شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
بر اساس تقریر جدید از نظریه خطابات قانونی، تحت عنوان احکام قانونی، اشکالات وارد بر آن رفع و میان این نظریه و نظریه رقیب یعنی خطابات شخصی سازگاری ایجاد می‌شود.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، صد و هفتهمین شماره از فصلنامه «فقه و اصول» (تابستان ۹۸) به صاحب امتیازی دانشگاه فردوسی مشهد، مدیر مسئولی محمدتقی فخلعی و سردبیری محمدتقی فخلعی، با هشت مقاله علمی پژوهشی در ۱۷۳ صفحه چاپ و منتشر شد.
در این شماره از فصلنامه «فقه و اصول» مقالاتی با عناوین «نظریه خطابات قانونی؛ افقی تازه در تحلیل ماهیت حکم شرعی» نوشته حمید درایتی و بلال شاکری؛ «بیان و نقد ماده ۳۷۳ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ به زبان ریاضی» تالیف امیرحمزه سالارزائی؛ «کارکرد قرائن تاریخی در فقه امامیه؛ بررسی موردی روایات سبب نزول» به قلم الهه شاه پسند؛ «اجماع در برزخ ردّ و تأیید محقّق اردبیلی» تالیف عادل شریفی، حسین صابری و حسین ناصری مقدم؛ «عزت نفس و احکام فقهی آن» نوشته سیدجعفر علوی؛ «انقلاب نسبت و اعتبارسنجی آن در رفع تعارض ادلّه» به قلم سیده سعیده لطیفی، ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی، فاطمه قدرتی و عبدالله بهمن پوری؛ «مجازات سبِّ معصومان و چگونگی رفع تعارض آن با سیره عملی ایشان» تالیف سید مهدی مرویان حسینی و عباسعلی سلطانی و «احترام مالی کافر بی‌طرف» نوشته امیر مهاجر میلانی منتشر شده است.
در ادامه مروری خواهیم داشت به محتوای مقالات که علاقه‌مندان می‌توانند در انتهای معرفی متن کامل مقاله را دانلود و دربافت نمایند.
نظریه خطابات قانونی؛ افقی تازه در تحلیل ماهیت حکم شرعی
نویسندگان: حمید درایتی و بلال شاکری
نوشتار حاضر، به بررسی نظریه خطابات قانونی و ارائه تقریری جدید از آن می‌پردازد. نظریه خطابات قانونی، هرچند افقی تازه در تحلیل حقیقت حکم شرعی گشوده و بسیاری از اشکالات مطرح در مباحث اصولی و فقهی را بر طرف کرده است؛ اما تقریر فعلی همچنان نقص‌هایی دارد که این پژوهش، تلاش کرده است با ارائه خوانشی جدید از آن، به رفع و اصلاح آنها بپردازد. بر اساس تقریر جدید از نظریه خطابات قانونی، تحت عنوان احکام قانونی، اشکالات وارد بر آن رفع و میان این نظریه و نظریه رقیب یعنی خطابات شخصی سازگاری ایجاد می‌شود. دانلود متن مقاله
بیان و نقد ماده ۳۷۳ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ به زبان ریاضی
نویسنده: امیرحمزه سالارزائی
بیان و رفع نقص برخی قوانین که جنبه محاسباتی دارد با ادبیات نوین ریاضی، ضرورت عصر فناوری اطلاعات است و این گونه پژوهش‌ها برای برنامه نویسی در جهت تحقق قوه قضائیه الکترونیک، اجتناب ناپذیر است. مدعای ما در خصوص ماده ۳۷۳ ق. م. ا با موضوع تفاضل دیه این است که این ماده برخی مصادیق جرم مرتبط را پوشش نمی‌دهد، نتیجه آنکه ضمن بازنویسی پیشنهادی ماده قانونی فوق الذکر، برای نخستین بار فرمولی ریاضی برای عملیاتی کردن آن ابداع گردیده است. با این رویکرد، نویسنده ضمن معرفی این ماده به بیان موارد نقص مصداقی و فراوانی آن پرداخته است. در نهایت ماده مذکورچنان اصلاح شده که همه موارد محتمل از جنسیت‌های مختلف شرکت کنندگان در قتل و نحوه محاسبه فاضل دیه آنها را پوشش دهد. یافته پژوهش در بخش ارائه فرمول ریاضی در نحوه محاسبه فاضل دیه شرکت کنندگان در قتل عمد، با فراوانی‌های ساده تا پیچیده، چنین است. دانلود متن مقاله
کارکرد قرائن تاریخی در فقه امامیه؛ بررسی موردی روایات سبب نزول
نویسنده: الهه شاه پسند
روایات سبب نزول از سویی با قرآن و حدیث و از سوی دیگر با تاریخ ارتباط دارند و در مورد آیات الاحکامی که دارای سبب نزول هستند، بعد فقهی نیز به این ابعاد افزوده می‌شود. نوع نگاه فقهای امامیه به قرائن تاریخی به طور کلی، و روایات سبب نزول به طور خاص، در چگونگی استنباط فقهی از آیات به واسطه فهم حاصل شده از این روایات موثر است. این پژوهش برای تبیین نوع نگاه فقهای امامیه به قرائن تاریخی، کاربرد روایات سبب نزول را در آثار فقهای امامیه مورد بررسی قرار می‌دهد. بدین منظور، تفاوت مکاتب فقهی را از یاد نبرده و کوشیده است گوناگونی نوع تعامل فقهای امامیه با روایات سبب نزول را از این طریق تبیین کند. استقرای حاصل از این بررسی نشان می‌دهد که روایات مروی از ائمه (ع) با شرط اثبات صحت انتساب، در زمره دلایل اصلی یک حکم فقهی مطرح شده اند. اما اسباب نزول منقول از طریق اهل سنت، بیشتر به عنوان موید برداشت‌های فقهی شیعه مورد استفاده بوده اند. روایات سبب نزول در آثار فقهای امامیه کاربردهای متنوعی همچون تعیین مولفه‌های معنایی الفاظ و استنباط احکام استحبابی از آیه داشته اند، اما زمینه چینی برای استنباط فقهی از آیات به ظاهر غیر فقهی، یکی از مهم ترین کارکردهای این اخبار است؛ چراکه بدون در نظر گرفتن این اخبار، آیه اشعار مستقیمی به مسائل فقهی نداشته است. دانلود متن مقاله
اجماع در برزخ رد و تایید محقق اردبیلی
نویسندگان: عادل شریفی، حسین صابری و حسین ناصری مقدم
اجماع یکی از چالشی ترین ادله فقهی نزد علمای شیعه است و هریک از فقهای بزرگ، موضع خاصی در قبال آن در پیش گرفته است. از جمله فقیهان نامداری که به فراوانی استفاده از اجماع در استنادات فقهی خویش معروف شده، محقق اردبیلی (م ۹۹۳ ق) است. با مطالعه فقه ایشان آشکار می‌گردد که در حوزه استنادات فقهی، فقط اجماع مدرکی را دارای حجیت دانسته است. البته استدلال‌هایی نیز وجود دارد که نشانگر تفاوت میان استنادات فقهی و مبانی نظری ایشان در خصوص اجماع است؛ بدین نحو که در استنادات فقهی، همه اجماعات منقول مدرکی را حجت دانسته اما در مبنای نظری، تحصیل اجماع را تنها در زمان حضور و زمان‌های نزدیک به آن ممکن دانسته است. دانلود متن مقاله
عزت نفس و احکام فقهی آن
نویسنده: سید جعفر علوی
«عزت نفس» احساس ارزشمندی شخص نسبت به خود است. حفظ عزت نفس و پرهیز از تذلیل نفس که در دانش تعلیم و تربیت و اخلاق، بحثی مهم و اثرگذار به شمار می‌رود، در دانش فقه نیز مورد توجه قرار گرفته و زیر بنای احکام فراوانی واقع شده و ردپای آشکاری در فتاوای فقهی یافته است و این در حالی است که بحث از عزت نفس به صورت مستقل و منسجم در کتب فقهی معنون نشده است. نویسنده در این پژوهش بنیادی، با روش توصیفی کتابخانه ای، از میان متون فقهی پنج دلیل مرتبط به بحث را اصطیاد کرده و به بررسی دلالی آن پرداخته است. برخی از این ادله از قبیل دو قاعده نفی حرج و ضرر به عنوان ثانوی، منجر به صدور احکام مرتبط با عزت نفس می‌شوند؛ و بعضی نیز مانند ادله حرمت اذلال نفس و ذلت پذیری بیانگر حکم اولیه اند؛. بدین ترتیب باید اذعان کرد گستره و تنوع احکام مرتبط با عزت نفس، بیانگر نقش پررنگ و تاثیرگذار عزت نفس در احکام فقهی است. و می‌تواند در صدور احکام فقهی بیش از این به عنوان یک متغیر، در نظر گرفته شود. دانلود متن مقاله
انقلاب نسبت و اعتبارسنجی آن در رفع تعارض ادله
نویسندگان: سیده سعیده لطیفی، ابوالفضل علی شاهی، فاطمه قدرتی و عبدالله بهمن پوری
یکی از مباحث مهم باب تعارض در علم اصول انقلاب نسبت است و آن زمانی است که در میان بیش از دو دلیل، تعارض مستقر پدید آید. پس از تخصیص یا تقیید دو دلیل، نسبت یکی از آن دو با دلیل سوم ملاحظه می‌شود که به وسیله آن دلیل سوم، نسبت آنها از تعارض مستقر به تعارض غیر مستقر، تبدیل می‌گردد. در این پژوهش سعی شده از رهگذر تحلیل حجیت انقلاب نسبت، آن دسته از تعارض ادله که تعارض بین بیش از دو دلیل است و منجر به اجرای انقلاب نسبت می‌گردد، مورد بررسی واقع شود. به علاوه با توجه به صور مختلف انقلاب نسبت (مطابق آرای فقهای متاخر و معاصر)، ادله مخالفان و موافقان انقلاب نسبت و هم چنین نمونه‌هایی از موارد اجرای انقلاب نسبت در احادیث، تحلیل و در نهایت، نشان داده می‌شود که انقلاب نسبت در مواردی حجیت دارد و در مواردی فاقد حجیت است. دانلود متن مقاله
مجازات سب معصومان و چگونگی رفع تعارض آن با سیره عملی ایشان
نویسندگان: سید مهدی مرویان و عباس علی سلطانی
مجازاتی که فقها برای سب و شتم پیامبر و امامان با استناد به روایات بیان کرده‌اند وجوب قتل شخص دشنام دهنده و مهدورالدم بودن اوست. به رغم این معنا در سیره عملی حضرات معصومان موارد گوناگونی وجود دارد که ایشان با شخص دشنام دهنده به رفق و مدارا برخورد کرده و اصحاب خود را از اینکه مجازات قتل را اجرا کنند بازداشته اند. این جستار در مقام رفع تعارض پیش گفته، مستندات روایی مجازات قتل دشنام دهنده را تحلیل و بررسی کرده و چنین نتیجه گرفته که قدر متیقن از ادله مورد اشاره، وجوب قتل دشنام دهنده‌ای است که مقام رسالت پیامبر را هدف قرار داده است. در فرض تسری مورد روایات به دشنام دهنده امامان، مجازات قتل مربوط به معاندان و نواصبی است که از سر علم و آگاهی شخصیت حقوقی و جایگاه امامت امام را مورد هتک قرار دهند. بنابراین میان حکم شرعی مجازات شخص ساب و سیره عملی امامان معصوم در برخورد اخلاقی کریمانه با افرادی که از روی جهل به ایشان توهین کرده و از سر جهل با شخص حقیقی آنان در خصومت واقع شده اند، تعارضی وجود ندارد. دانلود متن مقاله
احترام مالی کافر بی طرف
نویسنده: امیر مهاجر
موضوع نوشتار حاضر احترام مالی کافر بی طرف است. به باور مشهور فقیهان، انسان در یک تقسیم کلان به مسلمان و غیر مسلمان تقسیم شده است. غیر مسلمان فقط در صورت معاهد یا ذمی بودن از جرگه حربیان خارج و جان و مال وی محترم است. در مقابل برخی برآنند که کافر بی طرف (کافر حیادی) در عرض کافر معاهد و ذمی حرمت جانی و مالی دارد و کسی حق تعرض به وی را ندارد. تحقیق حاضر در راستای تاکید بر دیدگاه اخیر، نخست در صدد است با بازخوانی و تقریب دلایل دیدگاه مشهور و در مواردی مستندسازی آن با مهم ترین دلایل احتمالی این دیدگاه، خوانشی علمی از این دیدگاه ارائه نماید. در ادامه نویسنده می‌کوشد تا با نقد این دلایل، نشان دهد که نمی‌توان با استناد به آنها، امر خطیری همچون عدم حرمت مال دیگری را اثبات کرد. نتیجه اینکه احترام مالی کافر بی طرف به لحاظ اطلاقات ادله ثابت است و دلیلی بر تخصیص یا تقیید آنها وجود ندارد؛ بلکه، به برخی دلایل می‌توان اشاره کرد که خواستار مواجهه از سر نیکی و عدالت با کافر بی طرف است. دانلود متن مقاله
فصلنامه علمی پژوهشی «فقه و اصول» به صاحب‌امتیازی دانشگاه فردوسی مشهد و مدیر مسئولی حسن تقی زاده و سردبیری محمد تقی فخلعی چاپ و منتشر می‌شود.
علاقه‌مندان برای دریافت فصلنامه فقه و اصول می‌توانند با شماره تلفن ۳۸۸۰۳۸۷۳ (۰۵۱) تماس حاصل نمایند.
