شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
نشست صد سبیل حج با عنوان «نقش حاکم اسلامی در تعطیلی یا تعلیق حج»، با سخنرانی رضا عندلیبی، مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشکده حج و زیارت و مهدی درگاهی، عضو شورای پژوهشی پژوهشکده حج و زیارت در مجمع جهانی صادقین برگزار شد.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی درگاهی، عضو شورای پژوهشی پژوهشکده حج و زیارت در این نشست با اشاره به اینکه مراد از تعطیلی حج عوامل و پیشینه آن در اسلام موضوع بحث ماست، اظهار داشت: اگر نگاهی به پیشینه تاریخی تعطیلی حج بیندازیم، می‌بینیم که این موضوع به معنی برگزار نشدن مراسم حج است به طوری که کسی در آن سال حج انجام نداده باشد، اما با بررسی‌های ما مشاهده شد که حتی در سال‌های بسته شدن راه حج نیز افرادی که ساکن مکه و مدینه بودند این مراسم را برگزار کردند و تنها مسلمانان سایر کشورها در این مراسم حضور نداشتند بنابراین تعطیلی حج مربوط به عده‌ای خاص است.
او در ادامه افزود: علل این تعطیلی بسیار متفاوت است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به ناامنی و نبود امنیت، در سه حرم و مسجدالحرام اشاره کرد. در بحث ناامنی و نبود امنیت ما به دو علل ناامن بودن راه حج و باج‌گیری و ناامن بودن حرم و مسجدالحرام برخورد می‌کنیم که حرم و مسجدالحرام ممکن است در اثر درگیری‌های نظامی و یا سوء رفتار با حجاج ناامن شود.
اقسام صد حرم و مسجدالحرام
عضو شورای پژوهشی پژوهشکده حج و زیارت ادامه داد: صد حرم و مسجدالحرام خود به پنج دسته تقسیم می‌شود اول درگیری حاکمان یا مدعیان حکومت در مکه، دوم اختلافات سیاسی و مذهبی، سوم نبود متولی اعزام کاروان، چهارم رواج بیماری و پنجم ابزار تهدید است؛ از دیگر ناامنی‌های حج می‌توان به درگیری‌هایی اشاره کرد همانند جنگ جهانی اول که بسیاری از ایرانی‌ها و کشورهای اطراف نتوانستند به این مراسم بروند.
او با تأکید بر آشوب‌های مختلف در کشور عربستان یادآور شد: سوء رفتار با حجاج مخالف دولت عثمانی و دانشمندان متعصب سنی با حاجیان ایرانی و دانشوران شیعه مقیم حرمین از دوره صفویه به بعد به بدرفتاری با ایرانیان شیعه و قتل دانشورانی چون استرآبادی، معصوم بیک صفوی و میرزا زین‌العابدین کاشانی منجر گشت؛ این‌گونه رفتارها تداوم یافت تا آنکه در سال ۱۰۸۸ هجری قمری به بهانه آنکه شیعیان پرده کعبه را نجس کرده‌اند در این شهر شیعه کشی به راه افتاد.
درگاهی با قرائت آیه ۲۵ سوره حج به موضوع سد حرم و مسجدالحرام پرداخت و گفت: صد در فقه امامی عبارت است از بازدارندگی دشمن از ورود احرام گذار به مکه در عمره یا حج و یا جلوگیری از وقوف وی در مشعر و عرفات در حج واجب؛ مهم‌ترین عامل اثبات کننده این تعریف در فقه امامی روایت ائمه است.
او بیان کرد: درگیری حاکمان یا مدعیان حکومت در مکه همانند حکومت زبیر، اختلافات سیاسی و مذهبی برای مثال بر اثر دشمنی‌ها و مخالفت دولت عثمانی و دانشمندان متعصب سنی با حاجیان ایرانی در سال ۱۰۴۳ هجری قمری که به آن‌ها اعلام شد سال آینده حق آمدن به حج را ندارند؛ از مثال‌های صد حرم برای زائران بود.
عضو شورای پژوهشی پژوهشکده حج و زیارت گفت: اگر مسلمانان به دلیل ناامنی طریق یا حرم یا نزاعات سیاسی و مذهبی و یا حتی سد مسجدالحرام و … نتوانستند به حج مشرف شوند ولی‌فقیه در قبال آن وظایفی دارد.
او با اشاره به اینکه امسال از ایران هیچ فردی در حج شرکت نکرد، بیان کرد: آنچه از روایات به دست ما می‌آید این است که تعبید اطلاق دارد و نماد آن این است که اگر مسلمانان به هر وسیله حج را ترک کنند که می‌تواند ترک حج به دلیل عدم امنیت راه یا ناامنی حرم و یا سرکشی از حکم الهی باشد حاکم در مقابل آن وظیفه‌هایی دارد.
درگاهی بیان کرد: در قضیه اخیر حج مسئولین بسیار تلاش کردند تا حج تعطیل نشود و بحث‌ها و گفت‌وگوها بر این بود تا امتیازات لازم نیز داده شود منتهی اینکه حج تعطیل شد به این دلیل بود که نمی‌گذاشتند بعثه مقام معظم رهبری، سفارت ایران و … در شهرها و هتل‌های محل استقرار حجاج ایرانی وجود داشته باشد. حتی شنیده شده است که امسال رمی جمرات همانند فرودگاه شده است و تعدادی باید وارد شوند و از طرف دیگر خارج شوند.
حاکم اسلامی وظیفه دارد تا جایی که می‌تواند نگذارد حج تعطیل شود
او ادامه داد: حاکم اسلامی وظیفه دارد تا جایی که می‌تواند نگذارد حج تعطیل شود و مسلمانان را به آنجا بفرستد که در رابطه با مسأله امسال نیز این اتفاق افتاد و مسئولین حداکثر تلاش خود را کردند.
این استاد حوزه گفت: بیت‌الله الحرام امسال خالی از حجاج نیست و مسلمانان زیادی از سایر کشورها اعم از شیعه و سنی به آنجا رفته و اعمال خود را انجام می‌دهند بنابراین این وظیفه بر دوش حاکم اسلامی وجود ندارد که افراد را حتی با پول بیت‌المال به مراسم حج بفرستند.
درگاهی با اشاره به بحث تحریم حج و تعطیلی آن توسط ولی‌فقیه اظهار داشت: ولی امر مسلمانان در قبال تعطیلی حج مکلف است اما ولی‌فقیه جامعه اسلامی می‌تواند حج را تعطیل کند که در تاریخ تشیع نیز سه مورد از آن وجود داشته و بزرگ‌ترین آن ماجرای میرزای قمی است.
او ادامه داد: در جریان جنایت آل سعود در مراسم برائت از مشرکین حج در سال ۱۳۶۶ چندین سال حج تعطیل بود اما امام (ره) هم‌زمان در تلاش بودند تا این راه باز شود.
حکم به تحریم و تعطیلی حج حکمی حکومتی و ولایی است
عضو شورای پژوهشی پژوهشکده حج و زیارت ادامه داد: حکم به تحریم و تعطیلی حج حکمی حکومتی و ولایی است که در صورت تزاحم احکام اولیه با مصالح جامعه اسلام توسط حاکم اسلامی رخ می‌دهد و می‌دانیم شارع مقدس به تعطیلی موقت احکام خود بنا به مصلحت اسلام و مسلمانان رضایت دارد.
او در پایان با تأکید بر اینکه تعطیلی حج پیشینه تاریخی داشته است، گفت: ولی‌فقیه می‌تواند بر اساس مصالح اسلام و مسلمین موقتاً حکم به تعطیلی یک حکم شرعی اعم از عبادی و غیرعبادی نماید و حج نیز یکی از همین احکام است.
عندلیبی: ما باید به حج خود با نظر حاکم اسلامی ادامه دهیم
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین رضا عندلیبی، مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشکده حج و زیارت سخنرانی کرد. ایشان با قرائت آیه ۹۷ سوره آل‌عمران و ماهیت وجوب حج، ابراز داشت: به باور مشهود فقیهان امامی و بسیاری از فقیهان اهل سنت استطاعت با حدود و شرایط خاص شرط وجوب حَجه الاسلام شد.
او ادامه داد: شرایطی که برای وجوب حج وجود دارد استطاعت زمانی، استطاعت طریقی و امنیتی، استطاعت بدنی و استطاعت مالی است. در حج امسال استطاعت طریقی و امنیتی وجود نداشت.
عندلیبی با طرح سؤالی مبنی بر اینکه اگر در سال‌های آینده این وضعیت ادامه پیدا کند زائری که سال‌ها قبل هزینه حج را پرداخت کرده است، چه وظیفه‌ای دارد؟ گفت: اگر فرد ثبت‌نام کننده با وجود باز بودن راه بر اثر تنبلی به حج نرفته باشد و از این پس حج بسته شود این عمل بر او باقی می‌ماند و یا باید خود به حج برود یا نائب بگیرد.
حج از شئون ولی‌فقیه است/ کس دیگری نمی‌تواند در رابطه با حج نظری بدهد
مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشکده حج و زیارت با تأکید بر اینکه حج از شئون ولی‌فقیه است، بیان کرد: کس دیگری نمی‌تواند در رابطه با حج نظری بدهد؛ شرایط به وجود آمده در برخی از اتفاقات حج همانند فرودگاه جده باعث شد تا افرادی از این موضوع در فضای مجازی سوء استفاده کنند و در رابطه با آن نظر دهند که بهتر است به جای حج کارهای خیر دیگری در کشور صورت بگیرد.
او در ادامه افزود: برخی مراجع بر این باورند تا حج وجوب کفایی دارد، همیشه باید در اطراف خانه خدا عده‌ای اعمال خود را انجام دهند و اگر در سالی هیچ فردی به حج نرفت حاکم اسلامی موظف است تا با بیت‌المال افرادی را به حج فرستاد تا در آنجا اعمال خود را انجام دهند بنابراین حج قابل تعطیلی نیست.
عندلیبی اظهار داشت: شیخ صدوق در مال الشرایع پس از نقل روایتی مبنی بر اینکه حج در طول عمر تنها یک بار واجب است، می‌گوید حج بر سرمایه‌داران هر سال واجب است؛ وظیفه حاکم اسلامی این است که اگر افرادی به دلایل مالی به حج نمی‌روند آن‌ها را مجبور کنند و یا از بیت‌المال هزینه کنند تا آن‌ها به حج مشرف شوند، اما اگر زائر و حاجی به اندازه کافی در مکه وجود داشته باشد، این وظیفه به دوش حاکم اسلامی نیست.
تعطیل نشدن کعبه از حجاج مطلوب واجب شارع مقدس است
مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشکده حج و زیارت گفت: یکی از مهم‌ترین وظایف حاکم اسلامی اجرای احکام اسلامی است؛ حدود ۶۵ هزار حاجی در سال گذشته به حج رفتند و امسال هیچ کدام از آن‌ها در این مراسم حج شرکت نکردند و هیچ کدام نیز به جای مراسم حج خود صدقه ندادند. روایات متفاوتی به روشنی دلالت می‌کند که تعطیل نشدن کعبه از حجاج مطلوب واجب شارع مقدس است و هیچ چیز جایگزین آن نیست، بنابراین حاکم اسلامی باید آن را اجرا کند.
عندلیبی افزود: احادیثی خاص دلایل دیگری است تا مکه هیچ‌گاه از زائر خالی نباشد، برای مثال «صاحب وسائل» در فن بابی با عنوان باب عدم جواز تعطیل الکعبه أن الحج، ۱۰ روایت در این زمینه مطرح کرده است.
او درباره تصمیم گیری‌هایی که در مورد حج انجام شده بود، گفت: وهابیت امروز خبیث تر از بنی‌عباس و بنی امیه نیست و امامان نیز در آن زمان به حج می‌رفتند بنابراین ما نیز باید به حج خود با نظر حاکم اسلامی ادامه دهیم.
مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشکده حج و زیارت در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه نسبت به آل سعود حاکم اسلامی باید چه فعالیتی انجام دهد، گفت: مکه تنها برای آل سعود نیست و برای همه جامعه اسلامی است و حتی عبدالعزیز، حاکم جدید عربستان نیز در نامه ابتدایی خود به مردم مکه گفت که به مشورت با مسلمانان برای مدیریت کعبه نیاز دارد و حتی این روزها نیز این مشورت‌ها صورت می‌گیرد.
عندلیبی در پایان با اشاره به سقوط جرثقیل در سال گذشته یادآور شد: سقوط جرثقیل در روز ۱۱ سپتامبر و همان ساعت اتفاق رخ داد و عوامل و بهانه‌های موجودی که بیان شد نیز با ذکر دلیل اشتباه بود و تنها عاملی که باعث این اتفاق شد خرابکاری بود.
