شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شهید مطهری مبنای حق آزادی را از جانب خدای متعال می‌داند که به خاطر استعدادهای انسان به وی عطا شده است؛ بنابراین هیچ کسی این حق را به وی نداده و نمی‌تواند از وی بگیرد، حتی انسان‌هایی که متولد نشده‌اند در این دیدگاه دارای حق هستند و حکومت باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی داشته باشد که حقوق نسل‌های بعد نیز از بین نرود.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین نجف لک زایی در نشست علمی «بررسی کتاب مقدمه‌ای بر حکومت اسلامی(اثر شهید مطهری)» که چندی قبل در تالار امام مهدی(عج) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، اظهار داشت: برای این که بتوانیم در نسبت سنجی ایمان و دموکراسی را بحث شهید مهطری بهتر توضیح دهیم، سؤالی مطرح است که زندگی انسانی مومن بدون حکومت ممکن است؟ آیا بدون حکومت می‌توانیم به مراحل بالای ایمان برسیم؟ اساساً زندگی انسان بدون حکومت ممکن نیست، بدون سیاست نمی‌توانیم زندگی کنیم، چه برسد به این که بگوییم می‌توانیم مؤمن باشیم.
وی با طرح سؤالاتی درباره حکومت و مردم گفت: آیا حکومت نسبت به ایمان مردم مسئولیت دارد؟ با توجه به بحث اول پاسخ معلوم می‌شود. آیا انسان‌ها ذاتا برابر هستند؟ شهید مطهری درباره تعریف حکومت توجهی به ما می‌دهد و می‌گوید حکومت آن گونه که هست، چیست و یا آن گونه که باید باشد، چیست؟ شهید مطهری می‌گوید که حکومت را آنگونه که باید باشد، تعریف می‌کنیم.
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: باید دید که حکومت کدام نیاز از نیازهای واقعی انسان را تأمین می‌کند و چه نیازهایی است که اگر حکومت نباشد، آن نیازها بر زمین می‌ماند و متولی دیگری ندارد؟ ایشان ضمن نقد و بررسی نظرات دیگران، وارد نظریه خود می‌شود.
هدف اصلی حکومت تحقق اسلام و زمینه تحقق پیمودن مسیر انسانیت است
لک زایی به نسبت بین ایمان و دموکراسی در اندیشه شهید مطهری اشاره کرد و گفت: در این دیدگاه، هدف اصلی حکومت تحقق اسلام و زمینه تحقق پیمودن مسیر انسانیت است؛ زیرا دنیا مزرعه آخرت است و حکومت اسلامی برای رسیدن جامعه به سعادت دنیا و آخرت باید تعلیم و تربیت داشته باشد و با ابزارهای مختلف زمینه سازی کند.
وی با اشاره به پیش‌فرض‌های دموکراسی تصریح کرد: اسلام با پیش‌فرض‌های دموکراسی مشکل دارد، زیرا دموکراسی برای ساماندهی امور دنیایی، قانون وضع می‌کند و مردم را مجبور به رعایت قوانین دنیایی می‌کند، اما برای اعتقادات انسان و سعادت واقعی او در دنیا و آخرت هیچ برنامه‌ای ندارد و اصلا برای حکومت در این زمینه حقی قائل نمی‌شود و با این فلسفه سیاسی مشکل دارد.
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: در لیبرالیسم به عقاید دیگران توجه نمی‌شود و گفته می‌شود که لیبرال دموکراسی‌ها با همدیگر نمی‌جنگند؛ اما برای گسترش ارزش‌های لیبرالی به ترتیب از روش‌های الهام بخشی، طرح ریزی، مشروط سازی و مداخله نظامی استفاده می‌شود.
شهید مطهری مبنای حق آزادی را از جانب خدای می‌داند
وی افزود: شهید مطهری مبنای حق آزادی را از جانب خدای متعال می‌داند که به خاطر استعدادهای انسان به وی عطا شده است؛ بنابراین هیچ کسی این حق را به وی نداده و نمی‌تواند از وی بگیرد، حتی انسان‌هایی که متولد نشده‌اند در این دیدگاه دارای حق هستند و حکومت باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی داشته باشد که حقوق نسل‌های بعد نیز از بین نرود.
لک زایی به نظریه دولت در اندیشه شهید مطهری اشاره و خاطرنشان کرد: شهید مطهری میان نظریه دولت و نظریه رهبری تفکیک قائل شده است؛ زیرا نظریه رهبری ملازم با دولت نیست.
وی ابراز داشت: یکی از شؤون رهبری دولت سازی است و اگر بسط ید پیدا کند باید دولت سازی داشته باشد؛ امام خمینی(قدس سره) سال ۵۷ نیز واجب‌الاطاعه بود؛ اما دولت نداشت که این نظریه را در کتاب البیع آورده‌اند و میان وظایف حاکم و حکومت یعنی رهبری و دولت تفکیک قائل شده‌اند.
شهید مطهری پنجه در پنجه رقیب
استاد حوزه علمیه قم با بیان این که شهید آیت‌الله مطهری حکومت سلطنتی را رقیب خود نمی‌دانست، افزود: در این بحث، شهید مطهری پنجه در پنجه رقیب می‌اندازد. رقیب شهید مطهری حکومت سلطنتی نیست، از فرمایشات ایشان می‌فهمیم که وی حکومت سلطنتی را از بین رفته می‌دانسته اما به مارکسیست‌ها پرداخته و با حکوممت دموکراتیک به بحث وارد می‌شود. در مبانی که ایشان به عنوان مبانی دموکراسی آورده، وارد نزاع می‌شود.
لک زایی اظهار داشت: شهید آیت‌الله مطهری می‌گوید برخی می‌گویند که حکومت دموکراسی بهترین حکومت است، این شهید می‌گوید که باید دید که این حکومت با دین چه نسبتی دارد و پیش فرض‌هایی دارد که ما در این پیش فرض‌ها مشکل داریم. پیش فرض اول برابری ذاتی همه انسان‌ها و پیش فرض دیگر این است که اصلا دین مهم نیست.
وی با بیان این که طبق نظر شهید مطهری برای ساماندهی دنیا به قانون و حکومت احتیاج داریم، گفت: استاد مطهری می‌گوید زندگی فردی که ممکن نیست و باید دور هم جمع شویم و با هم زندگی را پیش ببریم و در این صورت نظمی می‌خواهیم که باید بر اساس قانون باشد و قانون را چگونه تدوین کنیم؟ باید کسانی را از میان خودمان انتخاب کنیم تا قانون گذاری کنند و هدف از این کار، تأمین آسایش دنیوی است. برای این که دنیای خودمان را آباد و ساماندهی کنیم، به قانون و حکومت احتیاج پیدا می‌کنیم.
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: با توجه به مباحث مطرح شده، اعتقادات و ارزش‌های دینی چه می‌شود؟ پاسخ این است که اینها یک امور فردی است مثل غذاخوردن و موسیقی که امری شخصی است. شهید مطهری می‌گوید اینها نه این که دین را مهم دانستند به سمت شخصی بردند بلکه ارزش قائل نبودند که به این سمت بردند. دلیلش این است که در مسائل دنیوی اگر شهروندان به امر دنیایی لازم الاعتنا (مثال زدن واکسن برای بیماری شایع) بی توجه باشد، می‌توان آنها را مجبور است.
اگر آخرت انسان‌ها خراب شود، آیا حکومت وظیفه دارد؟
وی با بیان این که حکومت در امور دنیوی وظیفه دارد، به طرح سؤالی مبنی بر این که اگر آخرت انسان‌ها خراب شود، آیا حکومت وظیفه دارد؟ افزود: دموکراسی‌ها می‌گویند که حکومت وظیفه‌ای ندارد. شهید مطهری می‌گوید که اینها در فسلفه سیاسی شان مشکل دارند و می‌گوید که حق آزادی را از کجا می‌آورید؟ این حق یا از ناحیه فاعل و یا از ناحیه غایت می‌آید؟ اگر از ناحیه فاعل بیاید، باید دید که چرا خداوند انسان را آفریده است. وقتی که درختی را کاشته می‌شود این نهال را برای چه غرس کردید و یا بذری را می‌کارید. برای این که می‌خواهیم درخت محصول دهد. پس این بذر این حق را پیدا می‌کند که به آن محصول برسد و دیگران باید احترام بگذارند.
لک زایی اظهار داشت: خدای متعال انسان را برای چه آفریده است؟ آیا هدف دنیا است یا عقبی؟ هدف خداوند از آفرینش انسان عقبی است. باید غایت پدیده را در نظر بگیریم که انسان برای چه متولد شده است. شهید مطهری می‌گوید که انسان استعدادی دارد و کمالی که باید به او برسد، به او حق می‌دهد. انسانی که می‌تواند باسواد باشد و استعداد تحصیل دارد، پس حق تحصیل پیدا می‌کند. شهید مطهری می‌گوید که هر استعداد و غایتی که برای انسان در نظر گرفته شده، حق او است. این غایت در نظر گرفته شده، سعادت است. وقتی انسانی مسیر سعادت را طی کند، به کمال می‌رسد.
حکومت یک مسئولیت کلی در برابر انسانیت دارد
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: با توجه به این که در جمهوری اسلامی نظریه دولت نداریم، اما شهید مطهری در صفحه ۸۴ کتاب «مقدمه‌ای بر حکومت اسلامی»، مبنای نظریه دولت را مطرح می‌کند. بسیاری از متفکران دینی ما نمی‌توانند بین نظریه رهبری با نظریه دولت تفکیک قائل شوند اما شهید مطهری توانسته تفکیک قائل شود.
وی افزود: شهید مطهری در انتهای صفحه ۸۵ این کتاب می‌گوید اسلام هم که طرفدار آسایش مردم و زندگی است اما آن را هدف نمی‌داند. در صفحه بعد آمده است که حکومت نائبی از طرف مردم در حقوق مادی و دنیایی مردم است اما کار حکومت تنها این نیست، حکومت یک مسئولیتی در برابر انسانیت به طور کلی دارد. یعنی مسؤول ده نسل آینده هم است.
لک زایی اظهار داشت: در صفحه ۹۶ جوهر انسانیت را توضیح می‌دهد. برای ما زندگی در ظل توحید و با معارف اسلامی زیستن، هدف است البته ما هم دنبال جامعه‌ای می‌گردیم که در آن ظلمی نباشد اما اینها مقدمه نیست برای آن جامعه که وقتی به آنجا رسیدیم دیگر به فی المقدمه رسیده ایم، ما مسلماً جامعه‌ای می‌خواهیم که در آن جامعه ظلمی نباشد و عدالت برقرار باشد این جامعه است تازه در چنین جامعه‌ای است که ما می‌توانیم انسان زیست کنیم، انسان زیست کردنش مقومش شناخت حقیقی عالم و نظام کلی وجود و هستی است. خدا را شناختن و به معارف حق پی بردن و صفات خدا را درک کردن است اصلا جوهر انسانیت اینها است.
وی تصریح کرد: شهید مطهری می‌گوید حکومت وقتی که می‌خواهد مکتب را تحقق ببخشد، باید بداند که با منع و ابزارهای قهری می‌تواند جلوی رذایل را بگیرد و باید چنین باشد؛ یعنی اگر اقدام قهر آمیز انجام می‌دهیم باید در آن بخش‌هایی باشد که حقوق مردم نادیده گرفته می‌شود اما برای این که انسانی اخلاص داشته باشد با زور نمی‌توان کار کرد، باید نظام تربیتی را درست کرد و از مواردی است که در جامعه ما بر روی آن نظر داده می‌شود اما راهکار داده نمی‌شود.
در حکومت اسلامی نمی‌توانیم مقلد مباحث دموکراتیک باشیم
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: نسبت بین ایمان و دموکراسی در اندیشه شهید مطهری روشن می‌شود در حکومت اسلامی ما نمی‌توانیم مقلد مباحث دموکراتیک آن گونه که در لیبرال دموکراسی گفته می‌شود، باشیم. حکومت اسلامی حکومتی است که هدف اصلی اش فراهم کردن زمینه تحقق انسانیت است و مسیر انسانیت را فراهم می‌کند. در این مسیر دنیا مقدمه آخرت می‌شود البته حکومت اسلامی هیچ کس را به زور نمی‌تواند مؤمن کند و به زور نمی‌توان توحید را وارد قلب کسی کرد. بلکه باید با تعلم و تربیت این کار را انجام دهد.
لک زایی اظهار داشت: اگر کسی بخواهد به مؤمنان صدمه بزند و حق الناس را زیر پا بگذارد، حکومت وارد می‌شود و با قوه قهریه و قانون جلوی فرد را می‌گیرد و آزادی عقیده به این معنا که آزادی را باید با تربیت و تعلیم در نظر بگیریم، در زمینه آزاد می‌شود که مردم مؤمن می‌شوند به این معنا می‌پذیریم که حکومت باید در شرایط آزادی دین را از طریق ابزارهای فرهنگی، رسانه ای، آموزشی و پژوهشی در اختیار مردم قرار می‌دهد و چون مردم فطرت پاکی دارند، می‌پذیرند.
تبیین فلسفه سیاسی حکومت اسلامی
در ادامه حجت‌الاسلام محمد جواد نوروزی با اشاره به تأکید امام راحل به مطالعه آثار شهید مطهری یادآور شد: تز اصلی این کتاب، تبیین فلسفه سیاسی حکومت اسلامی است و به چند سؤال متناظر پاسخ می‌دهد، ۱ـ چیستی حکومت ۲ـ تشکیل حکومت چه ضرورت و ایجابی دارد ۳ـ حق حکمرانی از کیست و منشأ این حق از کجاست ۴ـ ویژگی‌ها و شاخصه‌های حاکم کدام است ۵ـ الگوی حکومتی چه باید باشد ۶ـ مشروعیت حکومت از کجاست؟
وی نسبت دین و جایگاه مردم را از نوآوری‌های این کتاب برشمرد و گفت: شهید مطهری در میان ایده‌های مختلف حکومت، بهترین نوع را برمی‌گزیند و با تلفیق ایده ولایت فقیه به جایگاه مردم در نظام اسلامی و مردم‌سالاری دینی تأکید می‌ورزد.
نوروزی در خاتمه بیان داشت: حکومت در اندیشه اسلامی از باب ولایت است نه وکالت؛ فقها برای تأمین مصالح جامعه و تحقق ارزش‌های انسانی ولایت دارند و این حق به معنای نادیده گرفتن جایگاه مردم نیست؛ بلکه حکومت اسلامی به بعد مادی و آسایش مردم و اعتلای ارزش‌های انسانی و مصالح کلان جامعه اسلامی توجه دارد.
