نگاهی به استفتائات فقه پزشکی در موضوعات جراحی زیبایی، بوتاکس و برداشتن بافت

در ارتباط با نفس عمل زیبایی اختلافاتی بین فقها وجود دارد؛ به‌عنوان مثال امام‌خمینی (ره) فرمودند «این عمل زیبایی فی حد نفسه اشکال ندارد» البته اگر منحصر به لمس و نگاه نامحرم نشود. برخی مراجع فرمودند «چون این عمل جراحی درمانی محسوب نمی‌شود جایز نیست» و برخی فقها در مورد درمان فرمودند «اگر فرد به غیر هم‌جنس مراجعه کند بدلیل این‌که از نظر علمی، اعلم تر و بهتر از دیگری انجام می‌دهد مراجعه به غیر هم‌جنس هم جایز می‌شود»؛ پس فی‌نفسه عمل حرام نیست اما اگر مستلزم حرام باشد حرام می‌شود و برخی از علما مانند آیت‌الله سیستانی با پرهیز لمس توسط نامحرم این عمل را جایز دانسته‌اند.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدعلی قاسمی، عضو هیئت علمی مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) و مدیر گروه فقه پزشکی در نشست «جراحی زیبایی، بوتاکس و برداشتن بافت» از سلسله نشست‌های عرصه‌های نوین فقه پزشکی که از سوی مرکز تخصصی طوبی برگزار شد، گفت: یکی از عناوین مهم و موردنیاز و مباحث روز در عرصه فقه پزشکی جراحی‌های زیبایی می‌باشد جراحی زیبایی همان جراحی پلاستیک است که شعبه‌ی جدیدی از دانش جراحی که در خلال دو جنگ جهانی پیشرفت بزرگی کرده‌است. جراحی با روش‌های خاصی بافت‌های نازیبا و برآمده و نوع نامناسب را اصلاح می‌کند و در زیبا کردن آن‌ها جهد فراوان مبذول دارد. واژه پلاستیک به‌معنای شکل دادن و قالب زدن می‌باشد که در انجمن پزشکی آمریکا انجام عمل جراحی برای تغییر شکل دادن ساختمان‌های طبیعی بدن که ظاهر بیمار را بهبود بخشیده و به او اعتمادبه‌نفس می‌دهد؛ صورت می‌گیرد؛ بنابراین درصورتی‌که جراحی پلاستیک جهت بهبود ظاهر انجام شود؛ در اصطلاح جراحی زیبایی صورت‌گرفته است. بوتاکس و تزریق ژل جزء جراحی‌های زیبایی به حساب می‌آیند زیرا کارایی شبیه جراحی است برای تغییر شکل دادن انجام می‌شود زیرا ترمیم آن‌چه ازبین‌رفته است؛ صورت می‌گیرد به‌عنوان مثال ترمیم سوختگی.

انواع جراحی زیبایی شامل جراحی ترمیمی کارکردی، جراحی ترمیمی جراحی زیبایی محض می‌باشد

وی افزود: البته معنای جراحی زیبایی عام است و در هر کاری که در جهت تغییر شکل صورت بگیرد معنای عام جراحی زیبایی می‌باشد. انجام انواع جراحی زیبایی شامل جراحی ترمیمی کارکردی مانند اصلاح و زیباسازی انگشتان می‌باشد که مثلاً در صورت قطع شدن آن ضرورت ایجاب می‌کند که این عمل انجام شود و ضرورت آن این عمل جراحی را اجتناب‌ناپذیر می‌کند دومین نوع آن جراحی ترمیمی شکلی می‌باشد که البته ضرورت قبلی را ندارد و تأثیر بیشتر روانی و ضرورت عینی است اما نه به شکل اول و سومین نوع انواع جراحی زیبایی محض می‌باشد؛ این نوع جراحی است که صرفاً هدف ایجاد زیبایی و تغییر شکل اندام‌های بدن مانند تغییر بینی، گونه و پیشانی، صورت، پستان‌ها و غیره می‌باشد و عملاً بدلیل این‌که اضطرار در این زیبایی وجود ندارد به انواع اضطرار و غیر اضطرار نیز تقسیم نمی‌شود و موضوعیتی در این باره ندارد.

عوارض پوستی لیپو ساکشن عبارت‌اند از خون‌ریزی، تجمع آب، عفونت و نکروز پوستی

قاسمی خاطرنشان کرد: انواع پیکر تراشی و برداشت به سه صورت انجام می‌گیرد طریقه اول برداشت چربی از زیر پوست یا لیپو ساکشن می‌باشد؛ یعنی چربی کشی که در این روش جراحی به وسیله دستگاه مکنده و لوله توخالی وارد زیر پوست می‌کنند و بافت او و بافت چربی را ساکشن می‌کنند کشیدن چربی نامطلوب و بدون جراحی و برش اساسی رخ می‌دهد مانند جراحی شکم بغل و ران. نوع دوم جراحی و برداشت گوشت‌های اضافی یا ابدومینو پلاستیک یعنی یک روش برداشتن گوشت و پوست اضافی از بالای ناف که گوشت‌ها و چربی به وسیله عمل جراحی خارج می‌شود؛ البته شناخت موضوعی عوارض این روش‌ها مهم است بدلیل این‌که ما در ادله، اصل اباحه داریم مگر در حالتی که عوارض داشته باشیم.

عضو هیئت علمی مؤسسه فقهی ائمه اطهار (ع) ادامه داد: لیپو ساکشن نیز عوارضی دارد که این عوارض پوستی عبارت‌اند از خون‌ریزی، تجمع آب، سوم عفونت و نکروز پوستی به‌عنوان عیب چهارم. بوتاکس درحقیقت بخشی از ماده سمی حساب می‌شود که به زیر پوست تزریق می‌شود و برخی کارکردهای پوست در نتیجه این عمل از دست می‌رود و پروسه تزریق بوتاکس نهایت ده تا پانزده دقیقه طول خواهد کشید و البته نیاز به بیهوشی نیست که اثرات درمانی آن سه‌تا شش ماه باقی می‌ماند و باید مجدد بعد از مدتی این عمل زیبایی صورت بگیرد.

استفتائات فقه پزشکی در موضوعات و ابواب مختلف پزشکی

قاسمی در ادامه گفت: استفتائات فقه پزشکی در موضوعات و ابواب مختلف پزشکی مطرح است که در ارتباط با نفس عمل زیبایی اختلافاتی بین فقها وجود دارد؛ به‌عنوان مثال امام‌خمینی (ره) فرمودند «این عمل زیبایی فی حد نفسه اشکال ندارد» البته اگر منحصر به لمس و نگاه نامحرم نشود. برخی مراجع فرمودند «چون این عمل جراحی درمانی محسوب نمی‌شود جایز نیست» و برخی فقها در مورد درمان فرمودند «اگر فرد به غیر هم‌جنس مراجعه کند بدلیل این‌که از نظر علمی، اعلم تر و بهتر از دیگری انجام می‌دهد مراجعه به غیر هم‌جنس هم جایز می‌شود»؛ پس فی‌نفسه عمل حرام نیست اما اگر مستلزم حرام باشد حرام می‌شود و برخی از علما مانند آیت‌الله سیستانی با پرهیز لمس توسط نامحرم این عمل را جایز دانسته‌اند و ‌آیت‌الله فاضل لنکرانی نیز جراحی زیبایی را جایز دانسته‌اند و آیت‌الله خویی نیز فرمودند فی حد نفسه اشکال ندارد انجام آن توسط نامحرم جایز نیست اما در ادامه برخی فقها عنوان کردند که اگر غرض عقلایی و اسراف در کار نباشد؛ این عمل اشکال ندارد یکی از مواردی که برخی اوقات سبب عدم جواز شد، این است که جراحی زیبایی صرفاً اگر و فقط برای زیبایی باشد محل اشکال است و برخی از فقها احتیاط واجب قرار داده‌اند و آیت‌الله وحید نیز فرمودند «در کنار همه مسائلی که مطرح است اگر باعث شود مدتی فرد وضو و غسل را انجام ندهد این عمل حرام است».

استاد حوزه علمیه قم افزود: دیدگاه‌های مطرح شده در تغییر خلقت اولین مورد این‌که مراد تغییر خلقت، اخته کردن و یا عقیم کردن است؛ دومین دیدگاه با استفاده از روایات، تغییر خلقت تغییر دین الله است و سومین برداشت از روایات در ارتباط با تغییر خلقت، تغییر در هر حلال و حرام الهی است.

عضو هیئت علمی مؤسسه فقهی ائمه اطهار قم اظهار داشت:‌ اهل سنت عموماً جراحی زیبایی را جایز نمی‌دانند و بوتاکس و کارهای شبیه بوتاکس از نظر اهل سنت جایز نیست البته برخی فقهای شیعه مانند آیت‌الله بهجت هم جراحی زیبایی را جایز نمی‌دانند و مهم‌ترین دلیلی که عنوان می‌کنند روایتی است که می‌فرمایند شیطان می‌گوید من انسان را گمراه می‌کنم و می‌گویم که خلقت خدا را تغییر دهند و استناد به این روایت سبب شده‌است که این عمل جایز نباشد.

وی افزود: آیا جراحی زیبایی تغییر خلقت‌الله محسوب می‌شود؟ ما می‌گوییم تغییر خلقت به این موارد نمی‌گوییم به‌خاطر این‌که چهار دیدگاه در ارتباط با تغییر خلقت مطرح است اولین مورد این‌که مراد تغییر خلقت، اخته کردن و یا عقیم کردن است؛ دومین دیدگاه با استفاده از روایات، تغییر خلقت تغییر دین الله است و سومین برداشت از روایات در ارتباط با تغییر خلقت تغییر در هر حلال و حرام الهی است که ما با قرینه آیه‌ای که شیخ طوسی مطرح نموده است یعنی دیدگاه دوم با استفاده از آیه ۳۰ سوره روم «فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا ۚ فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا ۚ لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَلَٰکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ؛ پس تو مستقیم روی به جانب آیین پاک اسلام آور در حالی که از همه کیشها روی به خدا آری و پیوسته از طریقه دین خدا که فطرت خلق را بر آن آفریده است پیروی کن که هیچ تغییری در خلقت خدا نباید داد، این است آیین استوار حق و لیکن اکثر مردم (از حقیقت آن) آگاه نیستند.» با استناد به این آیه تغییر خلق الله را تغییر دین الله می‌دانیم.

قاسمی اذعان داشت: البته این آیه نمی‌تواند انسان را متقاعد کند که هر گونه تغییر در بدن و زیبایی جایز نیست فرض کنیم تغییر ظاهری برداشت شود بازهم نمی‌توان اطلاق آیه را پذیرفت در برخی موارد استدلال به روایات تدلیس یعنی نشان‌دادن خلاف آن چیزی که در واقع وجود دارد نیز می‌تواند باعث حرمت اعمال جراحی زیبایی شود.

جراحی زیبایی اگر هدف تدلیس باشد حرام است

وی در ادامه بیان نمود: زن با هر چیزی که برای همسرش آرایش کند؛ اشکال ندارد البته روایتی از پیامبر نقل شده که که ایشان فرموده‌اند که واصل و موصل مورد لعن قرار گرفته‌اند؛ از امام باقر علیه‌السلام در ارتباط با این سخن از پیامبر مکرم اسلام سؤال شد ایشان فرمودند که این‌طور که شما فکر می‌کنید؛ نیست بلکه زنانی که اهل کارهای ناپسند بودند و واسطه انجام این کارها برای دختران جوان و ارتباط آنان با مردان دیگر می‌شدند یعنی زنا منظور بوده‌است و واصل و موصل برای این حرام عنوان شده‌است. البته باز استناد به دلایل مخالفین و جمع بین روایات به این نتیجه می‌رسیم که جراحی زیبایی اگر هدف تدلیس باشد حرام است و عقدی که بر سبب تدلیس واقع شود؛ عقد باطل خواهد شد اما این‌که آیا جراحی زیبایی به‌طورکلی جایز است یا جایز نیست؛ دلیلی بر عدم جواز نداریم. سیره متشرعه دلیل بر جواز است و نتیجه این می‌شود که جمع روایات نهایت دلالت بر کراهت می‌کند و اگر عمل جراحی ضرر کمی داشته باشد اشکال ندارد ولی جایی‌که ضرر متنابهی داشته باشد با توجه به این‌که اضرار به بدن جایز نیست اگر این عمل بدون فرض عقلایی صورت بگیرد؛ جایز نیست و البته از مواردی که در ادامه جراحی زیبایی مطرح می‌شود این‌که انسان نباید کاری بکند که بعداً بعضی از احکام شرعی و اعمال شریعت را نتواند به‌درستی انجام دهد؛ مثلاً مجبور به وضوی جبیره‌ای شود و یا ایشان در ادامه از دیگر ملازمات فقهی بحث جراحی زیبایی؛ بحث لمس و نظر مطرح نموده‌اند که در بسیاری موارد چون مستلزم نگاه و لمس حرام است، این عمل جایز نیست.

قاسمی در ادامه به برخی موارد و احکام فقه پزشکی در ارتباط با جراحی زیبایی پرداخت و به سؤالاتی نظیر حکم اظهار چهره بعد از جراحی زیبایی چیست؟ آیا زن می‌تواند بدون اذن شوهر جراحی زیبایی اساسی کند و آیا ضمان یا مسئولیت مدنی پزشکان در جراحی زیبایی مطرح است و این ضمان چه صورتی است، پاسخ داد.

وی در پایان نتیجه‌ گرفت: اگر جراحی زیبایی مستلزم ضرر شود و سبب از بین رفتن و یا به تأخیر افتادن برخی اعمال شرعی شود و همراه با ملازمات مانند نگاه به نامحرم باشد؛ این عمل جایز نیست.