مبانی فقهی بسیج در حکومت اسلامی

مدرّس خارج حوزه علمیه مشهد، با اشاره به اینکه مشروعیت و لزوم بسیج در حکومت اسلامی با ادله قرآن، سنت و عقل اثبات می‌شود، خاطرنشان کرد: اصل در مشروعیت و لزوم، بلکه در مواردی وجوب بسیج، حکم‌عقل است و اگر چه این مسئله در قرآن و روایات بیان شده است اما در اینجا حکم شارع مولوی نیست بلکه ارشادی است و ناظر به همان حکم عقل می‌باشد.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، نشست علمی «طلبه بسیجی؛ مبانی و معیارها» به همت واحد فرهنگی مدرسه‌عالی سطح چهار و با مشارکت معاونت فرهنگی اجتماعی حوزه علمیه خراسان و مدرسه علمیه سلیمانیه با حضور و ارائه حجت الاسلام والمسلمین مهدی زمانی (مدرّس خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد) با موضوع بررسی مبانی فقهی بسیج در حکومت اسلامی و حجت‌الاسلام والمسلمین پژمان فر(نماینده مجلس شورای اسلامی و رئیس کمیسیون اصل ۹۰) با موضوع شاخصه‌های طلبه انقلابی و بسیجی در اندیشه مقام معظم رهبری، بدون حضور میهمان و بصورت آنلاین در سامانه مجازی (Lms2) مدرسه عالی سطح چهار حوزه علمیه خراسان برگزار شد.

مشروعیت و لزوم بسیج در حکومت اسلامی

حجت‌الاسلام زمانی اولین سخنران نشست، به تبیین مبانی فقهی بسیج در حکومت اسلامی پرداخت و اظهار داشت: بسیج به معنای مشارکت عمومی سازمان یافته جهت امور عام المنفعه دارای مفهوم عامی است و ریشه عقلائی و قرآنی و روایی دارد.

مدرّس خارج حوزه علمیه مشهد، با اشاره به اینکه مشروعیت و لزوم بسیج در حکومت اسلامی با ادله قرآن، سنت و عقل اثبات می‌شود، خاطرنشان کرد: اصل در مشروعیت و لزوم، بلکه در مواردی وجوب بسیج، حکم‌عقل است و اگر چه این مسئله در قرآن و روایات بیان شده است اما در اینجا حکم شارع مولوی نیست بلکه ارشادی است و ناظر به همان حکم عقل می‌باشد.

ادله عقلی

وی این دلیل عقلی را از طریق نیازهای جامعه، با سه مقدمه بیان کرد و گفت: مقدمه اول این است که انسان به طبع موجودی اجتماعی و مدنی است، مقدمه دوم این است که اجتماعی بودن انسان مستلزم دو دسته نیاز است؛ اول نیاز فرد به جامعه، مثل نیازهای شخصی و دسته دوم، نیاز جامعه به جامعه، مثل امنیت که نیاز مجموعه جامعه به جامعه است و مقدمه سوم این است که انسان در برآورده کردن و رفع نیاز دسته دوم(جامعه به جامعه) محتاج به مشارکت عمومی است؛ و الّا اختلال نظام پیش می‌آید. در نتیجه حکم عقل به این است که ما باید یک تشکیلات داشته باشیم تا این نیازها را بطور سامان یافته و منظم انجام دهد.

استاد زمانی یادآور شد: امام خمینی اعلی الله مقامه با تشکیل بسیج، به این حکمت و عقلانیت توجه کرده بودند و این از فطانت این حکیم فقیه و والامقام بود.

ادله قرآنی

وی در ادامه دومین دلیل را، از قرآن کریم ذکر کرد و گفت: ما در این جلسه به دو آیه استناد می‌کنیم؛ یکی آیه‌ی دوم سوره مائده که خداوند متعال می‌فرماید: “وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى” به نحو عموم (امور عام المنفعه) و دیگری، آیه شصت سوره انفال که باری تعالی می‌فرماید: “وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَمِنْ رِبَاطِ‌الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ” به نحو خصوص.  صیغه أمر تعاونوا در آیه شریفه “وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى” را اگر مولوی بدانیم که وجوب را می‌رساند. مثل خطاب اقیموا الصلوه و اگر ارشادی بدانیم که این لزوم، دریافت عقل با لسان شارع است. از طرفی هم کلمه برّ در آیه، شامل تمام مسائل خیر و نیک در جامعه اسلامی است که با اضافه شدن تقوا در ادامه‌‌ی آن، ارزش این تعاون را می‌رساند؛ و این تعاون و همکاری در جامعه اسلامی، مصداق آن تشکیلات بسیج هست؛ همانطور که از اول انقلاب می‌بینیم که چطور تشکیلات بسیج، در هر عرصه‌‌‌ای که جامعه‌‌ی اسلامی نیاز داشته است با ورود و همکاری خود، خوش درخشیده است، از جنگ تحمیلی گرفته تا جریان فتنه و نمونه‌ی اخیر آن در حوادثی همچون زلزله و سیل و هم اکنون هم در مسئله بیماری کرونا.

حجت‌الاسلام زمانی در ادامه به آیه دوم پرداخت و بیان کرد: این آیه شریفه در خصوص امنیت است که خداوند متعال می‌فرماید: “وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ”. در این آیه شریفه به چند نکته مهم اشاره شده است. اول: اینکه خداوند دستور آماده باش به همه‌‌ی نیروها می‌دهند (َأَعِدُّوا…) دوم: کلمه (مِنْ قُوَّهٍ) اطلاق دارد و شامل آمادگی در مسائل گوناگون علمی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و … می‌شود؛ و ما باید در تمام عرصه‌ها آماده باشیم، هر جا که دشمن هجمه وارد میکند، حضور ما با تمام امکانات لازم است، یک نمونه آن همین فضای سایبری است. سوم: این دستور تنها مربوط به دشمن داخلی نیست، بلکه آیه اطلاق دارد و شامل دشمن داخلی و خارجی می‌گردد (عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ) چهارم: خطاب شارع مقدس، پیغمبر مکرم اسلام(ص) نیست بلکه امت است و این همان مشارکت عمومی است؛ و نکته‌‌ی آخر اینکه کلمه‌‌ی (تُرْهِبُونَ بِهِ) گواه این است که نه تنها دفاع کنید، بلکه بازدارنده باشید، در سطح بالایی آمادگی ایجاد کنید که دشمن حتی خیال تهاجم هم به سرش نزند و در این زمینه هراس داشته باشد. مثل قوی شدنمان در مسئله نظامی که به این سبب، دشمن خیال تهاجم به سرش نمی‌زند، در باقی عرصه‌ها نیز خداوند چنین دستوری می‌دهد. باید گفت الحق و الانصاف بسیج هم در این عرصه با روحیه و اخلاص پای کار بوده، هست و ان شاالله خواهد بود.

ادله روایی

وی در ادامه به دلیل سوم، سنت اشاره کرد و بیان داشت: حدیث معروف “مَن اَصبَحَ وَ لَم یَهتَمَّ بِاُمورِ المُسلِمینَ فَلَیسَ بِمُسلِم” مسلمان شخصیتی است که نسبت به مسلمانان و جامعه‌‌ی اسلامی، اهل دغدغه و مشارکت باشد و سیره پیغمبر مکرم اسلام هم گواه این مشارکت و تشکیلات عمومی است؛ مثل قضیه جنگ خندق و بدر و همچنین سیره حضرات معصومین علیهم السلام؛ همانند امیرالمومنین علیه السلام که در کتاب اختصاص شیخ مفید آمده است، حضرت امیر، یاران و بسیجیان وفادار و مخلصی را تحت عنوان شرطه الخمیس، برای نیازهای جامعه‌‌ی اسلامی خصوصا پیش برد جنگ‌هایی که بر علیه مسلمین اتفاق می‌افتاد، اطراف خود داشتند و از آن‌ها بهره می‌بردند؛ و موارد زیاد دیگری که به سبب ضیق وقت، فرصت بیانش نیست.

گفتنی است، در ادامه نشست حجت‌الاسلام والمسلمین پژمان‌فر به تبیین شاخصه‌های طلبه انقلابی و بسیجی پرداخت و سخنرانان در انتهای مراسم به تعدادی از سوالات مخاطبین پاسخ دادند و از عوامل اجرای این برنامه تشکر و قدردانی نمودند.