شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
گروه فقه و اصول از نخستین گروه‌های تاسیس شده بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی است که از سال ۱۳۶۴ تا کنون مشغول فعالیت‌های فقهی و اصولی است.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین علی اعتمادی‌نژاد پژوهشگر گروه فقه و اصول بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی در گفتگو ضمن ارائه گزارشی از فعالیت‌های ۳۶ ساله این گروه ابراز کرد: گروه فقه و اصول بنیاد پژوهشهای اسلامی، مسائل و موضوعات مهمی را در زمینه‌های مختلف فقهی و اصولی دنبال میکند.
وی ابرازکرد: نخستین کار این گروه انتشار کتاب مفصلی از علامه حلی به نام «منتهی المطلب» با موضوع فقه مقارَن (آراء تمام فرق اهل سنت با فرق اهل شیعه) است؛ چاپ این اثر ۱۵ جلدی در مدتی بیش از ۱۴ سال به طول انجامید و در سال۱۳۷۲ به عنوان کتاب سال برگزیده شد و ۵ مرتبه نیز تجدید چاپ شده است.
این پژوهشگر ادامه داد: کتاب «منتهى المطلب» یکى از جامع‌ترین و مبسوط ترین کتب فقه مقارَن و استدلالى در زمان خود است. این کتاب از نظر عمق مباحث علمى و جامعیت تعریفات و تفاصیل مطالب و همچنین کیفیت تقسیمات و تنویع منظم و منسجم، کم‌نظیر مى‌باشد. علامه حلّى که از بزرگترین فقهاى امامیّه در طول تاریخ است از نظر سبک استنباط و استدلال در زمان خود و بعد از آن، تحولى عظیم ایجاد کرده است.
وی افزود: دومین کار این گروه از مرحوم شهید اول کتابی با عنوان «الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه» است که در سه جلد به چاپ رسیده است، این کتاب فقهی از دقیق‌ترین و مشهورترین کتب شهید اول می‌باشد و دارای نظم و ترتیبی ابتکاری است که پیشتر سابقه نداشت. در این کتاب عناوین جدیدی مثل المزار، الحسبه، المحارب، القسمه، المشترکات، الربا، تزاحم الحقوق اضافه شده است.
اعتمادی نژاد عنوان کرد: همچنین آرا و دیدگاههای بیشتر فقهایی که کتب آنها به ما نرسیده است، مانند ابن جنید، جعفی، عمانی و دیگران در آن نقل شده است. لازم به ذکر است که شهید موفق به اتمام کتاب الدروس نشده و قبل از اتمام به شهادت رسید. موضوعات مورد بحث در این اثر از کتاب طهارت تا رهن را شامل می‌شود.
«الموتلف من المختلف» کتاب تقدیر شده توسط مراجع عظام تقلید
وی سومین اثر این گروه را کتابی با عنوان«الموتلف من المختلف» که فقه مقارَن است برشمرد و گفت: این کتاب در چند مرحله برنده جایزه شده است و مورد تقدیر مراجع عظام تقلید از جمله آیت‌الله سبحانی قرار گرفته است. این اثر چکیده کتاب «مسائل الخلاف» تألیف شیخ طوسی است. اصل‌کتاب شامل مسائل فقهی مورد اختلاف فقهای اهل سنّت و شیعه است. مؤلف‌آرای فقهای مذاهب مختلف اهل سنت را نقل کرده و با استدلال به اثبات دیدگاه‌فقهی شیعه پرداخته است. مرحوم طبرسی استدلال‌های طولانی و برخی مواردتکراری «مسائل الخلاف» را کنار گذاشته و تنها به ذکر آرای مذاهب اکتفا کرده است.
این پژوهشگر همچنین به یکی دیگر از دستاوردهای این گروه اشاره کرد و گفت: کتاب «الانوار الجلالیه» با موضوع علم کلام از دیگر آثار منتشر شده این گروه است که دربردارنده شرح کتاب «الفصول النصیریّه» تألیف خواجه نصیرالدین طوسی و شامل دوره‌ای مختصر از مباحث کلامی درباره اصول دین است. مصحّحان در این اثر مقدمه‌ای مفصّل در باره زندگی، احوال و آثار مؤلف و شارح آورده‌اند.
وی در ادامه به تصحیح و تحقیق کتاب«رسائل فی الوقف» اشاره کرد و گفت: یکی از مسائل فقهی مهمی که همواره در بین علما مورد بحث و بررسی بوده است مسئله وقف است. این کتاب نظرات علمای اعلام شفتی، نراقی، صدرالدین صدر و سید علی طباطبایی را در این باره مورد بررسی قرار داده است .
این پژوهشگر حوزه فقه و اصول همچنین به تحقیق و تصحیح آثاری همچون «مصباح المبتدی و هدایه المقتدی»، «ضیاءالابصار فی مسائل الخیار» و «تکمله الدروس» توسط پژوهشگران این گروه اشاره کرد و افزود: کتاب «مصباح المبتدی و هدایه المقتدی»، رساله‌ای فقهی است در باره نماز. مطالب کتاب در سه بخش تنظیم‌شده است. بخش یک مقدمات نماز، بخش دوم به احکام نماز و بخش سوم به‌آنچه در نماز خلل وارد میکند مانند شکیّات و سهویّات و… وظیفه نماز‌گزارهنگام رخ دادن خلل اختصاص دارد. مصحح مطالب کتاب را با سایرمتون معتبر فقهی کهن مقایسه و مستند کرده است.
وی اضافه کرد: کتاب «ضیاءالابصار فی مسائل الخیار» نیز حاصل فکر جمع زیادی از فقهای شیعه در زمینه کسب و تجارت و مسائل خیار می‌باشد. نویسنده در این کتاب پس از ذکر هفت قسم از اقسام خیار، مهم ترین مسائل تجارت و آرای جمعی از فقها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است.
اعتمادی نژاد با بیان اینکه یکی از آثار ارزشمند مرحوم شهید اول کتاب الدروس الشرّعیه است، گفت: این کتاب از بهترین تألیفات شهید و مشتمل بر باب‌های زیادی از أبواب فقه می‌باشد، اما مرحوم شهید موفق به اتمام آن نشده و یک دورۀ کامل فقه نیست. با توجّه به اهمیت این کتاب، یکی از علمای قرن نهم به نام سید جعفر بن احمد الملحوس الحسینی اقدام به تکمیل آن نموده، و أبواب و فصول باقی مانده این کتاب را به صورت (تکمله) تألیف کرده و نام آن را تکلمه الدروس الشرعیه گذاشته است.
این پژوهشگر همچنین کتاب «آیات الاحکام من تفسیرالتبیان» در سه جلد و کتاب القضا از ملّاعلی کنی را از دیگر آثار منتشر شده این گروه برشمرد و اظهار کرد: کتاب «آیات الاحکام من تفسیرالتبیان» تصنیف گروه فقه و مُستخرج از کتاب تفسیر«تبیان» مرحوم شیخ طوسی است و مربوط به قرن ۴ و ۵ هجری می‌شود. محمد بن حسن بن علی بن حسن، مشهور به شیخ الطائفه و شیخ طوسی، محدث و فقیه بزرگ شیعه و در علوم مختلف دارای تألیفات فراوان (بیش از شصت اثر) که از جمله آنها کتاب «تهذیب الأحکام» و کتاب «الاستبصار» – دو کتاب از کتب اربعه – می‌باشد، وی از تاثیرگذارترین عالمان شیعی در جریان علمی و فرهنگی شیعه است.
وی «کتاب‌القضا» را جامع تمام مباحث قضایی و دربردارنده موضوعاتی اعم از معنای قضا و قضاوت، احکام قضا، وجوب قضاوت، شروط قاضی، راه‌های ثبوت ولایت بر قضا، آداب قضاوت، ارتزاق قاضی، طرق و راه‌های اثبات دعوا، صدور حکم و کیفیت آن، شهود و بینه، اقرار، قسم، قضاوت بر غایب و… ذکر کرد.
اعتمادی نژاد بیان کرد: «ذخیره المعاد» نیز عنوان اثری است که در دست انجام است، این کتاب در ۸ جلد تهیه و تدوین خواهد شد و جلد نخست آن به اتمام رسیده و به زودی منتشر خواهد شد.
