نقش عنصر سیاسی در ایجاد مالکیت بر زمین از نظر شهید صدر

استاد هادوی تهرانی ضمن اشاره به این نکته که از نظر شهید صدر اراضی بکر و دست‌نخورده اختصاص به امام دارد، از دو عامل فعالیت اقتصادی و فعالیت سیاسی به عنوان عوامل ایجاد حق مالکیت برای افراد نسبت به اراضی اسلامی یاد کرد.

به گزارش شبکه اجتهاد، بیست و نهمین جلسه درس خارج فقه مکاتب و نظام‌ها نهم آذرماه با ارائه استاد مهدی ‌هادوی تهرانی برگزار شد. این استاد حوزه علمیه قم در ابتدای سخنانش اظهار کرد: بنده اصرار دارم بخش‌هایی از مطالب شهید صدر در کتاب «اقتصادنا» را بخوانم؛ آقای صدر یک بحثی دارد و آن اینکه زمین از نظر اسلامی چه وضعیتی دارد. تعبیر شهید صدر این است که فرض کنید یک جمعیت مسلمانی به یک سرزمین بکر و دست‌نخورده‌ای بروند که هیچ موجودی قبلاً آنجا نبوده و بخواهند آنجا را بر اساس معیارهای اسلامی سامان بدهند. از نظر شهید صدر در حوزه زمین، این زمین به حالت طبیعی اولی ملک امام است، چه قسمت‌هایی که آباد است و چه قسمت‌هایی که ارض میته است.

وی افزود: اگر افراد این اراضی را احیا کردند، برای‌شان یک حق اولویتی ایجاد می‌شود، ولی مالک نمی‌شوند. بنابراین هرچند به واسطه احیای زمین، مالکیت ایجاد نمی‌شود اما یک حق اختصاصی ایجاد می‌شود که فرد به واسطه آن می‌تواند در زمین تصرف کند و دیگران برای تصرف در زمین باید از او اذن بگیرند. این حق اختصاصی شبیه مالکیت است با این تفاوت که حاکم اسلام می‌تواند مالیاتی از آنها مطالبه کند.

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: ایشان یک بحث دیگری دارند با عنوان عنصر سیاسی در مالکیت زمین. ایشان می‌گوید مقصود من از عمل سیاسی، کاری است که باعث می‌شود این زمین به حوزه اسلام ملحق بشود. از نظر شهید صدر آن کاری که باعث می‌شود این زمین تحت قدرت مسلمانان قرار بگیرد کار سیاسی است. وقتی مسلمانان به سرزمینی می‌روند که در اختیار غیر مسلمانان است و قرار است این زمین به حکومت اسلامی ضمیمه بشود، چگونه این اتفاق می‌افتد؟ به نظر شهیدصدر این مسئله از دو حال خارج نیست؛ یکی اینکه مسلمانان آن سرزمین را فتح می‌کنند و آن را به زمین‌های اسلامی ملحق می‌کنند دوم اینکه مردم آن سرزمین با رغبت خودشان مسلمان می‌شوند و این سرزمین به سرزمین‌های اسلامی ملحق می‌شود.

وی در ادامه یادآور شد: شهید صدر تصریح دارد جاهایی که به واسطه فتح مسلمانان در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد، چون مسلمانان برای به دست آوردن آن زحمت کشیدند لذا یک سهمی از آن زمین برای مسلمانان قرار داده می‌شود. درست است که مقاتلین زحمت کشیدند ولیکن اسلام این حق را به مقاتلین اختصاص نداده است، بلکه آن را حق همه مسلمانان دانسته است و این فتح را عمل همه مسلمانان حساب کرده است. این فرمایش آقای صدر همان مطلبی است که مدتی قبل از جناب شیخ طوسی عرض کردیم که اراضی مفتوحه عنوه، یعنی زمین‌هایی که با قهر و غلبه به دست آمده است به استناد مفهوم آیه ششم سوره حشر جزء اموال مسلمین است؛ یعنی چه آنهایی که مبارزه کرده‌اند و چه آنهایی که مبارزه نکرده‌اند.

هادوی تهرانی در ادامه تصریح کرد: آقای صدر با تعبیر دیگری می‌فرماید اسلام در اینجا مالکیت نسبت به این زمین را نتیجه یک کار می‌داند، اما آن کار، کار اقتصادی نیست. مسلمانان نرفتند آن زمین را احیا کنند، بلکه این ملکیت ناشی از یک کار سیاسی است؛ یعنی مسلمانان رفتند این زمین را که جزئی از زمین‌های اسلامی نبوده است به اراضی اسلامی ملحق کردند. این یک کار سیاسی است، نه یک کار اقتصادی. هرچند تعداد خاصی از مسلمانان جنگیدند ولی اسلام این کار را کار آن گروه خاص ندانسته و کار امت اسلامی تلقی کرده است و امت اسلامی را در آن مشارکت داده است.

وی در توضیح چرایی این امر گفت: علت این امر این است که گرچه این افراد رفته‌اند و این کار را انجام دادند ولی این افراد به پشتوانه امت اسلامی رفتند و این کار را انجام دادند. اگر امکانات و توانایی‌هایی که امت اسلامی برای آنها فراهم کرده است نبود، اینها نمی‌توانستند چنین کاری انجام دهند. اگر امروز یک سربازی در جبهه می‌جنگد این‌گونه نیست که او خودش به تنهایی توانایی این کار را انجام داده است؛ خیر، مجموعه توانایی‌های امت اسلامی به کار گرفته شده است تا آن سرباز یک چنین کاری را انجام دهد./ ایکنا