ناگفته‌هایی از زندگانی امام موسی صدر، به روایت سیدهادی خسروشاهی

کتاب «خاطرات مستند استاد خسروشاهی درباره امام موسی صدر»، تلفیق کتاب «حدیث روزگار» با ویرایش و بازنگری جدید و اضافه نمودن چند پیوست و اسناد است که در ضمن مجموعه «خاطرات مستند» استاد خسروشاهی تجدید چاپ می‌گردد. استاد خسروشاهی در بخشی از این کتاب به مقایسه ویژگیها و بیان مشابهت‌های امام موسی صدر و سید جمال الدین اسدآبادی می‌پردازد و روابط امام موسی صدر با شهید صدر، شهید چمران، جلال الدین فارسی، آیت‌الله محمدجواد مغنیه، آیت‌الله سید رضا صدر و سید حسن شیرازی و… می‌پردازد.

به گزارش شبکه اجتهاد، کتاب خاطرات استاد خسروشاهی درباره امام موسی صدر که مشتمل بر روابط امام موسی صدر با شهید بهشتی و جلال الدین فارسی و سید حسن شیرازی نیز است از سوی انتشارات کلبه شروق قم منتشر شد.

این کتاب که جلد نهم از مجموعه «حدیث روزگار» است از چهار بخش تشکیل شده است: ۱- خاطرات مستند درباره امام موسی صدر؛ گفتگوی استاد خسروشاهی با گروه تاریخ شفاهی مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، ۲- پیوستها: الف. امام موسی صدر و گفتمان مشترک ادیان متن سخنرانی استاد خسروشاهی به مناسبت چهلمین سال ایراد سخنرانی امام موسی صدر در موعظه روزه مسیحیان در بیروت؛ ارائه شده در تاریخ بهمن ۱۳۹۳ در انجمن علمی ادیان حوزه علمیه قم، ب. امام موسی صدر نیاز امروز جامعه ما‌(گفت‌وگوی استاد خسروشاهی با ماهنامه «نسیم بیداری»، آذر ۱۳۹۰)، ج. وضعیت تبلیغ دینی ما(متن سخنرانی امام موسی صدر در مؤسسه دارالتبلیغ اسلامی قم ـ مهرماه ۱۳۴۴)، ۳. اسناد، ۴. تصاویر.

در بخش اسناد این کتاب، نامه استاد خسروشاهی به امام موسی صدر، مسأله مرجعیت آیت‌الله خویی (متن بیانیه امام موسی صدر پس از ارتحال آیت‌الله سید محسن حکیم)، نامه امام موسی صدر به آیت‌الله شهید بهشتی، گزارشی از همایش ملتقی الفکر الاسلامی در الجزایر، متعه در فقه مالکی و توضیح امام موسی صدر درباره متعه در شیعه امامیه، الخوارج انصار الامام علی؛ رهبر اباضیه و کتابی درباره امام علی و متن نامه امام موسی صدر درباره این کتاب، پاسخ امام موسی صدر به نامه انتقادی استاد خسروشاهی درباره نحوه تعامل با فلسطینیان، نامه‌ای از امام خمینی به امام موسی صدر، نامه استاد خسروشاهی به پاپ برای پیگیری مسأله ربودن امام موسی صدر، گزارش استاد خسروشاهی به امام خمینی درباره عملکردشان به عنوان سفیر ایران در واتیکان و پیگیری مسأله امام موسی صدر، مجوز مجله مکتب اسلام، یادداشتی در روزنامه وظیفه درباره استعفای تعدادی از نویسندگان مجله مکتب اسلام، تلگراف حوزه علمیه قم درباره امام موسی صدر.

استاد خسروشاهی از سالیانی دراز ـ یک ربع قرن پیش ـ درباره زندگی و مبارزات امام موسی صدر، به تحقیق و بررسی پرداخته است و در این زمینه چندین ویژهنامه و کتاب تنظیم و تحریر کرده است که عبارتند از: ۱ـ ویژه نامه تاریخ و فرهنگ اسلامی(مرکز بررسی‌های اسلامی، قم: ۱۳۷۵)، ۲ـ یادنامه امام موسی صدر (مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، تهران: ۱۳۸۷)، ۳ـ امام موسی صدر مصلح بزرگ اجتماعی(دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۹۳)، ۴ـ حدیث روزگار: گفت‌وگوی حمید قزوینی با استاد خسروشاهی(مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، تهران: ۱۳۹۳). کتابهای چهارگانه مذکور شامل دهها مقاله و خاطرات از دانشمندان و بزرگان و شخصیت‌های داخلی و خارجی دنیای علم و فرهنگ و سیاست است که مرتبط با زندکی و مبارزات امام موسی صدر یا حوادث تاریخی مهمی است که به نحوی با فعالیت‌های امام موسی صدر ارتباط دارد و میتواند حقایق بسیاری را در این راستا روشن سازد.

کتاب «خاطرات مستند استاد خسروشاهی درباره امام موسی صدر»، تلفیق کتاب «حدیث روزگار» با ویرایش و بازنگری جدید و اضافه نمودن چند پیوست و اسناد است که در ضمن مجموعه «خاطرات مستند» استاد خسروشاهی تجدید چاپ می‌گردد. استاد خسروشاهی در بخشی از این کتاب به مقایسه ویژگیها و بیان مشابهت‌های امام موسی صدر و سید جمال الدین اسدآبادی می‌پردازد و روابط امام موسی صدر با شهید صدر، شهید چمران، جلال الدین فارسی، آیت‌الله محمدجواد مغنیه، آیت‌الله سید رضا صدر و سید حسن شیرازی و… می‌پردازد.

امام موسی صدر؛ از پیشگامان جریان روشنفکری حوزه

استاد خسروشاهی می‌نویسد: امام موسی صدر از ارکان اصلی و پیشگامان جریان روشنفکری حوزه بود. به ویژه که از لحاظ سابقه درخشان خانوادگی و رتبه تحصیلی حوزوی، یک فرد شاخص بود و به طور طبیعی و در عمل، در طلیعه این جریان قرار داشت و البته اقدامات بعدی ایشان، نشان دهنده عمق ریشه فکری این جریان در ذهن و اندیشه ایشان بود.(ص۲۰)

ایشان در جایی دیگر از کتاب می‌نویسند: امام موسی صدر در واقع همیشه جلوتر از زمان خود بود. اگر در دوران ایشان تحصیل در دانشگاه و نشر مجله و سپس، سخنرانی در کلیسا و محافل مذهبی دیگران از طرف عده‌ای متحجّر قابل قبول نبود، در عصر ما کاملاً روشن شده که راه اصلی اصلاحات اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و حتی نظامی، مسلّح شدن به همه ابزارهای زمان است.(ص۸۱)

رابطه شهید بهشتی و امام موسی صدر

استاد خسروشاهی درباره دوستان و رفقای امام موسی صدر می‌نویسد: تا آنجا که من یادم هست ایشان اغلب با آیات بزرگوار حاج سید موسی شبیری زنجانی، ناصر مکارم شیرازی، حاج سید مهدی روحانی، عبدالکریم موسوی اردبیلی، علی احمدی میانجی و شهید بهشتی مأنوس بودند و ظاهراً با این آقایان هم مباحثه نیز بوده‌اند. البته این رفاقت و دوستی بعدها هم ادامه یافت تا آنجا که شهید بهشتی از آلمان برای دیدار امام موسی صدر به لبنان سفر می‌کرد و امام موسی صدر هم از لبنان به همین منظور به آلمان می‌رفت.

امام موسی صدر از هوش و ذکاوت و روشن بینی شهید بهشتی تعریف می‌کرد. البته در همان دوران اقامت شهید بهشتی در آلمان هم همواره با ایشان در تبادل فکری و مکاتبه بودند…(ص۳۰) امام موسی صدر در نامه‌ای، شهید بهشتی را «عقل منفصل و مکمّل وجود» می‌نامد. این تعبیر از عمق دوستی و در عین حال احترام وافر حکایت می‌کند… امام موسی صدر با احترام به شهید بهشتی نگاه می‌کرد و از مقام علمی و مدیریت جامع ایشان تجلیل می‌نمودند(ص۳۱).

سرّ موفقیت و محبوبیت امام موسی صدر از منظر استاد خسروشاهی

استاد خسروشاهی درباره سرّ محبوبیت و موفقیت امام موسی صدر در لبنان میگوید: در مورد محبوبیت امام موسی صدر در میان مردم لبنان، اعم از مسلمان و مسیحی که زبانزد خاص و عام است، علت را باید در روش پیامبرگونه ایشان در برخورد با مردم جستجو کرد. امام موسی صدر دچار ضیق خناق نبود. در یک جامعه‌ای هم زندگی میکرد که مرکب از طوایف و مذاهب مختلفی بود و نمیشد که انسان در چنین جامعه‌ای پیشرفت کند و به اهداف خود برسد یا تبلیغ کند، در حالی که آن اخلاق لازم را نداشته باشد. در این قبیل موارد، با خشونت یا اخلاق تکسونگر نمی‌توان در دل مردم و آحاد غیر شیعه نفوذ کرد(ص۱۱۳).

استاد خسروشاهی در جایی دیگر از این کتاب می‌نویسد: یکی از رازهای موفقیت امام موسی صدر در لبنان، توجه به همه گروهها و مذاهب بود. اگر ایشان فقط به شیعهها میپرداخت و یقیناً موفقیت شان به این اندازه و محبوبیت شان به این گستره و کثرت نمی‌توانست باشد(ص۳۹).

نظر مالک بن نبی، اندیشمند بزرگ جهان عرب درباره امام موسی صدر

استاد خسروشاهی در این کتاب از مباحثات علمی و اسلامی امام موسی صدر با شخصیتهای برجسته علمی و فرهنگی آن روز جهان اسلام خبر می‌‌دهد و نکات و خاطراتی را یادآوری می‌کند: مالک بن نبی(الجزایر)، شیخ حبیب المستاوی(تونس)، شیخ محمد ابوزهره، شیخ بیصار، شیخ محمد غزالی(هرسه از علمای برجسته الازهر)، روژه گارودی (فرانسه)، رشید بن عیسی (الجزایر) و…

استاد خسروشاهی که در جریان مباحثات امام موسی صدر با شخصیتهای برجسته جهان اسلام در برخی کنفرانس‌ها یا جلسات بود، مینویسد: مرحوم مالک بن نبی به من(خسروشاهی) گفت: قدر امام را بدانید. در عصر ما شخصیت‌هایی مثل ایشان نادر است. «قد وجدت فی کلماته مالم اجدها فی کتب الفلاسفه القدامی؛ من در بیانات ایشان چیزهایی یافتم که در کتابهای فلاسفه پیشین نیست.» مالک بن نبی در واقع یکی از ایدئولوگهای فرهیخته عصر ما بود و گواهی وی دارای ارزش خاص است(ص۷۴).

استاد خسروشاهی می‌گوید: در اثر گفت‌وگوها و برخوردها بود که من میدیدم شیوخ بزرگ الازهر مانند شیخ محمد ابوزهره، شیخ محمد غزالی، شیخ بیصار و دکتر عبدالعزیز کامل، امام موسی صدر را با همان لقب «سماحه الامام موسی الصدر» مورد خطاب قرار می‌دادند و به مقام شامخ علمی وی احترام می‌گذاشتند(ص۷۶).

روابط امام موسی صدر و جلال الدین فارسی

استاد خسروشاهی درباره فعالیت‌های جلال الدین فارسی در پیش از انقلاب اسلامی می‌نویسد: ایشان به قم زیاد می‌آمد و با مراجع و علمای معروف در راستای اهداف و برنامه‌های اسلامی ملاقات می‌کرد ولی کم کم آقای فارسی رادیکال شد و هیچ کس را جز خودش، قبول نداشت… در دوران هجرت به لبنان، متأسفانه با امام موسی صدر و مجلس اعلای شیعیان و حرکت اصلاحی ایشان، زاویه تندی پیدا کرد و به طور ناجوانمردانه‌ای اتهامات عجیب و غریبی را علیه امام موسی صدر شایع کرد و در واقع، یکی از اقدامات اساسی وی در لبنان، مخالفت با امام صدر و یاران وی مانند شهید مصطفی چمران بود و همه را جاسوس و مزدور رژیم صهیونیستی می‌دانست. این روش غیراخلاقی باعث شد که دوستان صمیمی خود را از دست بدهد و از لحاظ اجتماعی هم دیگر منشأ اثر نبود… البته خودشیفتگی یک نوع بیماری روانی است که متأسفانه بعضی‌ها به آن مبتلا می‌شوند(صص۱۰۳و۱۰۴). استاد خسروشاهی در ادامه از تلاش امام موسی صدر برای آزادی جلال الدین فارسی از زندان یکی از کشورهای عربی منطقه خبر می‌دهد.

چاپ اول این کتاب، در ۳۰۸ صفحه، قطع رقعی، تیراژ ۱۰۰۰ نسخه و قیمت ۱۲۰۰۰ تومان عرضه شده است. گفتنی است تاکنون خاطرات مستند استاد خسروشاهی درباره شخصیت‌ها و جریانات زیر منتشر شده است: آیت‌الله کاشانی، علامه طباطبایی، آیت‌الله طالقانی، علامه سید مرتضی عسکری، امام موسی صدر، آیت‌الله مشکینی، آیت‌الله‌هاشمی رفسنجانی، شهید نواب صفوی، مبارزان ملی ـ مذهبی، محمدعلی جمال زاده، احمد بن بلا(الجزایر)، دکتر حسن ترابی(سودان)، روژه گارودی(فرانسه)، نشریات مخفی حوزه علمیه قم، تاریخ نگاری معاصر و کودتای ۲۸ مرداد، حزب خلق مسلمان و به زودی خاطرات مستند ایشان درباره امام خمینی، شهید مطهری، شهید بهشتی، شیخ آقابزرگ تهرانی، دکتر ابراهیم یزدی، محمدحسنین هیکل(مصر) منتشر می‌شود.

برای تهیه این کتاب و سایر مجموعه خاطرات مستند خسروشاهی می‌‌توانید در قم به کلبه شروق واقع در ابتدای خیابان صفاییه و در تهران به فروشگاه کتاب موسسه اطلاعات واقع در خیابان انقلاب روبروی دانشگاه تهران مراجعه نمایید و یا با مرکز پخش کتب در قم به شماره تلفن ۳۷۸۳۸۱۴۴ (۰۲۵) یا سایت مرکز بررسی‌های اسلامی (www.iscq.ir) تماس بگیرید.