شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: جهانی شدن پدیده‌ای است که در حال وقوع و اتفاق است و فقه سیاسی نرم افزار اداره جامعه است. سوال بحث ما این است که آیا فقه سیاسی می‌تواند از جهانی شدن به خوبی بهره‌مند شود یا خیر؟ جهانی شدن به مثابه پدیده‌ای جدید و نزاع گفتمانی چه فرصت‌ها و تهدیدهایی برای فقه سیاسی شیعه ایجاد می‌کند؟
به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی با موضوع «فرصت‌هاجهانی شدن به مثابه پدیده‌ای جدید و نزاع گفتمانی چه فرصت‌ها و تهدیدهایی برای فقه سیاسی شیعه ایجاد می‌کند؟ و تهدیدهای جهانی شدن نسبت به فقه سیاسی» با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر غلامرضا بهروزی لک، عضو هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، پنج‌شنبه گذشته در سالن جلسات حوزه ریاست دانشگاه باقرالعلوم(ع) برگزار شد. مشروح مطالب ارائه شده توسط ایشان در ادامه تقدیم خواندگان می‌شود:
جهانی شدن پدیده ای است که در حال وقوع و اتفاق است و فقه سیاسی نرم افزار اداره جامعه است. شرایطی که ما در حال حاضر تحت عنوان جهانی شدن در آن قرار داریم ممکن است در آینده پیچیده‌تر هم بشود. سوال بحث ما این است که آیا فقه سیاسی می‌تواند از جهانی شدن به خوبی بهره‌مند شود یا خیر؟ جهانی شدن به مثابه پدیده‌ای جدید و نزاع گفتمانی چه فرصت‌ها و تهدیدهایی برای فقه سیاسی شیعه ایجاد می‌کند؟
در قدم اول باید تبیین کنیم که تعریف ما از جهانی شدن چیست؟ جهانی شدن عبارت است از گسترش قلمرو زندگی انسان از عرصه محلی به عرصه جهانی، در اثر تکنولوزی‌های ارتباطی که منجر به فشرده شدن زمان و مکان می‌شود.
برخی از واژه قلمروزدایی از جامعه و فرهنگ استفاده می‌کنند و می‌گویند که فضای اجتماعی عبارت است از ارتباط بین انسان‌ها. با این توضیح که در گذشته انسان‌ها محصور در جغرافیا بودند اما تکنولوژی ارتباطی به خاطر تحرکات فیزیکی و ارتباطات مجازی باعث شده است که انسان از حصر جغرافیایی بیرون بیاید.
در خصوص جامعه شناسی علم باید گفت که ما تغیر و تحول دانش‌ها را در فضای اجتماعی دنبال می‌کنیم. رویکرد ما در این حوزه غیر نسبی‌گرایانه است به تعبیری رویکرد ما امر بین الامرین است. در این حوزه ما از رویکرد تحلیل گفتمان استفاده می‌کنیم. به اعتقاد من و برخلاف نظر برخی از جمله دکتر سجادی، جهانی شدن گفتمان نیست بلکه شرایط و ظرف برخورد و تعامل گفتمان‌ها است.
باید یادآور بشوم که منظور ما در اینجا جهانی‌سازی نیست بلکه ما آن را به صورت یک ظرف می‌گیریم یعنی همان شرایطی که الان به وجود آمده است که انسان‌ها از فضای فیزیکی به غیر فیزیکی رسیده‌اند.
تعریف عملیاتی فقه سیاسی
در ادامه بحث لازم است که یک تعریف عملیاتی از فقه سیاسی ارائه بدهیم. فقه سیاسی مجموعه ای از احکام شرعی است که به چگونگی اقدام و عمل می‌پردازد و تکلیف شرعی مکلفان سه گانه( فرد، گروه‌ها حکومت) را در عرصه داخلی و خارجی تعیین و مشخص می‌کند. در عرصه جهانی شدن هم مکلفان سه دسته‌اند یعنی سازمان‌های بین‌المللی خود نوعی شبه حکومت هستند.
فقه سیاسی را با دو تعریف، اخباری و اجتهادی، می‌توان مورد بررسی و واکاوی قرار داد؛ که هر کدام پارادایم‌هایی دارند. فقه سیاسی اجتهادی، که سه مکتب دارد( مکتب قم، مکتب نجف و مکتب سامرا)، در مکتب قم ویژگی‌هایی از جمله عقلانی بودن، انعطاف‌پذیری و باز بودن و نیز گستردگی موضوعات و جامعیت، مشاهده می‌شود.
در فقه شیعه همه احکام گفته شده است و مساله ناگفته نداریم باید تفریع بر مصادیق کنیم. فقه سیاسی جهان شمول است چون مبنای کلام ما این است که دین اسلام دین خاتم است و یک دین جهان شمول است به همین دلیل احکام آن هم جهان شمول است.
فرصت‌های جهانی شدن در عرصه فقه سیاسی
فرصت‌هایی که برای جهانی شدن در برای فقه سیاسی وجود دارد عبارت است از:
۱- همانطور که جهانی‌شدن قلمروزدایی و جهان‌شمولی است فقه سیاسی هم جهان شمول است و این دو مقوله باهم سازگار است و این برای فقه سیاسی فرصت است .
۲- جهان شمولی و پسا‌سکولاریزاسیون در جهان؛ اگر قبلا دین زمینه مطرح شدن در عرصه سیاسی و اجتماعی را نداشت امروزه دین توانسته است فرصت مطرح شدن پیدا کند و در ابعاد مختلف زندگی مردم حضور چشمگیر داشته باشد و همین حضور باعث شکست سکولاریزاسیون شده است هر چند برخی ابعاد سکولاریزایون هنوز وجود دارد.
۳- نقش تکنولوژی‌های ارتباطی در توسعه دانش فقه سیاسی
۴- ظرفیت‌های جهانی شدن در تعامل و تضارب آرای فقه سیاسی، با این توضیح که قبلا دو فقیه در دو اقلیم یا از یکدیگر خبر نداشتند و یا از آرای بکدیگر خبر نداشتند ولی امروزه و با تکمل تکنولوژی امکان تعامل گروه‌ها و افراد فراهم شده است.
۵- چیستی و مقاصد فقه سیاسی
۶- تضارب فقه سیاسی و دیگر علوم، من باب مثال مطالعات میان رشته‌ای فقه حقوقی
۷- گسترش حوزه موضوعی فقه سیاسی
۸- رقابت، همگرایی و واگرایی فقه سیاسی شیعه با نظام‌های فقهی اهل سنت
۹- مواجهه با مسائل جدید عصر ارتباطات و فضای مجازی
۱۰- مطرح شدن نیاز به فقه در سطح جهانی
۱۱- شرایط تحقق احکام فقه سیاسی
۱۲- از بین رفتن برخی مسائل قدیم( مثل عبد و امه)
تهدیدهای جهانی شدن برای فقه سیاسی
تهدیدهایی که برای فقه سیاسی وجود دارد و فرصت جهانی شدن را می‌گیرد عبارت است از:
۱- تداوم سلطه اجمالی مدرنیته در عصر جهانی شدن
۲- بحران معنا یا فروریختن ارزش‌ها و ملاک‌ها، در درون مدرنیته به خاطر مادی‌گرایی، بحران معنوی‌گرایی اما در عصر جهانی‌شدن به خاطر علوم و تمدن و ارتباطات، فرهنگ‌های مختلف ادغام شده‌اند و به تعبیری فرهنگ‌ها زیر سوال رفته‌اند و بحث کثرت‌شناسی معرفت‌شناسی به وجود آمده است.
۳- تشتت جامعه علمی فقه سیاسی شیعه
۴- ورود فرهنگ‌های پسامدرن در فقه سیاسی
۵- ظهور ناکارآمدی‌های فقه سیاسی شیعه در مواجهه با جهانی شدن.
۶- رنگ‌گیری فقه سیاسی از فقه‌های مسلط دیگر
۷- به دلیل شرایط خاصی که فقه سیاسی ایجاد می‌کند جهانی شدن مانع تحقق فقه سیاسی می‌شود./ وسائل
