مبادی تصوری و تصدیقی فضای مجازی

تعریف جامع و مانع فضای مجازی از نگاه ما عبارت است از؛ فضایی که دارای وجود ثانوی می‌باشد و به وسیله تجهیزات الکترونیکی پدید آمده است. جنس در تعریف، وجود ثانوی است. وجود اولی، وجودی است که در عالم خارج آثاری برای آن مترتب است. وجود ثانوی غیر از وجود خارجی می‌باشد؛ مانند وجود ذهنی و لفظی. فصل در تعریف عبارت «به وسیله تجهیزات الکترونیکی پدید آمده است» می‌باشد؛ یعنی وجودی مراد است که به سیله تجهیزات الکترونیکی ایجاد شده باشد.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی زمانی فرد در اولین جلسه از درس خارج فقه فضای مجازی به بیان مباحث مقدماتی با موضوع مبادی تصوری و تصدیقی فضای مجازی پرداخت. نخستین بحث ایشان در ارتباط با اهمیت بحث از فقه فضای مجازی بود که در این خصوص بیان داشت؛

برای اهمیت یک بحث در علم فقه، سه ملاک وجود دارد؛

۱) بحث فقهی باید مورد ابتلای مکلفین باشد. هر میزان که ابتلای مکلفین به این بحث بیشتر باشد، ضرورت پرداختن به آن نیز بیشتر می‌شود. حال باید گفت می‌دانیم که فضای مجازی جزو موارد مبتلابه مکلفین می‌باشد؛ زیرا بسیاری از امور آنها مانند مبادلات، تعاملات و … در این فضا انجام می‌شود.

۲) حکم این موضوع از لحاظ کمی و کیفی فراوان و پیچیده باشد. هر میزان حکم فقهی یک موضوع بیشتر شود، ضرورت پرداختن به آن نیز بیشتر می‌شود؛ به عنوان مثال در باب حج چند هزار مسئله وجود دارد که نشان از اهمیت آن است. بر این اساس باید گفت حکم فضای مجازی از جهت کمی و کیفی بسیار پیچیده و متکثر است.

۳) وجود آثار و نتایج قابل توجه در اجتماع. میزان تاثیر فضای مجازی در فرهنگ، سیاست، اقتصاد و … بسیار گسترده است و این تأثیرات بیانگر شدت نیاز به بررسی ضوابط فقهی آن می‌باشد. با لحاظ سه شاخص فوق، از دیدگاه ما بحث فضای مجازی در اولویت اول مباحث فقه معاصر می‌باشد.

وی مقدمه دوم را به تعیف فضای مجازی اختصاص داد و در این خصوص گفت. قبل بیان تعریف لازم است به بیان معنای «فضا» پرداخته شود. مراد از این واژه، عالم و جهان مجازی در برابر عالم حقیقی می‌باشد. تعریف جامع و مانع از نگاه ما عبارت است از؛ فضایی که دارای وجود ثانوی می‌باشد و به وسیله تجهیزات الکترونیکی پدید آمده است.

جنس ما در تعریف، وجود ثانوی است. وجود اولی، وجودی است که در عالم خارج آثاری برای آن مترتب می‌شود. وجود ثانوی غیر از وجود خارجی است مانند وجود ذهنی و لفظی. فصل در تعریف عبارت «به وسیله تجهیزات الکترونیکی پدید آمده است» می‌باشد؛ یعنی وجودی مراد است که به وسیله تجهیزات الکترونیکی ایجاد شده باشد.

این استاد درس خارج مشهد در مقدمه سوم بیان کرد: آیا تقسیم فضا و وجود به حقیقی و مجازی صحیح است؟ برخی از بزرگان مانند مقام معظم رهبری و آیت‌الله جوادی آملی بر این باور هستند که چنین تقسیم بندی صحیح نیست و فضای مجازی یک فضای حقیقی می‌باشد. در مقابل عده‌ای دیگر این تقسیم بندی را صحیح می‌دانند.

آیت‌الله جوادی آملی در بیان دلیل خود بر این نظر می‌فرماید: آنچه مشاهده می‌شود این است که بر فضای مجازی آثار حقیقی مترتب می‌شود. از سوی دیگر هرچیزی که آثار حقیقی بر آن مترتب شود، حقیقی است؛ زیرا هرگز آثار حقیقی بر امر مجازی مترتب نمی‌شود؛ به عبارت دیگر معیار تشخیص حقیقت از مجاز، ترتب آثار است. اگر آثار خارجی باشد نشان از حقیقی بودن است و اگر آثار در عالم خیال باشد نشان از مجازی بودن آن است.

استاد زمانی فرد در پایان با اشاره به رد نظر آیت‌الله جوادی آملی بیان کرد: در این استدلال مناقشه وجود دارد که در مباحث آینده به آن اشاره می‌شود./ مدرسه تخصصی فقه نظام