیس نظریه هرمی بودن قواعد فقهی برای هندسه علم، گفت: تاسیس این نظریه نیازمند معلومات دقیق فقهی، معلومات دقیق کلامی، وجود یک ذهنیت هندسه‌ای و روش علمی از پیش تهیه شده دقیق برای تاسیس آن، می‌باشد.

عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: اندیشه هرمی بودن قواعد می‌گوید خانواده قواعد احکام کلی مختلفی هستند که یک روابط هرمی بین آنها برقرار است روابطی که حرکت از راس هرم شروع می‌شود و به سمت طبقاتی از قواعد در ذیل انتقال پیدا می‌کند.

او اظهار داشت: طبقاتی که نسبت بالا و پایین با هم دارند و در هر طبقه، مجموعه‌ای از قواعد نهفته است؛ به گونه‌ای که طبقات پایین نسبت به طبقه بالا،  حاوی قواعد بیشتری است و هر چه به پایین حرکت کنیم انتشار و گسترده قواعد بیشتری را شاهد هستیم و و این حرکت وقتی به آخرین طبقه می‌رسد قواعدی را در بردارد که به اندازه زمینه‌ها و فضاهای مربوط به زندگی است.

عناصر تشکیل دهنده نظریه هرمی بودن قواعد

مبلغی با اشاره به عناصر تشکیل دهنده نظریه هرمی بودن قواعد گفت: تفاوت داشتن قواعد از حیث گستره، وارد کردن برخی از قواعد و نهفتگی آنها در برخی دیگر،  طبقاتی بودن قواعد، بیشتر بودن تعداد قواعد از آنچه اکنون در اختیار است، قرار داشتن همه فقه تحت سیطره تنظیمی قواعد فقهی البته نه با حجم کم فعلی آن و هرمی بودن رابطه میان منظومه قواعد از مهمترین عناصر تشکیل دهنده این نظریه است.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به خصوصیات شیخ حرعاملی گفت: شیخ حرعاملی فقیهی است که در فضای اخباری گری، هیچگاه در ادبیات خود در نقد اصولی‌ها اخلاق را فراموش نکرده و حتی بوی اهانت و بداخلاقی در مباحث علمی از او مشاهده نمی‌شود.

او نداشتن تعصب را از دیگر خصوصیات شیخ حر عاملی دانست و گفت: با وجودی که او اخباری بود، ولی هیچگونه تعصبی از ایشان مشاهده نمی‌شود وحتی سخنانی از اصولیون را بدون رد بر آنها، نقل کرده و معلوم می‌شود آن دیدگاهها را قبول کرده است.

مبلغی اظهار داشت: شیخ حر عاملی با حفظ چارچوب‌های اخباری گری عقلانیت را به درون اخباری گری تزریق کرد.

نگاه هندسه آمیز شیخ حر عاملی به روایات

او ادامه داد: اگر نگاه هندسه آمیز او به روایات در کار نبود، امروزه تراث روایی برجا مانده از اخباریان برای ما نامانوس و غیرقابل استفاده بود و ایشان با نگاه دقیق خود و نفوذ در بدنه شیعه و بالاترین سطح اجتهاد، حدیث را در جایگاه خاصی قرار داد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس خاطرنشان کرد: شیخ حر عاملی، قدرت تحلیل مفهومی نسبت به واژگان داشت و هنگام روبرو شدن با واژگان به سرعت از آن عبور نمی‌کرد بلکه آنها را تحلیل می‌کرد و بسیاری از دیدگاه‌های موثر او به خاطر قدرت تحلیل واژگانی او می‌باشد.

او در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به دیدگاه فکری شیخ حر عاملی در نزدیک بودن او به فکر و اندیشه هرمی بودن قواعد گفت: در نگاه برآمده از ذهنیت هندسه‌ای شیخ حر عاملی، توجه‌های جدی به پاره‌ای از عناصر اصلی هرمی بودن قواعد شکل گرفته است.

مبلغی با ذکر دلایلی برای این مدعا گفت: ایشان می‌گوید قواعد کلیاتی هستند که احکام بسیار مهمی که آنها هم کلی هستند از آن قواعد برمی خیزند، این کلام با صراحت می‌گوید از دل قواعد، قواعد برمی خیرد.

او اظهار داشت: شیخ حر عاملی کتابی نوشته است که حدود ۳۷۵ قاعده را تحت عنوان الفصول المهمه فی اصول الائمه آورده است و کتاب خود را چنین شرح می‌دهد که این کتاب در او هزار باب که هر بابی هزار باب دیگر را باز می‌کند نهفته است.

استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: این نگاه او به کتاب و قواعد فقهی، حاوی بر دو چیز است یکی اینکه قواعد تراتبی و طبقاتی هستند و سلسله مراتب دارند و دوم اینکه این طبقاتی و سلسله مراتبی بودن قواعد در بالاترین سطح‌ها و با گسترده ترین قلمروها شکل گرفته اند چون از انشعاب هزار باب که هر بابی هزار باب دیگر را می‌گشاید سخن گفته است و این نگاه شبکه‌ای بودن گسترده طبقاتی بودن، با یک سلسله مراتب را ارائه می‌کند.