شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
کرسی آزاداندیشی «محدوده دخالت فقه در عرصه نظام‌سازی اجتماعی (با تکیه بر حوزه مباحات و ما لا نص فیه)» با ارائه حجتالاسلام پیروزمند و نقد و داوری حجتالاسلام عبدالامیر خطاط برگزار شد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، از مهم‌ترین چالش‌‌های اندیشه‌‌ای فقیهان مسلمان، محدوده دخالت فقه در امور اجتماعی انسان‌هاست، برخی از فقیهان بر این باورند که حوزه نظری و مدیریت عملی امور اجتماعی بهعهده سیره عقلا قرار داده شده است و شارع مقدس در این حوزه ورود اساسی نداشته است، یا اگر چنانچه شارع درصدد ورود در این عرصه‌‌ها بوده، کلیاتی از قواعد را بیان نموده که این قواعد فقط سنجه ابعاد خرد درون پارادایمی نظام‌‌هاست؛ این دیدگاه را میتوان نگاه مسأله محور فقه در نظام اجتماعی قلمداد نمود؛ اما برخی دیگر از فقیهان با تکیه بر مبانی معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی و انسان‌شناسی خود نسبت به دین بر این باورند که از اساس، تعریف فقه ارائه برنامه عملی برای اداره زندگی انسان‌ها از گهواره تا گور است؛ بر اساس این مبنا حوزه نظری و مدیریت عملی امور اجتماعی بهعهده فقه و فقیهان است، در نتیجه فقه توانایی آن را دارد که برای انسان‌ها علاوه بر حوزه فردی، در حوزه نظام اجتماعی هم نظریه‌پردازی نماید و الگوی جدید مدیریت نظام اجتماعی با پارداریم متفاوت از سایر نظام‌های اجتماعی مدرن از خود ارائه دهد. این دیدگاه را میتوان نگاه نظام‌‌ساز فقه معرفی نمود.
از این رور، حجتالاسلام والمسلمین علیرضا پیروزمند قائم‌مقام فرهنگستان علوم اسلامی چندی قبل در نشستی که با حضور فضلا و اساتید در شعبه مؤسسه فتوح اندیشه در اصفهان برگزار گردید، دیدگاه‌های موجود در رابطه با دین را به سه قسمِ دین حداقلی، دین وسطی و دین حداکثری تقسیم و تبیین کرد.
وی با بیان اینکه دین حداقلی، نوعی سکولاریسم اسلامی است، اظهار کرد: این دیدگاه معتقد است که دین برای تأمین سعادت اخروی آمده و لذا تعلیمات خاصی برای مناسبات دنیوی ندارد. بنابر این دیدگاه، جامعه یا واقعیت ندارد و یا مورد خطاب انبیاء و تعلیم آنها نبوده. هدایت انبیاء معطوف به آخرت است و عقل بشر برای تأمین و اداره اجتماع کافی است.
پیروزمند ادامه داد: دین وسطی قائل است که اسلام دارای احکام اجتماعی است و حکومت اسلامی ضرورت دارد ولی این احکام ناظر به فرد در جامعه وارد شده است و جامعه به قید فرد در اجتماع حیات و ممات و رشد و افول دارد و جامعه به خودی خود دارای این اوصاف نیست. این دیدگاه با تمسک به بعضی ادله نقلی که سکوت شارع را عمدی می‌داند قائل به نظام‌سازی اقتضائی شده‌اند؛ زیرا حوزه اجتماعیات یک حوزه به سرعت تغییرپذیر است و در هر نقطه مکانی و زمانی نیاز به نظام مختص به آنها خصوصیات هستیم و نمی‌توان چنین امر متغیری را به دین منسوب کرد.
عضو کارگروه علوم انسانی اسلامی افزود: دین حداکثری که دو برداشت از این نگاه صورت گرفته؛ یک برداشت صحیح و یک برداشت غلط. برداشت صحیح قائل است: اسلام جریان ولایت الهی برای سرپرستی و تکامل اجتماع، فرد و تاریخ است. طبق این باور جامعه‌سازی و نظام‌سازی نه تنها امکان بلکه ضرورت دارد. برداشت غلط می‌گوید: نظام‌های اجتماعی باید از نقل دربیایند.
در بخشی از این نشست دکتر پیروزمند به نقد دو دیدگاه حداقلی و وسطی پرداخته و نگاه حداکثری را اثبات کرد و گفت: در ایده‌آل‌ترین شکل، دین بنا نیست عرصه را بر عقل و تجربه تنگ کند بلکه اگر عقل و تجربه آنچه را که می‌فهمند در امتداد دین باشد اشکالی ندارد.
قائم‌مقام فرهنگستان علوم اسلامی در پاسخ به این سؤال که آیا حضور دین در سرپرستی فرد و اجتماع بخشی است یا در تمام حوزه‌ها؟ بیان کرد: غایت دین تکامل و هدایت فرد، جامعه و تاریخ است و برای تحقق چنین غایتی لازم است آموزه‌های دین نظام‌مند باشد و فراگیر.
گفتنی است، این پیش‌نشست که در قالب کرسی آزاداندیشی برگزار شد، حاصل همکاری مشترک مؤسسه فتوح اندیشه با پژوهشگاه فقه نظام و معاونت پژوهش حوزه علمیه قم است.
