فقها به سؤالات روز «حقوق اساسی، حقوق شهروندی و حقوق زنان» پاسخ دهند

مسئول شورای عالی سیاستگذاری موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، معتقد است که فقه بالنده به سوالات اصلی بشر امروز در حوزه‌های مختلف از جمله سیاست، فرهنگ، خانواده و حقوق فردی، خانوادگی و اجتماعی می‌پردازد و در حقیقت فقه زندگی است. حجت‌الاسلام مقدم اصلی ترین مساله امروز را «حقوق اساسی» و در مرحله بعد مسایل مربوط به «حقوق شهروندی و حقوق زنان» دانست و گفت: اگر در این عرصه نتوانیم کارآمدی لازم را برای فقه تعریف کنیم طبیعتاً فقه به مسایلی می‌پردازد که هیچگونه رابطه‌‌ای با حقوق اسلامی و دینی و دیگر ابعاد زندگی ندارد و به تدریج به انزوا کشیده می‌شود.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام ‌والمسلمین دکتر محمد مقدم در گفتگویی پیرامون نسبت فقه و جایگاه آن در شرایط امروز جامعه ایران و دنیای کنونی، بیان داشت: فقه و مبانی فقهی طبعاً باید دو ویژگی داشته باشد تا بتواند در جایگاه فاخر و اصلی خود در دنیای امروز قرار گیرد، یک ویژگی اینکه فقه با قرآن پیوند داشته باشد. درست است که روایات و احادیث نقشی بزرگ و تعیین کننده‌‌ای در مسایل و مبانی فقهی ما دارند، اما فقه به عنوان یکی از بخش‌های مکتب دین و اسلام است که طبیعتاً باید آبشخور اصلی آن قرآن باشد لذا فقه قرآنی به عنوان یکی از محورهای بزرگ و اصلی خواهد بود تا آنچه که در چارچوب مسایل فقهی استخراج می‌شود، قبل از هر چیزی بر مسایل و مبانی قرآنی مبتنی باشد و روایات و احادیث به عنوان محور دوم کنار فقه قرار گیرند.

فقیه باید آگاه به زمان و شرایط اجتماعی باشد

وی ادامه داد: وقتی از فقه می‌گوییم در واقع فقه زندگی مورد نظرمان خواهد بود یعنی فقهی که باید جایگاه خود را در دنیای امروز داشته باشد و پاسخگوی نیازهای بشر در عرصه‌های مختلف باشد از این جهت یک فقیه باید آگاه به زمان و شرایط اجتماعی باشد.

مقدم، عنصر زمان و مکان را به عنوان عناصر بنیادی، اساسی و فراگیر موثر در اجتهاد دانست و گفت: در مکتب فقهی امام خمینی (ره) توجه به دو عنصر زمان و مکان از اهمیت بسیاری برخوردار بود، در این مکتب وقتی بناست استدلالات فقهی و محورهای فقهی مورد بررسی قرار گیرد، اولاً فرد فقیه این آگاهی را داشته باشد که زمان شناس باشد که در چه زمان، جامعه و وضعیتی است و در برابر چه سوالات و مسایلی قرار گرفته و دوم اینکه در چه مکانی و موقعیتی می‌خواهد آن را استخراج کند چرا که اگر فقه فقط بریده‌‌ای از بخشی از نیازهای زندگی بشر باشد، طبیعتاً به تدریج از آن رونق و روشنایی لازم می‌افتد و به انزوا کشیده می‌شود.

فقه بالنده به سوالات اصلی بشر امروز می‌پردازد

وی بیان کرد: فقه بالنده فقهی است که به سوالات اصلی بشر امروز در حوزه‌های مختلف از جمله سیاست، فرهنگ، خانواده و حقوق فردی، خانوادگی و اجتماعی بپردازد. طبیعتاً وقتی می‌خواهیم فقه را فربه و حوزه زندگی بشر را شامل آن ببینیم باید این فقه، فقه زندگی باشد. معتقدم اگر فقیهان ما به این دو اصل توجه کنند، استدلالات و مبانی بحث‌های فقهی آنان، قبل از روایات و حدیث به معارف و تعالیم قرآن پیوند می‌خورد چون همه بر این باور هستیم که بخش عمده‌‌ای از قرآن مسایل و احکام است که در حوزه فقه جای می‌گیرد و فقیه باید جایگاه و سکوی نخستین خود را قرآن قرار دهد.

مباحث فقهی به سمت کارشناسی گروهی برود

مسئول شورای عالی سیاستگذاری موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) عنوان کرد: اگر فقیه معتقد است که فقه جولانگاه زندگی انسان می‌باشد، این جولانگاه باید تعریف شود و فقه زندگی باشد یعنی مسایلی را مطرح کند که مساله انسان‌های امروز باشد. به همین دلیل من بر این باورم که در بسیاری از اجتهادها و مباحث فقهی باید به سمت و سوی کارشناسی گروهی برویم.

فقه حقوق مورد توجه بیشتر قرار گیرد

وی به برخی از موضوعات مبتلا به جامعه که ضروری است فقها به آنها بپردازند اشاره و خاطرنشان کرد: فقه جز حقوق تعریف دیگری ندارد، اصلی ترین مسایل حقوقی که امروز با آن مواجه هستیم حقوق اساسی، حقوق زنان و حقوق شهروندی است که مبتنی بر نیمی از افراد جامعه ماست. معتقدم کارشناسی برای شناخت مسایل اساسی و بنیادی حقوقی که امروز دامن گیر انسان امروز هست، از جمله محورهای مهم است. نمی‌خواهم بگویم بخش‌های دیگر فقه مهم نیستند، ابواب فقه زمانی مطرح شد که اسلام جایگاه سیاسی و اجتماعی نداشت به همین دلیل مباحث فقهی بیشتر فردی و شخصی بود به عنوان مثال بیشتر به مباحث طهارت و عبادی پرداخته می‌شد، اما امروزه فقه اسلامی از جایگاه رفیعی برخوردار است، وقتی اسلام را به عنوان یک مکتب در عرصه سیاسی و اجتماعی می‌نشانید و می‌خواهید ادعا کنید که می‌تواند به عنوان یک سیستم کارآمد باشد، طبیعتاً باید فقه سیستماتیک باشد و نمی‌تواند در فقه فردی بماند.

فقه سیستماتیک به این نیاز دارد که درباره مسایلی که امروز جامعه با آن مواجه است، موضوع شناسی شود و معتقدم اصلی ترین مساله امروز «حقوق اساسی» و در مرحله بعد مسایل مربوط به «حقوق شهروندی و حقوق زنان» است. اگر در این عرصه نتوانیم کارآمدی لازم را برای فقه تعریف کنیم طبیعتاً فقه به مسایلی می‌پردازد که هیچگونه رابطه‌‌ای با حقوق اسلامی و دینی و دیگر ابعاد زندگی ندارد.

مقدم در پاسخ به این پرسش که دروس خارج حوزه برای نیل به وضعیت مطلوب باید چه کاستی‌هایی را جبران و موانعی را رفع کنند؟ اظهار کرد: در بسیاری از مسایل باید به تدریج به سمت چارچوب‌های کارشناسی جمعی برویم. بر این باورم که امروز یک مجتهد به عنوان یک فرد، شاید کارآیی لازم را نداشته باشد چون مسایل ما از شکل مسایل شخصی و فردی بیرون آمده و برای پاسخ گویی به نیازها قبل از هر چیزی باید موضوعات مشخص شوند. نکته دیگر اینکه موضوعات را یک نفر نمی‌تواند مشخص کند بلکه باید گروه‌ها و چارچوب‌هایی تعریف شوند تا موضوع شناسی کنند و براساس موضوع شناسی کارها تقسیم شود، حوزویان ما باید در آینده بیشتر به این مسایل بیاندیشند.

مسئول شورای عالی سیاستگذاری موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) ادامه داد: ما چاره‌‌ای نداریم جز اینکه مسایل فقهی و حقوق اسلامی را آکادمیک کنیم. چارچوب‌های بهره گیری ما از فقه سنتی درست است، اما به تعبیر امام (ره) همان فقه سنتی می‌تواند در محورهای دیگری باشد و از علوم و متخصصان دیگری استفاده گردد و ابعاد مختلف آن باز تعریف شود تا فرد مجتهد و فقیه جامع الشرایط در یک جو آگاهانه تر و روشن بینانه تری بتواند مسایل را بشناسند و تصمیم قطعی و جدی خود را بگیرند.

در آینده حوزه از یک تحول عمیق برخوردار خواهد شد

مقدم در پاسخ به این پرسش که با روند فعلی آیا در دهه‌های آینده حوزه‌های علمیه همپای نیازهای دین و پاسخگوی جامعه خواهند بود؟ گفت: معتقدم حوزه مانند بسیاری از نهادهای دیگر جامعه در جهت پوست اندازی است و تحول در آن در حال ایجاد می‌باشد. آشنایی حوزویان با علوم، دانش، ابزارها و تکنولوژی جدید، آینده حوزه را متحول خواهد کرد و از چارچوب‌های سنتی به شکل دنیای پیشرفته تر و مدرن تری هدایت خواهد کرد. امروز طلبه‌های بسیار خوش فکر، آشنا به دنیا و علوم و مسایل و موضوعات جدید و همچنین آشنا زبان‌های زنده روز داریم که موجبات پوست اندازی حوزه را فراهم خواهند کرد و مطمئن هستم که آینده حوزه از یک تحول عمیق برخوردار خواهد شد.

منبع: شفقنا