«عبدالله بن بَیِّه» را بشناسید

اشاره: در ادامه سلسله نوشتارهای معرفی مشاهیر جهان اسلام بر اساس لیست ۵۰۰ مسلمان تأثیرگذار در جهان (The World’s Most Influential Muslims) در یادداشت پیش رو به معرفی فقیه پرآوازه که دامنه فعالیتش به سرتاسر جهان کشیده شده و اکثر مسلمانان در کشورهای غیر اسلامی او و فتواهایش را راهگشا می‌‌دانند خواهیم پرداخت.

شبکه اجتهاد: شیخ عبدالله بن شیخ المحفوظ بن بیّه مشهور به «عبدالله بن بَیِّه» برجسته‌ترین فقیه امارات متحده عربی است که با ۸۶ سال سن در جهان اسلام به نماد «عقل‌گرایی در فقه و قلب محوری در تصوف» اشتهار دارد.

تقریباً رهبران و پیروان اکثر مذاهب اسلامی از او به‌عنوان یک محقق ویژه نام می‌‌برند. بن بیّه که دانش‌آموخته جامعه الزیتونه تونس است، به‌نوعی حلقه اتصال اسلام رایج در امارات با جامعه الازهر است.

او پیشتر در موریتانی(در غرب آفریقا) در قوه قضائیه یکی از قضات عالی‌رتبه بوده است و اخیراً نیز در امارات متحده عربی به‌عنوان رئیس دار الافتاء الشرعی منصوب شده است. وی آثار علمی زیادی دارد که یکی از آثار او با عنوان «صناعه الفتوى وفقه الأقلیات» است که در موضوع احکام اقلیت‌های مسلمان در سرزمین‌های غیر اسلامی است.

نکته جالب توجه اینجاست؛ با اینکه او در جریان اسلام سلفی قرار نمی‌‌گیرد، ولی دولت عربستان سعودی فتواهای او را به‌عنوان یک مرجع دینی قبول و آن‌ها را منتشر می‌‌کند و همچنین کرسی تدریسی را به او در دانشگاه ملک عبدالعزیز جدّه داده است.

بن بیّه در وقایع کودتای مصر؛ علناً از یوسف قرضاوی و اسلام سیاسی کناره‌گیری کرد و حتی در اقدامی کم‌سابقه از «اتحادیه جهانی علمای مسلمانان» که از حامیان اهل سنت حزب‌الله لبنان در جنگ سال ۲۰۰۶ بودند جدا شد. اوباما نیز در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل با نام بردن از وی از ضرورت تقویت اسلام تسامح سخن می‌‌گوید.

روش‌شناسی و سبک اجتهاد او که در چارچوب اسلام سنتی قرار می‌‌گیرد، با التزام به فقه مالکی و پایبندی به فقه المقاصد، بستری مناسب برای فتواهای تیسیری‌اش فراهم نموده است.

عبدالله بن بیّه با تمرکز بر فقه المقاصد و مصلحت در شریعت و با به‌کارگیری واژه پربسامد «الامر سهلٌ» و «الامور الشرعی واسعٌ» بسیاری از مسائل چالشی مسلمانان بلاد غرب را مورد بررسی قرار می‌دهد. او در زمینه «فقه الاقلیات» می‌‌گوید ما مجوزی نداریم که در اموری که شارع راه را برای وسعت در فتوا قرار داده، مسلمین را محدود و در محذوریت قرار دهیم.

شیخ عبدالله تیسیر را راهبردی مهم برای تألیف قلوب تازه‌واردان به شریعت به‌ویژه در بلاد غرب می‌‌داند. جواز تصدی کلیه مناسب حکومتی و دولتی برای زنان و مسیحیان در کشورهای اسلامی به‌حسب مصلحت از جمله این فتواهای شاذ اوست. قبول دعوت غیرمسلمان به سفره‌ای که در آن مشروبات الکلی است به‌حسب حاجت و جابجایی تعطیلات هفتگی از جمعه به‌روزهای دیگر در کشورهای اسلامی اگر به‌قصد مشابهت با اهل کتاب نباشد از نمونه‌های فتواهای نادر اوست. جواز امامت جماعت بانو آمینه ودود (THE LADY IMAM) هم با این توجیه بلااشکال می‌‌شود که نمی‌‌خواهم امری که راهی برای وسعت دارد را محدود کنم.

البته نباید چشم‌پوشی کرد که منطق فتوایی بن بیه در زمینه فقه تیسیری کاملاً قانونمند است و هرگز به لاقیدی منتج نمی‌‌شود. او سه قانون تیسیری خود را چنین تبیین نموده است:

۱- قول فقهی که زمینه تیسیر دارد واقعاً ضعیف و مطرود نباشد.

۲- انتساب این قول به روات و قائلین ثابت شده باشد.

۳- شرایط ضرورت برای تیسیر فراهم باشد.

البته که قانون سوم او بر دو قانون نخست تیسیری‌اش هیمنه دارد.

بن بیّه با اینکه از علمای سنتی است با مدرنیته از سر سازش در آمده و بسان یک روشنفکر با آن‌ها معامله می‌‌کند. از نظر او مفاهیم حقوقی و سیاسی مدرنیته سازگار با اسلام است. چنانچه وی رسماً سکولاریسم را احترام به حقوق بشر و عدالت ادیان دانسته و نمودی از همزیستی مسالمت‌آمیز ترسیم می‌‌کند. جمله‌ای قابل تأمل از او در برخی مجامع مورد استشهاد است که «ما اگر با غرب شرعاً متفق نیستیم؛ چرا عقلاً متفق نباشیم؟!».

بن بیّه که منشی صوفیانه دارد در جشن‌های مولد النبی شرکت می‌‌کند و تسبیح به دست اذکار صوفیانه را ساعت‌های متمادی زمزمه می‌‌کند. او معتقد است که تصوف زمینه مناسبی برای همزیستی مسالمت‌آمیز میان مذاهب و به‌ویژه با شیعیان دارد.

عبدالله بن بیّه حب اهل‌بیت (ع) را دلیل احسان و نشانه ایمان می‌‌داند؛ ولی این مدح او مانع از اظهار نظرهای علنی‌اش در مورد خطر گسترش شیعه در میان جوامع نیست.

اخیراً و به دلیل حمایت شرعی او در جایگاه «ریاست شورای فتاوای شرعی امارات» از عادی‌سازی روابط امارات با اسرائیل موسوم به «تطبیع عبری – عربی» ممنوعیت‌هایی در مورد او در حضور در مؤتمرات اسلامی به وجود آمده است و انتقادات جدی به وی در راستای این اقدام ناسنجیده شده است.

نویسنده: حجت‌الاسلام سید علی بطحائی- مسلمنا