شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: سال ۱۳۹۰ بود که نمایندگان مجلس شورای اسلامی تصویب کردند، مهریه فقط تا ۱۱۰ سکه زندان دارد، نه بیشتر. اگر چه این قانون جای بحث‌های فراوانی داشت، اما به صحن مجلس راه پیدا کرد و تصویب شد. اما این روزها که دوباره قیمت سکه در هر دقیقه رو به افزایش است، باز هم نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی یادی از سال ۱۳۹۰ کرده‌اند و این بار تعدیل مهریه از ۱۱۰ سکه به ۵۰ سکه را مطرح کرده اند. برخی هم پا را فراتر گذاشته‌اند و حذف مهریه را عنوان کرده اند. اما آیا به راستی زنان و مردانی که به مجتمع‌های قضایی پا می‌گذارند، به دلیل افزایش قیمت سکه یا بالا بودن تعداد سکه‌ها طالب جدایی می‌شوند؟
سیاوشی: ایران قوانین کاملی برای حمایت از زنان ندارد
قدیمی‌ها می‌گفتند باید با لباس سفید به خانه شوهر رفت و با کفن سفید بیرون آمد. اما چند سالی است که مهر طلاق از مهر ازدواج پیشی گرفته است. به طوری که طبق آمار سردفتران ازدواج و طلاق در مناطق مختلف تهران، آمار ثبت ازدواج کاهش ۳۰ تا ۴۰ درصدی و آمار طلاق افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی داشته است. اگر چه در سالهای گذشته برای این آمارها دلایل مختلفی از سوی مسئولان و کارشناسان حوزه آسیب‌های اجتماعی مطرح شده است، اما این روزها برخی افزایش نرخ سکه را دلیل افزایش آمار طلاق می‌دانند. در صورتی که طیبه سیاوشی، نماینده مردم تهران در مجلس شورایاسلامی، در گفت و گو با شقفنا، این تحلیل را از پایه اشتباه می‌داند و می‌گوید: «مسائل و مشکلات اقتصادی و در کل فقر زیر بنای تمام مشکلات است. طلاق معلول است و علت آن می‌تواند فقر اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی باشد. ولی اینکه فقط بالا رفتن قیمت سکه باعث طلاق می‌شود به هیچ عنوان صحت ندارد. این نظرات خیلی اشتباه است. یک سری نظریه پردازی‌های غیر اصولی است. برخی با هر بحران اقتصادی می‌خواهند در قانونی که یکی از منسجم ترین قانون‌های کشور است دستکاری می‌شود. این تصمیم گیری‌ها از جهات مختلفی به ضرر زنان است. به محض اینکه به بحران اقتصادی بر می‌خوریم حذف مهریه زنان مطرح می‌شود. مگر می‌شود سنت ۱۴۰۰ ساله که ریشه در مذهب دارد را حذف کنیم؟
او ادامه می‌دهد: «اگر این سرمایه اقتصادی را در مهریه برای زنان در نظر نگیریم از کجا می‌توانیم چنین امتیازی را به آن‌ها اختصاص دهیم. پیشنهادهایی که داده می‌شود مردانه و بسیار نسنجیده است. برخی به جای مهریه بحث تقسیم اموال را مطرح کرده اند. در کشوری که سیستم مالیاتی منسجمی ندارد و مرد به راحتی اموالش را به نام هر کسی منتقل می‌کند، زن نمی‌تواند با تقسیم اموال به حقوق خودش دست پیدا کند.
در کشوری که اگر زن کتک بخورد و نوزاد هم داشته باشد، به راحتی از خانه بیرون انداخته می‌شود و هیچ قانونی از او حمایت نمی‌کند و آقا در خانه می‌ماند، چگونه می‌خواهند قانون تقسیم اموال را جایگزین مهریه کنند. کشور ما هیچ یک از قوانین کشورهای دیگر را ندارد که این یک قانون را بخواهیم مشابه آن‌ها کنیم. اگر بحث سبک زندگی ایرانی اسلامی می‌کنیم باید بحث مذهبی بودن و بومی بودن خودمان را هم مطرح کنیم.
کشور ما هیچ یک از قوانین اجرایی کشورهای دیگر برای حمایت از را زنان ندارد. در کشورهای اروپایی اگر زن مقصر مشکلات خانوادگی و فرزند داشته باشد، در خانه می‌ماند و مرد باید خانه را ترک کند. این قانون را در تمام کشورهای غیر مسلمان می‌بینیم که تحت هر شرایطی زن در خانه می‌ماند.»
ادعای بی اساس افزایش طلاق به دلیل نرخ سکه
سال‌هاست که کارشناسان برای طلاق و افزایش آمار طلاق دلایل مختلفی مطرح می‌کنند. دلایلی که میان هیچ کدام شان مهریه بالا و نرخ سکه دیده نمی‌شود. کوروش محمدی، مشاور رییس سازمان بهزیستی در امور آسیب‌های اجتماعی و رییس انجمن آسیب‌شناسی اجتماعی ایران هم معتقد است میزان مهریه یا افزایش نرخ سکه در افزایش آمار طلاق اثری ندارد. محمدی به شفقنا می‌گوید: «در یک تا دو ماه اخیر که با بحران اقتصادی رو به رو بودیم هیچ آمار رسمی و دقیقی در مورد افزایش یا کاهش طلاق گرفته نشده است و کسانی که ادعا می‌کنند طلاق به دلیل افزایش نرخ سکه افزایش پیدا کرده است ادعای بی اساسی دارند. افزایش یا کاهش طلاق را در بازه‌های زمانی یک تا پنج سال و ۱۰ سال محاسبه می‌کنند. در این زمینه نمی‌توانیم در یک تا دو ماه نظر علمی‌ای در این خصوص بدهیم. اما به طور قطع می‌توانیم بگوییم در خصوص طلاق هیچ اتفاق جدیدی رخ نداده است. بحث تحکیم خانواده و آمار طلاق همیشه در نوسان بوده است. ما در حوزه خانواده یک روند شکل گرفته داریم که می‌دانیم در آن موفق عمل نکرده ایم.»
او ادامه می‌دهد: «اینکه چقدر مسائل اقتصادی در طلاق موثر است، باید به طور علمی بررسی شود. مسایل اقتصادی در تمام دوران به شکل‌های مختلفی بر خانواده‌ها اثر گذاشته است. به عنوان مثال دوران جنگ تحمیلی را در نظر بگیرید. در آن دوران تحت تاثیر مشکلات اقتصادی، اجتماعی، نظامی و سیاسی از کل دنیا بودیم. آیا در آن دوران با پدیده‌ای به نام طلاق رو به رو بودیم یا برعکس همبستگی بین اعضای خانواده و جامعه بیشتر دیده می‌شد؟ ما شاهدیم که در دوران جنگ تحمیلی شاهد کمترین آمار طلاق بودیم. بنابراین به این راحتی نمی‌توانیم در مورد یک دوره یک تا دو ماه بدون مطالعات علمی نظری بدهیم.
آیا فشارهای اقتصادی که در دو ماه گذشته بر جامعه تحمیل شده و بر خانواده‌ها هم اثر مستقیم دارد، موجب همبستگی بیشتر شده است؟
با حذف مهریه به شدت مخالفم
فراموش نکنیم تغییر در روابط خانواده‌ها و ارتباطات آن‌ها در این دو ماه صورت نگرفته است. همچنان مشکلاتی که بین زوجین، فرزندان و والدین و در کل بین اعضای خانواده داریم ریشه در گذشته آن‌ها دارد نه یک بازه یک تا دو ماهه.»
سیاوشی هم معتقد است تدبیر نکردن و شناخت اندک پیش از ازدواج زوجین را به سمت طلاق می‌برد نه افزایش نرخ سکه و می‌گوید: «مردی که می‌خواهد ازدواج کند با عقل و تدبر تصمیم بگیرد. پیگرد قضایی ۱۱۰ سکه در مجلس تصویب شد، اما امروز می‌بینیم در کنار ۱۱۰ سکه موارد دیگری هم قید می‌شود. حتی گاهی می‌بینیم این زندگی‌ها یک سال هم تاب نمی‌آورد. اینکه افراد با عقل و تدبر تصمیم گیری نمی‌کنند و وارد زندگی می‌شوند به میزان مهریه و افزایش نرخ سکه ربطی ندارد. اگر میزان مهریه به ۱۰ سکه هم کاهش پیدا کند، نمی‌تواند از افزایش طلاق پیشگیری کند.»
ما در جامعه می‌بینیم افرادی که از نظر مالی در سطح پایین تری قرار دارند به دلیل چشم و هم چشمی مهریه‌های بالاتری دارند. به همین دلیل هم الان در زندان هستند. این فرهنگ اشتباه بین مردم است.
گاهی در کلان شهرها و حتی برخی از شهرهای کوچک هم ۲۰ شرط ضمن ازدواج می‌گذارند و مهریه را می‌بخشند. وقتی همسران از حق برابر زندگی برخوردار می‌شوند می‌توانیم مهریه را حذف کنیم، ولی در غیر این صورت من یکی از افرادی هستم که با حذف مهریه به شدت مخالفم و امکان ندارد در مجلس این اجازه را بدهیم.»
زنان سرپرست خانوار در جامعه بی پناه مانده اند
زنان سرپرست خانوار یکی از اقشار آسیب پذیر جامعه هستند. تعداد بسیاری از این زنان حاصل طلاق و جامعه‌ای هستند که حتی برای اشتغال در آن هم با مشکل مواجه شده‌اند و در نهایت دولت فقط می‌تواند بخشی از مشکلات آن‌ها را به دوش بگیرد. سیاوشی وی گوید: «ما نمی‌توانیم یک روزه برای حذف مهریه و سنت ۱۴۰۰ سالهای که تا کنون هیچ حقی را جایگزین آن نکرده ایم تصمیم بگیریم. چرا ما در حال حاضر یک آسیب اجتماعی و باری سنگین از زنان سرپرست خانوار بر دوش دولت داریم؟ چرا در کشورهای دیگر این آسیب را در این حجم نمی‌بینیم؟ چون در کشور ما زنان هیچ دستمایه مالی و توانمندی‌ای ندارند که بتوانند زندگی خودشان را مدیریت کنند. زنی که از ۱۴ سالگی ازدواج کرده و هیچ دستمایه مالی نداشته چگونه می‌تواند زندگی خودش را اداره کند. به همین دلیل من فکر می‌کنم یک شبه نباید برای این مسئله مهم تصمیم گیری شود که مهریه را برداریم و تقسیم اموال را جایگزین آن کنیم. این فکر از ریشه اشتباه است. این افراد پیش از مطرح کردن این مورد سیستم اقتصادی و حقوقی کشور و از آن مهم تر سیستم فرهنگی و عرفی جامعه را هم بررسی نکرده اند.»
به راستی عرف و فرهنگ مقوله‌ای هستند که گاهی از نگاه دولت مردان پنهان می‌ماند و اگر کمی بیندیشیم عرف و فرهنگ گزینه‌های موثرتری برای افزایش زندانیان مهریه هستند.
جوانی ام چند؟
به یاد دارم اولین باری که گذرم به این خیابان افتاد و این تابلو را دیدم شب بود. روی تابلو نوشته شده بود «نبرد جنوبی» و فقط کمی آن طرف تر، نوشته طلایی «مجتمع قضایی خانواده» در تاریکی شب می‌درخشید. «نبرد جنوبی» را دوباره با خود تکرار می‌کنم. «نبردی» که هر روز زنان و مردان بسیاری را در خود می‌بیند که نتوانسته‌اند با مشکلات زندگی نبرد کنند. زنان و مردانی که کارزار زندگی از آن‌ها پر قدرت تر بوده است و بی تردید هر دو در این شکست غیر قابل جبران مقصر و همین طور متضرر شده اند.
امروز از تاریکی هوا خبری نیست. اما تا دلتان بخواهد و نخواهد پیاده رو جلوی «مجتمع قضایی خانواده» پر است از آدم‌هایی که نمی‌دانم دل شان تاریک است یا روشن. هر یک با انباشته‌ای از کاغذها و پرونده‌های در دست، داخل و خارج می‌شوند. دو زن جوان با صدایی که به راحتی شنیده می‌شود بی محابا صحبت و کاغذهای شان را مرتب می‌کنند. مشخص است از آشنایی شان زمان زیادی نمی‌گذرد. اما از گفتن ریزترین جزییات زندگی شان هم ابایی ندارند. با صبا که کارهایش در دادگاه تمام شده است هم سخن می‌شوم. وقتی می‌پرسم میزان مهریه و افزایش نرخ طلاق چقدر در اقدام او برای جدایی تاثیر داشته است؛ بلند می‌خندد. صبا هم یکی زنانی ست که دهه ۲۰ زندگی اش را میان تلاطم‌های زندگی زناشویی گذرانده است. او می‌گوید: «در تمام ۸ سال گذشته نتوانستم خوشبخت باشم. خوشبختی که به پول نیست. به دل خوش است. تمام این سال‌ها را با اضطراب چراها و اما و اگرهای همسرم زندگی کردم. بعد از این سال‌ها به این نتیجه رسیدم که ازواج ما از اول بدون شناخت و اشتباه بوده است. ما در خانواده‌های سنتی‌ای بزرگ شدیم که مادران مان مان همیشه خجالت کشیدند از مسائل زناشویی با ما سخن بگویند. مدارس ما پر از آموزه‌هایی بود که امروز آن‌ها را به یاد نداریم، ولی هیچ کس از چگونه‌ای حل مشکلات با ما صحبت نکرد. جوانی ام که به باد رفت، این روزها دنبال نجات میانسالی ام هستم. می‌دانم جامعه ما برای یک زن مطلقه امنیت خوبی ندارد، اما می‌خواهم برای رسیدن به زندگی‌ای که می‌دانم حقم است آخرین تلاش‌هایم را انجام دهم.»
کوروش محمدی می‌گوید: «قیمت و تعداد سکه در هیچ دورانی در افزایش طلاق تاثیر نداشته است و این یک باور سطحی است. شما فکر کنید خانواده‌ای که شناخت متعالی از یکدیگر دارند و زندگی شان را بر اساس اصول صحیح پی می‌برند، چه بهایی قادر است آن‌ها را از هم جدا کند؟
ممکن است شرایط اقتصادی کنونی بر ازدواج اثرگذار باشد و میزان ازدواج را کاهش دهد، ولی بحث افزایش طلاق به هیچ عنوان مطرح و این ایده کارشناسی نیست. این نوع نگاه توهینی به مقام و شخصیت زنان است. چون مهریه وجه مطالبه زنان است. البته به مردان هم توهین است. مهریه بر اساس دین اسلام یک مطالبه و یک بدهی برای مرد است. مهریه عندالمطالبه است و حتی اگر زن طالب طلاق نباشد مرد باید آن را پرداخت کند.»
او ادامه می‌دهد: «مهریه پشتوانه ارزشمندی برای زنان است. زن یکی از بهترین آفریدگان خداوند است و خداوند به تکریم و حفظ حقوق زن تاکید فراوان دارد. امروز نباید با افزایش قیمت سکه حرمت زنان را زیر سوال و به سمت طرح و لایحه برویم. این کار اساس شکل گیری خانواده و نظام اجتماعی ما را به هم می‌ریزد. من با این ایده‌ها مخالف هستم. افرادی که این تفکرات را دارند اجازه دهند جامعه خودش جایگاه خودش را پیدا کند. افراد جامعه ما تحریم و مشکلات اقتصادی را متوجه می‌شوند و اینکه تا اتفاقاتی از این قبیل رخ داد چند نفر برای کل جامعه تصمیمات اینچنینی بگیرند، قوانین و شرایط اصلی زندگی که مهریه یکی از ملزومات آن است را حذف یا کم کنند، غیر منطقی است. ما در رابطه با خانواده که مقدس ترین بنیاد اجتماعی است صحبت می‌کنیم نه یک بنگاه معاملاتی.»
مسئولان به راه‌های موثر بیندیشند
گاهی از مطرح شدن یک طرح تا رسیدن به صحن مجلس شورای اسلامی و مورد بررسی قرار گرفتن آن طرح ماه‌ها زمان خرج می‌شود، اما آیا تا کنون طرحی برای تقویت بنیان زناشویی راهی صحن مجلس شده است؟
سیاوشی می‌گوید: «مجلس باید به این سمت برود که مشاوره پیش از ازدواج را اجبار کند. برای افزایش مهارت زندگی باید مشاوره قبل و بعد ازدواج داشته باشیم. البته امسال کتاب «مهارت زندگی» وارد چرخه تحصیل شد. این آموزش‌ها در کشورهای دیگر جزو مسایل مهم است و بچه‌ها باید این درس را بگذرانند. برای استرالیا، ایالات متحده آمریکا و … آموزش مهارت‌های زندگی ارزش بسیاری دارد. البته فراموش نکنیم که سیستم آموزشی ما بسیار ضعیف است و همه می‌پذیرند یکی از دلایل مشکلات کشور سیسستم معیوب آموزشی است و تغییر آن نیازمند برنامه درست است که ما فاقد این برنامه هستیم. این مورد هم از آن مواردی ست که نمی‌دانیم چه نتیجه‌ای خواهد داشت، ولی ما سعی کردیم این کتاب وارد سیستم آموزشی شود و باید نتیجه آن را در آینده بررسی کنیم.
قانون اجبار مشاوره قبل از ازدواج هم مراحل پایانی را می‌گذراند که باید خیلی سریع این قانون هم به صحن مجلس شورای اسلامی برود. این مسئله از موراد مهمی ست که رهبری هم به آن تاکید دارند.»
کاهش ازدواج و افزایش آسیب‌های اجتماعی
اجبار در کاهش میزان مهریه و یا حذف آن تبعات جبران ناپذیر بسیاری دارد. تبعاتی که هم اکنون بخشی از آن در جامعه لنگر انداخته است و مسئولین از پس همین اندک هم بر نمی‌آیند. افزایش سن ازدواج و حتی عدم ازدواج برخی ازدختران به دلیل نبودن حق برابر بین زن و مرد در کشور، عدم ازدواج به دلیل هزینه‌های بالای زندگی نمونه‌هایی از این تبعات هستند که محمدی در رابطه با آن‌ها می‌گوید: «کاش نمایندگان ما درمجلس شورای اسلامی به جای اینکه زمان‌های طولانی در مورد تعداد سکه و حذف مهریه جلسه می‌گذاشتند کمی هم به افزایش توانایی‌ها و آموزش‌های پیش از ازدواج فکر می‌کردند که خانواده‌ها را به سمت استحکام و انسجام می‌بردیم. وقتی قوانین برای مهریه نرخ تعیین می‌کنند و تبعات این طور قوانین کاهش شدید میزان ازدواج می‌شود، در نهایت ارتباطات ناسالم در جامعه قوت می‌گیرد. در چنین مواقعی چه کسی می‌خواهد پاسخگو باشد؟ ما در سالهای اخیر با پدیده طلاق توافقی رو به رو هستیم که تمام این دیدگاه‌ها را رد می‌کند. زمانی این طلاق اتفاق می‌افتد که طرفین به شدت از یکدیگر بیزار می‌شوند، اعتماد شان را نسبت به یکدیگر از دست داده‌اند و فاصله زیادی بین آن‌ها شکل گرفته است. این افراد برای اینکه جدایی مهم تر از طلب مهریه است و تمایل ندارند در پروسه‌های اداری و قضایی بیفتند، به طور توافقی از هم جدا می‌شوند. تاکید می‌کنم کسانی جدا می‌شوند که زمینه طلاق را دارند و زندانیان عدم پرداخت مهریه به دلیل آمار بالای طلاق زیاد هستند و این هیچ ربطی به افزایش قیمت سکه ندارد.»
